การบูชายัญโดยการฆ่าสัตว์นี้ พวกพราหมณ์ถือว่าเป็นบุญยอดเยี่ยมและเป็นที่ถูกใจเทพเจ้าเป็นอย่างยิ่ง ผู้บูชาจะได้บุญและพ้นจากบาปทั้งหมด ซึ่งเคยทำมาแล้วตั้งร้อยชั่วคน อนึ่ง สิทธิในการบูชายัญชนิดนี้เป็นของพวกพราหมณ์โดยส่วนเดียว คนในวรรณะอื่นไม่มีโอกาสอยู่ในพิธี การบูชายัญชนิดนี้เสียค่าใช้จ่ายมาก เพราะพราหมณ์เป็นอันมากที่ได้รับเชิญมาในพิธีนี้จะต้องได้รับของไทยธรรม (ของทำบุญ) จากผู้เป็นเจ้าของงานโดยทั่วถึงกัน ต่อไปเป็นรายละเอียดในพิธี

       ผู้เป็นประธานในพิธีจะประกาศกำหนดวันประกอบพิธีทั่วเขตนั้น แล้วเชิญพราหมณ์ทั้งหมดมาร่วมพิธี เป็นการจำเป็นที่จะต้องเชิญพราหมณ์ผู้แตกฉานในแต่ละประเภทแห่งพระเวททั้ง ๔ (ฤคเวท ยชุรเวท สามเวท อถรรพเวท) มาร่วมด้วย ถ้าขาดผู้แทนแม้เพียงประเภทเดียว ยัญนั้นก็ใช้ไม่ได้ ในพิธีกรรมนี้ คนวรรณะศูทรไม่ว่าตำแหน่งจะสูงสักเท่าไร พวกพราหมณ์ที่ไม่สมประกอบคือเป็นโรคหรือพิการ หรือแม้เป็น พ่อหม้ายก็เข้าพิธีไม่ได้

       แกะที่จะใช้ในพิธีต้องได้รับการคัดเลือกอย่างละเอียดถี่ถ้วนจะต้องขาวปลอด (หรือดำปลอด) มีอายุประมาณ ๓ ปี และมีลักษณะสมบูรณ์ไม่บกพร่อง

       ปุโรหิตผู้หนึ่งจะประกาศว่า เป็นกาลอันสมควรที่พิธีจะเริ่มแล้ว พวกพราหมณ์ประมาณกว่าสองพันคนซึ่งไปร่วมในพิธีนั้นจะรีบเข้านั่งประจำที่ เมื่อก่อไฟติดแล้วก็ใช้ขอนไม้ที่เป็นมงคลมาสุมไม่ให้ไฟดับ ทั้งเอาหญ้าคาโปรยลงไปด้วย ในบางครั้งขอนไม้และหญ้าเหล่านั้นชุ่มด้วยน้ำมันเนยทำให้ไฟติดมีเปลวพวยพุ่งขึ้นมา ขณะนั้นปุโรหิตจะร่ายมนต์ด้วยเสียงอันดัง พราหมณ์ผู้ไปร่วมพิธีจะกล่าวซ้ำเป็นทำนองลูกคู่รับในบางตอน ครั้นแล้วก็นำแกะเข้าไปในที่ประชุม เอาน้ำมันทาให้ทั่วตัว เอาน้ำอาบให้ และเอาอักษตะ (ข้าวเปลือกทั้งเมล็ดล้างน้ำให้สะอาดใช้เป็นเครื่องบูชาในพิธีกรรม) มาโรยตามตัวและที่เขา สวมแกะด้วยพวงมาลัยดอกไม้ เอาเชือกทำด้วยหญ้าคามัดรอบตัวสัตว์ ในช่วงเวลาดังกล่าวนี้ ปุโรหิตยังคงร่ายมนต์ต่อไป ต่อจากนั้นมีการอุดรูจมูกและปากของสัตว์ พราหมณ์หลายคนจะช่วยกันตี ลงท้ายด้วยพราหมณ์คนหนึ่งเอาเข่าทั้งสองของตนกดลงไปที่คอแกะ เพื่อให้หายใจไม่ออกตาย ปุโรหิตพร้อม ด้วยสานุศิษย์จะเร่งเสียงสวดมนต์ซ้ำๆ ให้ดังขึ้นด้วยเสียงอันดังเพื่อช่วยให้แกะตายได้เร็วขึ้น โดยไม่เจ็บปวดทรมานมากนัก และจะถือกันว่าเป็นเสนียดจัญไรอย่างร้ายแรง ถ้าแกะร้องออกมาได้แม้เพียงเล็กน้อย เพราะจะเป็นเครื่องหมายแห่งความค่อยๆ ดับสูญไปของวงศ์สกุลนั้น

       เมื่อแกะตายแล้ว พราหมณ์ผู้เป็นประธานในพิธีจะผ่าท้องแกะเอาตับไตไส้พุง พร้อมทั้งเปลวมันออกย่างบนไฟให้เปลวมันหยดลงไปเป็นเครื่องสังเวย พร้อมทั้งเอาน้ำมันเนยเทลงไปในไฟเป็นครั้งคราว ต่อจากนั้นก็ถลกหนังแกะ ตัดเนื้อออกเป็นชิ้นๆ เอาลงผัดด้วยน้ำมันเนย บางส่วนก็โยนลงไปในไฟเป็นเครื่องสังเวย ส่วนที่เหลือก็แบ่งกันในระหว่างพราหมณ์ผู้ทำพิธีกับเจ้าภาพ บางส่วนก็จะให้แก่พวกพราหมณ์ที่มาร่วมพิธี โดยพวกพราหมณ์เหล่านั้นจะแย่งชิ้นส่วนกันอย่างโกลาหล เพราะถือว่าเป็นของวิเศษอำนวยสวัสดิมงคล ตอนนี้เองเป็นที่น่าสังเกตว่า พวกพราหมณ์ที่ไม่กินเนื้อสัตว์ ได้มีโอกาสกินเนื้อสัตว์

       ลำดับต่อไป มีการนำข้าวสุกและข้าวสารที่ล้างสะอาดแล้วมาสังเวยไฟอีก ของต่างๆ ที่วางรอบกองไฟ เช่น หมากพลู เมื่อเสร็จพิธีแล้วก็แจกแก่พราหมณ์ ในที่สุด เจ้าภาพจะแจกเงินและเสื้อผ้าแก่พราหมณ์ทุกคนที่มาร่วมพิธี ตามความเหมาะสมแก่ตำแหน่งและเกียรติของบุคคลนั้นๆ อันเป็นค่าใช้จ่ายที่สูงมาก

       ในการบูชายัญนี้ พราหมณ์จะเลือกบูชาเทวดาองค์ใดก็ได้ที่เป็นใหญ่ตามความเชื่อของเขา แต่เทวดาผู้ยิ่งใหญ่ในการนี้ดูเหมือนจะเป็นพระอัคนีศวร หรือเทพเจ้าแห่งไฟ
                                   (คุณลักษณะพิเศษแห่งพระพุทธศาสนา โดย สุชีพ ปุญญานุภาพ)

       พวกพราหมณ์ถือว่าการบูชายัญได้บุญมาก ทั้งทำให้พ้นจากบาป ทั้งหมด แต่พุทธศาสนามีความเห็นที่ตรงกันข้าม ดังที่พระผู้มีพระภาคเจ้า ทรงเตือนพราหมณ์ผู้กำลังจะบูชายัญด้วยชีวิตสัตว์จำนวนมาก ความว่า

       บุคคลเมื่อจะก่อไฟ ปักหลักบูชายัญ ในเบื้องต้นย่อมเกิดความคิดอย่างนี้ว่า ต้องฆ่าโคเท่านี้ตัว แพะเท่านี้ตัว แกะเท่านี้ตัว เพื่อบูชายัญ เขาคิดว่าจะทำบุญ แต่กลับทำบาป คิดว่าจะทำกุศล  กลับทำอกุศล คิดว่าจะแสวงหาทางสุคติ กลับแสวงหาทางทุคติ

       บุคคลเมื่อจะก่อไฟ ปักหลักบูชายัญ ในเบื้องต้นย่อมเงื้อศาสตราทางใจอันเป็นอกุศล มีทุกข์เป็นกำไร มีทุกข์เป็นวิบาก

       อีกประการหนึ่ง บุคคลเมื่อจะก่อไฟ ปักหลักบูชายัญ ย่อมสั่งด้วยวาจาว่า จงฆ่าโคเท่านี้ตัว แพะเท่านี้ตัว แกะเท่านี้ตัว เพื่อบูชายัญ เขาสั่งว่าจะทำบุญ แต่กลับทำบาป สั่งว่าจะทำกุศล กลับทำอกุศล เขาสั่งว่าจะแสวงหาทางสุคติ กลับแสวงหาทางทุคติ

       บุคคลเมื่อจะก่อไฟ ปักหลักบูชายัญ ย่อมเงื้อศาสตราทางวาจาอันเป็นอกุศล มีทุกข์เป็นกำไร มีทุกข์เป็นวิบาก

       อีกประการหนึ่ง บุคคลเมื่อจะก่อไฟ ปักหลักบูชายัญ ย่อมต้องลงมือด้วยตนเอง คือฆ่าโค แพะ แกะ เพื่อบูชายัญ เขาลงมือเพื่อจะทำบุญ แต่กลับทำบาป ลงมือเพื่อจะทำกุศล กลับทำอกุศล ลงมือเพื่อจะแสวงหาทางสุคติ กลับแสวงหาทางทุคติ

       บุคคลเมื่อจะก่อไฟ ปักหลักบูชายัญ ย่อมเงื้อศาสตราทางกายอันเป็นอกุศล มีทุกข์เป็นกำไร มีทุกข์เป็นวิบาก
                                                                           (ทุติยอัคคิสูตร ๒๓/๔๔)

       พระดำรัสนี้แสดงว่า การฆ่าสัตว์บูชายัญเป็นบาปกรรมหนัก เพราะทำกรรมครบทั้ง ๓ ทวาร  คือ กายทวาร วจีทวาร และมโนทวาร

       เรื่องต่อไปนี้แสดงถึงทัศนะอีกประการหนึ่งของพระพุทธศาสนาที่มีต่อการบูชายัญ

       ในอดีตกาล ณ กรุงพาราณสี พระโพธิสัตว์บังเกิดในสกุลพราหมณ์ ในวันที่ท่านเกิด บิดามารดาก็จุดไฟประจำกำเนิดตั้งไว้ให้ ครั้นท่านมี อายุได้ ๑๖ ปี บิดามารดาบอกท่านว่า ถ้าจะครองเรือนก็ให้เรียนพระเวท ทั้งสาม หากประสงค์ไปพรหมโลก ก็ให้ถือเอาไฟประจำกำเนิดเข้าป่าบำเรอไฟ ทำให้ท้าวมหาพรหมโปรดปราน ก็จะเป็นผู้มีพรหมโลกเป็นที่ไปในเบื้องหน้า พระโพธิสัตว์ไม่ต้องการครองเรือน ถือไฟเข้าป่า สร้างอาศรม บำเรอไฟอยู่ในป่า

       วันหนึ่งได้รับของถวาย คือโคในหมู่บ้านชายแดน จึงจูงโคไปสู่ อาศรม คิดว่า เราจะให้พระอัคคีผู้มีโชคดีฉันเนื้อโค แต่เกลือไม่มีพระอัคคีผู้มีโชคจักไม่สามารถฉันเนื้อที่ไม่เค็มได้ จึงผูกโคไว้แล้วไป หมู่บ้านเพื่อหาเกลือ เมื่อท่านไปแล้ว มีพรานหลายคนมาถึงที่นั้น เห็นโคจึงฆ่าย่างเนื้อกิน ทิ้งหาง แข้ง และหนังไว้ตรงนั้น แล้วนำเนื้อที่เหลือไปเสียด้วย

       พระโพธิสัตว์กลับมาเห็นเศษโคที่เหลือ คิดว่า พระอัคคีผู้มีโชคนี้ แม้แต่ของๆ ตนยังไม่อาจรักษาไว้ได้ จักรักษาเราได้ที่ไหนเล่า การบำเรอไฟนี้น่าจะไร้ประโยชน์ กุศลหรือความเจริญ อันมีการบูชาไฟนี้เป็นเหตุคงไม่มีแน่ จากนั้นก็เอาหาง พร้อมทั้งหน้าแข้งและหนัง โยนเข้ากองไฟ แล้วกล่าวว่า เมื่อไม่สามารถจะรักษาของๆ ตนไว้ได้ วันนี้ไม่มีเนื้อสำหรับเจ้า จงรับแต่เพียงหางเถิด

       เมื่อกล่าวจบก็เอาน้ำดับไฟเสีย จากนั้นบวชเป็นฤษี ทำอภิญญาและสมาบัติให้บังเกิด แล้วได้เป็นผู้มีพรหมโลกเป็นที่ไปในเบื้องหน้า
                                                                    (อรรถกถานังคุฏฐชาดก เอกนิบาต)


      สาระที่ควรกล่าวถึงมีดังนี้
      ๑. ประเพณีเซ่นไหว้หรือทำบุญอุทิศให้บรรพชนเป็นเรื่องดีงาม เพราะแสดงออกถึงความกตัญญูกตเวทีที่มีต่อพ่อแม่หรือปู่ย่าตายาย ซึ่งเป็นผู้มีพระคุณ แต่น่าเสียดายว่าประเพณีที่ดีงามนี้  มีจุดด่างพร้อยเพราะมักมีการฆ่าสัตว์เพื่อทำอาหารเซ่นไหว้ ทำให้ด้อยคุณค่าลง ไหนๆ จะทำบุญทั้งทีแล้ว ก็ขอให้เป็นบุญที่บริสุทธิ์ผุดผ่องตลอดสาย อย่ามีบาปมาปนเลย

       ๒. หากเราเป็นฝ่ายถูกฆ่าเพื่อบูชายัญหรือถูกมนุษย์กินคนจับฆ่ากินจะรู้สึกอย่างไร นั่นแหละคือความรู้สึกของผู้ที่ถูกฆ่ากินหรือ บูชายัญ ทุกคนย่อมรักสุขเกลียดทุกข์ กลัวเจ็บกลัวตาย อยากมีชีวิตอยู่ต่อไป ดังนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสไว้ในธรรมบท (๒๕/๒๐) ว่า
สัตว์ทั้งหมดย่อมหวาดหวั่นต่ออาชญา ย่อมกลัวต่อความตาย บุคคลทำตนให้เป็นอุปมาแล้ว ไม่ควรฆ่าเอง ไม่ควรใช้ให้ผู้อื่นฆ่า

       ๓. ความรักอื่นยิ่งกว่าตนไม่มี รักคนอื่นก็เพื่อประโยชน์แห่งตนเท่านั้น รักลูกก็เพื่อให้เลี้ยงดูยามแก่ รักญาติมิตรก็เพื่อให้ช่วยทำกิจ รักพระรัตนตรัยก็เพื่อความสุขในสวรรค์และมรรคผล ตนแลเป็นที่รักยิ่ง ด้วยเหตุนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสไว้ในราชสูตร (๒๕/๑๑๐) ว่า
บุคคลเอาใจตรวจดูทั่วทิศแล้ว ไม่พบใครอื่น ซึ่งเป็นที่รักยิ่งกว่าตนในที่ไหนๆ เลย คนอื่นก็รักตนมากเช่นกัน ฉะนั้น ผู้รักตนจึงไม่ควรเบียดเบียนผู้อื่น

       ๔. จูฬกัมมวิภังคสูตร (๑๔/๕๗๙) กล่าวว่า การฆ่าสัตว์เป็นเหตุให้มีอายุสั้น การเบียดเบียนสัตว์เป็นเหตุให้มีโรคมาก

       ๕. การฆ่า การเบียดเบียนกัน เป็นเรื่องธรรมดาของสัตว์ ดิรัจฉานซึ่งป่าเถื่อนไร้ความเจริญ มนุษย์ผู้เจริญแล้วหากกระทำเรื่องป่าเถื่อนเช่นนั้นบ้างก็เท่ากับประพฤติเยี่ยงสัตว์ เป็นการลดคุณค่าแห่งความเป็นมนุษย์ให้ต่ำลงไปเท่ากับสัตว์