ความประพฤติชั่วทางกายและวาจามี ๗ ประการ คือ ฆ่าสัตว์ ลักทรัพย์ ประพฤติผิดในกาม พูดเท็จ พูดส่อเสียด พูดคำหยาบ พูดเพ้อเจ้อ เจตนาของผู้เว้นจากความประพฤติชั่วทางกายและวาจา มีฆ่าสัตว์ เป็นต้น ชื่อว่าศีล

       วิสุทธิมรรคกล่าวว่า เมื่อมีหิริ (ความอายบาป) และโอตตัปปะ (ความกลัวบาป) ศีลจึงเกิดขึ้นและตั้งอยู่ได้ เมื่อไม่มีหิริและโอตตัปปะ ศีลก็เกิดไม่ได้ ตั้งอยู่ไม่ได้

       อรรถกถาอากังเขยยสูตรกล่าวว่า ศีลจะบริบูรณ์ด้วยเหตุ ๒ ประการ คือ
      ๑. เห็นโทษแห่งสีลวิบัติ
      ๒. เห็นอานิสงส์แห่งความสมบูรณ์ของศีล

       อรรถกถากล่าวถึง วิรัติ (งดเว้น) การเว้นจากความชั่ว ๓ ประเภท คือ
      ๑. สัมปัตตวิรัติ เว้นจากฆ่าสัตว์ เป็นต้น ด้วยการคิดว่า การทำบาปเช่นนี้ ไม่ควรแก่ผู้มีตระกูล วัย ยศ ความรู้ ฯลฯ เช่นเรา
      ๒. สมาทานวิรัติ เว้นจากฆ่าสัตว์ เป็นต้น เพราะสมาทานศีลหรือรับศีลมาแล้ว จึงไม่ยอมทำบาป
๓. สมุจเฉทวิรัติ เว้นจากฆ่าสัตว์ เป็นต้น โดยเด็ดขาดของพระอริยบุคคล แม้ความคิดว่าจะฆ่าก็ไม่มี (สมุจเฉท = ตัดขาด)

       วิสุทธิมรรคกล่าวถึงปาริสุทธิศีล ๔ ได้แก่
      ๑. ปาฏิโมกขสังวรศีล สำรวมในสิกขาบทที่มาในพระปาฏิโมกข์ (ศีล ๒๒๗ ของพระ)
      ๒. อินทรียสังวรศีล สำรวมอินทรีย์ คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ไม่ให้ยินดียินร้าย เวลาเห็นรูป เป็นต้น
      ๓. อาชีวปาริสุทธิศีล เลี้ยงชีวิตโดยชอบ เว้นจากมิจฉาอาชีวะ เช่น การล่อลวง เป็นต้น
      ๔. ปัจจยสันนิสิตศีล พิจารณาโดยแยบคายก่อนบริโภคปัจจัย ๔

       พระสารีบุตรกล่าวถึงศีลมีที่สุด ๕ ประเภท คือ
      ๑. ศีลมีลาภเป็นที่สุด ศีลที่ขาดลงเพราะเหตุแห่งลาภ
      ๒. ศีลมียศเป็นที่สุด ศีลที่ขาดลงเพราะเหตุแห่งยศ
      ๓. ศีลมีญาติเป็นที่สุด ศีลที่ขาดลงเพราะเหตุแห่งญาติ
      ๔. ศีลมีอวัยวะเป็นที่สุด ศีลที่ขาดลงเพราะเหตุแห่งอวัยวะ
      ๕. ศีลมีชีวิตเป็นที่สุด ศีลที่ขาดลงเพราะเหตุแห่งชีวิต

       อรรถกถากล่าวถึงศีลมีที่สุดอีก ๒ ประเภท คือ
      ๑. ศีลมีสิกขาบทเป็นที่สุด กล่าวคือ แม้คฤหัสถ์จะสมาทาน ศีล ๘ ได้ แต่บางคนก็มีศีล ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๘ (ข้อ) ตามที่สมาทาน ส่วนสามเณรมีศีล ๑๐

       ๒. ศีลมีกาลเป็นที่สุด เช่น อุบาสกอุบาสิกาสมาทานศีล ๘ เพียง ๑-๓ วันก็เลิกสมาทาน
                                                                        (สีลมยญาณนิทเทสและอรรถกถา)

       ในกาลแห่งพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงพระนามว่าอโนมทัสสี เราเป็นคนทำงานรับจ้างอยู่ในนครจันทวดี เรามัวรับจ้างทำการงานของผู้อื่น จึงไม่ได้บวช โลกทั้งหลายถูกความมืดใหญ่หลวงปิดบังไว้ ย่อมถูกไฟ ๓ กองเผา เราจะปลีกตัวออกไปด้วยอุบายอะไรหนอ เราเป็นคนยากไร้ ทำงานรับจ้างอยู่ ไทยธรรมของเราก็ไม่มี ถ้ากระไร เราพึงรักษาเบญจศีลให้บริบูรณ์เถิด เราจึงเข้าไปหาพระนิสภเถระ ผู้เป็นสาวกของพระมุนีพระนามว่าอโนมทัสสี แล้วได้รับเบญจศีล

       เวลานั้น เรามีอายุแสนปี เรารักษาเบญจศีลให้บริบูรณ์ตลอดเวลาเท่านั้น เมื่อเราใกล้จะตายรถทิพย์ได้ปรากฏแก่เรา ก่อนจะดับจิต เราได้ระลึกถึงศีลของเรา ด้วยกรรมดีที่ได้ทำแล้วนั้น เราได้ไปสู่ภพดาวดึงส์ ได้เป็นจอมเทพเสวยราชสมบัติในเทวโลก ๓๐ ครั้ง แวดล้อมด้วยนางอัปสรทั้งหลาย เสวยสุขอันเป็นทิพย์อยู่ และได้เป็นพระเจ้าจักรพรรดิ ๗๕ ครั้ง ได้เป็นพระเจ้าแผ่นดินนับครั้งไม่ถ้วน

       ในสมัยพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระนามว่าโคดม เราเคลื่อนจากเทวโลกมาเกิดในตระกูลพราหมณ์มหาศาลอันมั่งคั่งในนครเวสาลี

       เมื่อเราอายุได้ ๕ ปี ในเวลาเข้าพรรษา มารดาและบิดาเรารับเบญจศีล เรานั่งฟังเรื่องศีลอยู่ด้วย จึงระลึกถึงศีลของเราได้ เราบรรลุอรหัต ขณะกำลังนั่งอยู่นั้นเอง พระพุทธเจ้าทรงทราบคุณของเรา ได้ประทานอุปสมบทให้เรา

       เมื่อจะประกาศผลของศีลที่เราได้เสวยแล้วตลอดเวลาอันช้านาน ก็ประกาศได้เพียงส่วนเดียว เรารักษาเบญจศีลแล้วย่อมได้เหตุ ๓ ประการ คือ มีอายุยืน ๑ มีสมบัติมาก ๑ มีปัญญาคมกล้า ๑

       เบญจศีลอันเราเป็นคนรับจ้าง มีความเพียรประพฤติแล้ว เราพ้นจากเครื่องผูกทั้งปวงได้ในวันนี้ด้วยศีลนั้น ในกัปอันประมาณมิได้ แต่กัปนี้ เรารักษาเบญจศีลแล้วไม่รู้จักทุคติเลย นี้เป็นผลแห่งเบญจศีลคุณวิเศษเหล่านี้คือ ปฏิสัมภิทา ๔ วิโมกข์ ๘ และอภิญญา ๖ เราทำให้แจ้งชัดแล้ว คำสอนของพระพุทธเจ้าเราได้ทำเสร็จแล้ว
                                                             (ปัญจสีลสมาทานิยเถราปทาน ๓๒/๒๖)

       เมื่อพระศาสดาประทับอยู่ในพระเชตวัน ภิกษุรูปหนึ่งชื่อ พระติสสเถระ เรียนกรรมฐานในสำนักของพระศาสดา แล้วเข้าไปสู่ป่า อาศัยอยู่ที่เงื้อมถ้ำแห่งหนึ่งอันเป็นที่สบาย เทวดาผู้สถิตอยู่ที่ถ้ำนั้นไม่อยากจะให้ท่านอยู่ แต่ไม่อาจประทุษร้ายท่านผู้มีศีลบริสุทธิ์ได้ จึงหาอุบายทำลายศีลของท่าน โดยไปเข้าสิงบุตรของอุบาสิกาผู้หนึ่ง ซึ่งเป็นอุปัฏฐายิกาของท่าน ทำให้เด็กตาเหลือกและมีน้ำลายไหลออกจากปาก แล้วบอกอุบาสิกาว่า เราไม่ต้องการด้วยพลีกรรม ถ้าท่านขอน้ำล้างเท้าของพระติสสเถระมารดศีรษะบุตรของท่าน เราจึงจะไป

       เมื่อพระเถระเข้าไปบิณฑบาตและนั่งฉันภัตตาหารตามปกติ อุบาสิกาก็ล้างเท้าแล้วรองน้ำล้างเท้าไว้ เมื่อขออนุญาตแล้วก็นำไปรดศีรษะเด็ก เทวดาก็ปล่อยเด็กทันที เมื่อพระเถระกลับมาถึงประตูถ้ำ เทวดาก็มาแสดงตัวแล้วขับไล่ท่าน หาว่าประพฤติเวชกรรม (เป็นหมอน้ำมนต์) เป็นผู้มีศีลไม่บริสุทธิ์ พระเถระตรวจดูศีลของตนตั้งแต่อุปสมบท เป็นต้นมา ไม่เห็นความด่างพร้อยในศีลของตนเลย จึงคิดว่า เราได้ประพฤติชอบแล้ว แม้เทวดาก็ไม่เห็นความด่างพร้อยในศีลของเรา ได้เห็นแต่เพียงน้ำล้างเท้าที่รดศีรษะเด็ก ปีติเพราะการปรารภศีลก็ได้เกิดขึ้น เมื่อปีติสงบลง ท่านก็บรรลุอรหัต
                     (อรรถกถาธรรมบท ภาค ๘ เรื่องพระติสสเถระผู้อยู่ในเงื้อมเขา)

       การบรรลุอรหัตเพราะปรารภศีลตรงกับพระดำรัสว่า

       ศีลที่เป็นกุศล มีความไม่ร้อนใจเป็นผล ความไม่ร้อนใจมีปราโมทย์ เป็นผล ปราโมทย์มีปีติเป็นผล ปีติมีปัสสัทธิ (ความสงบ) เป็นผล ปัสสัทธิมีสุขเป็นผล สุขมีสมาธิเป็นผล สมาธิมียถาภูตญาณทัสสนะ (ความรู้เห็นตามความเป็นจริง) เป็นผล ยถาภูตญาณทัสสนะมีนิพพิทา วิราคะเป็นผล นิพพิทาวิราคะมีวิมุตติญาณทัสสนะเป็นผล
ศีลที่เป็นกุศล ย่อมถึงอรหัตโดยลำดับอย่างนี้
                                                                                (กิมัตถิยสูตร ๒๔/๑)

       พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ถ้าภิกษุใดพึงหวังว่า เราพึงเป็นที่รัก เป็นที่ชอบใจ เป็นที่เคารพ เป็นที่ยกย่องของเพื่อนพรหมจรรย์ทั้งหลาย ขอเราพึงได้จีวร บิณฑบาต เสนาสนะ และคิลานปัจจัยเภสัชบริขาร ... ภิกษุนั้นพึงเป็นผู้กระทำให้บริบูรณ์ในศีลทั้งหลายเถิด
                                                                        (อากังเขยยสูตร ๑๒/๗๓)