ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้ากาสีเสวยราชสมบัติในสุรุนธนนคร พระโพธิสัตว์จุติจากพรหมโลก ถือปฏิสนธิในพระครรภ์ของพระอัครมเหสี ของพระเจ้ากาสี ได้รับพระนามว่า อุทัยภัทร เมื่อพระราชกุมารทรงเจริญวัยจนย่างพระบาทได้ พรหมองค์หนึ่งก็จุติจากพรหมโลก บังเกิดเป็นกุมาริกาในพระครรภ์ของพระมเหสีองค์หนึ่งของพระเจ้ากาสี ได้รับพระนามว่า อุทัยภัทรา

       พระราชกุมารทรงจำเริญวัย สำเร็จศิลปศาสตร์ทั้งหมด แต่ทรงเป็น พรหมจารีโดยกำเนิด ไม่ทรงทราบเรื่องเมถุนธรรม (กาม) แม้ด้วยความฝัน

       พระราชาทรงพระประสงค์จะอภิเษกพระราชโอรส ทรงส่งสาสน์ไปว่า บัดนี้เป็นกาลที่ลูกจะเสวยความสุขในราชสมบัติ พ่อจักให้ราชสมบัติทั้งหมดแก่ลูก

       พระโพธิสัตว์กราบทูลห้ามราชสมบัติเสียว่า จิตของข้าพระองค์ มิได้พัวพันในกองกิเลสเลย
เมื่อได้รับพระราชดำรัสเตือนบ่อยๆ พระโพธิสัตว์จึงให้ช่างสร้างรูปสตรีด้วยทองคำชมพูนุทอันเปล่งปลั่ง แล้วทรงส่งสาสน์ไปถวายว่า ถ้า ข้าพระองค์ได้พบผู้หญิงงามเห็นปานนี้ไซร้ ก็จักขอรับมอบราชสมบัติ

       พระราชบิดาและพระราชมารดาให้อำมาตย์นำรูปทองคำนั้น ตระเวนไปทั่วชมพูทวีป เมื่อไม่ได้หญิงงามเช่นนั้น จึงตบแต่งพระนางอุทัยภัทราให้เป็นพระอัครมเหสีของพระราชกุมารนั้น ทั้งๆ ที่สองพระองค์นั้นมิได้ปรารถนาเลย พระนางทรงข่มรูปทองคำนั้นเสียหมดสิ้น

       ต่อมา พระราชบิดาและพระราชมารดาล่วงลับไป พระโพธิสัตว์จึงครองราชสมบัติ แม้ทั้งสองพระองค์จะประทับร่วมห้องกัน ก็มิได้ทอดพระเนตรกันด้วยอำนาจราคะเลย ทรงสัญญากันว่า ในเราทั้งสอง ผู้ใดสิ้นพระชนม์ไปก่อน ผู้นั้นต้องมาบอกว่า ฉันไปเกิดในสถานที่โน้น

       ล่วงไป ๗๐๐ ปี นับแต่ได้อภิเษก พระโพธิสัตว์ก็สวรรคต ผู้อื่นที่จะเป็นพระราชาหามีไม่ พระนางอุทัยภัทราทรงสำเร็จราชการแทน

      ฝ่ายพระโพธิสัตว์ได้ไปบังเกิดเป็นท้าวสักกะในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ เพราะทรงมียศใหญ่ยิ่ง พระองค์ไม่ทรงสามารถระลึกได้ตลอดสัปดาห์ เวลาจึงล่วงไปถึง ๗๐๐ ปีด้วยการนับปีของมนุษย์ เมื่อท้าวเธอทรง รำลึกถึงข้อผูกพันได้ ทรงดำริว่า เราจะทดลองพระราชธิดาอุทัยภัทรา ด้วยทรัพย์ แล้วแสดงธรรม ปลดเปลื้องข้อผูกพัน

       กล่าวกันว่า สมัยนั้นมนุษย์มีอายุหมื่นปี ในคืนนั้น พระราชธิดาประทับนั่งนิ่งไม่ไหวติง ทรงระลึกถึงศีลของพระองค์อยู่เพียงลำพังพระองค์ ในห้อง ณ ชั้นสูงสุดแห่งพระมหาปราสาท ๗ ชั้น ซึ่งราชบุรุษ ได้ปิดพระทวารเรียบร้อยแล้ว

       ครั้งนั้น ท้าวสักกะทรงถือถาดทองใบหนึ่ง บรรจุเหรียญทองจนเต็ม ไปปรากฏพระกายในห้องบรรทมของพระราชธิดา ตรัสว่า

       ส. ดูก่อนพระนางผู้มีพระวรกายอันงดงาม ทรงพระภูษาอันสะอาด เสด็จสู่ปราสาทประทับนั่งเพียงลำพังพระองค์เดียว หม่อมฉัน ขอวิงวอนพระนาง เราทั้งสองควรอยู่ร่วมกันตลอดคืนนี้

       ธ. นครนี้มีคูล้อมรอบ มีป้อมและซุ้มประตูมั่นคง มีทหารถืออาวุธรักษา พระราชวังนี้จึงเป็นที่อันใครๆ ไม่อาจจะเข้าไปได้ ท่านแอบมาพบข้าพเจ้าในเวลาเช่นนี้ได้อย่างไร และท่านมีจุดประสงค์อะไร

       ส. หม่อมฉันเป็นเทพบุตร มาถึงพระตำหนักนี้ด้วยเทวานุภาพ เชิญพระนางชื่นชมกับหม่อมฉันเถิด หม่อมฉันจะถวายถาดทองอันเต็มไปด้วยเหรียญทองแก่พระนาง

       ธ. นอกจากเจ้าชายอุทัยแล้ว ข้าพเจ้าไม่ปรารถนาเทวดา ยักษ์หรือมนุษย์ผู้อื่นเลย ดูก่อนเทพบุตรผู้มีอานุภาพมาก เชิญท่านไปเสียเถิด และอย่ากลับมาอีก

       ท้าวสักกะทรงสดับพระวาจานั้นแล้ว ก็ทรงหายวับไปในทันที

       คืนต่อมาในเวลาเดิม ท้าวสักกะทรงแสดงพระองค์พร้อมด้วยถาดเงินเต็มเปี่ยมด้วยเหรียญเงิน ตรัสว่า

       ความยินดีอันใดเป็นที่สุดของผู้บริโภคกาม สัตว์ทั้งหลายประพฤติไม่สมควร ด้วยเหตุแห่งความยินดีอันใด พระนางอย่าพลาดจากความยินดีนั้น หม่อมฉันมิได้มามือเปล่า คืนก่อนนำถาดทองเต็มไปด้วยเหรียญทอง คืนนี้ก็นำถาดเงินเต็มไปด้วยเหรียญเงินมา หม่อมฉัน ขอถวายถาดเงินเต็มไปด้วยเหรียญเงินนี้แก่พระนาง

       พระราชธิดาทรงดำริว่า เทพบุตรนี้ เมื่อได้การสนทนาปราศรัยคงมาบ่อยๆ คราวนี้เราจะไม่พูดกะเขาละ ดำริแล้วทรงนิ่งเสีย ไม่ตรัสอะไรเลย

       ท้าวสักกะทรงทราบความที่พระนางไม่ตรัส ก็ทรงหายวับไปจากที่นั้น

       คืนต่อมา พอถึงเวลานั้น ท้าวเธอทรงถือถาดโลหะอันเต็มไปด้วยเหรียญโลหะ ตรัสว่า

       ส. ขอเชิญพระนางโปรดปรนปรือหม่อมฉันด้วยความยินดีในกาม เถิด หม่อมฉันจะถวายถาดโลหะอันเต็มไปด้วยเหรียญโลหะแก่พระนาง

       ธ. ท่านช่างโง่เขลา เมื่อชายหมายจะให้หญิงตกลงปลงใจด้วยทรัพย์ ย่อมประมูลด้วยทรัพย์จนเป็นที่จุใจของนาง แต่ท่านตรงกันข้าม ท่านนำทรัพย์มาลดลงเรื่อยๆ

       ส. ดูก่อนพระนางผู้มีพระวรกายอันงดงาม อายุและวรรณะของหมู่มนุษย์ในมนุษยโลก ย่อมเสื่อมลงเรื่อยๆ ด้วยเหตุนั้น ทรัพย์สำหรับพระนางก็จำต้องลดลง เพราะวันนี้พระนางชราลงกว่าวันก่อน

       ดูก่อนพระราชธิดา วันคืนล่วงไปๆ อายุและวรรณะของมนุษย์ย่อมเสื่อมไป เมื่อหม่อมฉันกำลังเพ่งมองอยู่อย่างนี้ พระฉวีวรรณของพระนางย่อมเสื่อมไป เพราะเหตุนั้นพระนางพึงประพฤติพรหมจรรย์เสียแต่วันนี้ทีเดียว จะได้มีพระฉวีวรรณงดงามยิ่งขึ้น

       ธ. เทวดาทั้งหลายไม่แก่เหมือนมนุษย์หรือ ในร่างกายของเทวดา มีเส้นเอ็นหรือไม่ ร่างกายของเทวดาเป็นอย่างไร

       ส. พวกเทวดาไม่แก่เหมือนมนุษย์ ร่างกายของเทวดาไม่มีเส้นเอ็น ฉวีวรรณอันเป็นทิพย์ของเทวดาผุดผ่องยิ่งขึ้นทุกๆ วัน และโภคสมบัติก็ไพบูลย์ขึ้น

       ธ. บุคคลตั้งอยู่ในคุณธรรมอะไรจึงจะไม่กลัวปรโลก

       ส. ผู้ใดตั้งวาจาและใจไว้ชอบ ไม่ทำบาปด้วยกาย อยู่ครองเรือน อันมีน้ำข้าวมาก เป็นผู้มีศรัทธา อ่อนโยน จำแนกแจกทาน รู้ความ ประสงค์ (ของผู้ขอ) ชอบสงเคราะห์ มีวาจาน่าคบเป็นสหาย มีวาจา อ่อนหวาน ผู้นั้นไม่พึงกลัวปรโลก

       ธ. ท่านเป็นใครกันหนอ จึงได้มาพร่ำสอนข้าพเจ้า

       ส. ชาติก่อนข้าพเจ้าเป็นพระเจ้าอุทัย ชาตินี้เป็นท้าวสักกเทวราช มายังที่นี้เพื่อเปลื้องข้อผูกพัน บัดนี้ข้าพเจ้าจะขอลาไปเพราะพ้นจากข้อผูกพันแล้ว

       ธ. ถ้าพระองค์เป็นพระเจ้าอุทัย ขอพระองค์จงโปรดพร่ำสอนหม่อมฉันด้วยวิธีที่เราจะได้พบกันใหม่เถิด

       ส. วัยล่วงไปรวดเร็วยิ่งนัก ชีวิตร่างกายมีแต่จะแก่ชราและเสื่อมไปทุกวัน ไม่เที่ยง ไม่ยั่งยืน สัตว์ทั้งหลายล้วนบ่ายหน้าไปสู่ความ แตกดับ เหตุนั้น เธอจงอย่าประมาท จงประพฤติธรรมเถิด

       บุคคลผู้ตกอยู่ในอำนาจตัณหา แม้จะครอบครองสมบัติมหาศาล เพียงลำพัง ก็ยังไม่อิ่ม ไม่เบื่อ แต่เมื่อตายแล้วก็ต้องทอดทิ้งทุกสิ่งไป ทั้งๆ ที่ยังไม่หมดรักเลย เหตุนั้น เธอจงอย่าประมาท จงประพฤติธรรมเถิด

       มารดา บิดา พี่ชาย น้องชาย พี่สาว น้องสาว พร้อมทั้งทรัพย์ แม้เขาเหล่านั้นต่างก็จะละทิ้งกันไป สุคติและทุคติในสังสารวัฏนี้เป็นที่พักพิงชั่วคราว การมาจากที่ต่างๆ แล้วพบกัน อยู่ร่วมกันของสัตว์ก็เพียงชั่วกาลอันเล็กน้อยเท่านั้น เหตุนั้น เธอจงอย่าประมาท จงประพฤติธรรมเถิด

       พระโพธิสัตว์ประทานพระโอวาทแล้ว ก็เสด็จกลับเทวโลก

       พระราชธิดาทรงเลื่อมใสในธรรมกถา ในวันรุ่งขึ้น ก็ทรงมอบราชสมบัติให้พวกอำมาตย์ ทรงผนวชเป็นฤษิณีในพระราชอุทยานอันรื่นรมย์ ภายในพระนครนั้นเอง ทรงประพฤติธรรม ในที่สุดแห่งพระชนมายุ ก็บังเกิดเป็นบาทบริจาริกาของพระโพธิสัตว์ในดาวดึงส์พิภพ
                                                             (อุทยชาดกและอรรถกถา ๒๗/๑๕๓๕)

       อุทยชาดกมีสาระที่ควรกล่าวถึงดังนี้
      ๑. ผู้ที่จุติจากพรหมโลกมาเกิดเป็นมนุษย์จะมีราคะเบาบาง ดังนั้น พระโพธิสัตว์กับพระราชธิดาจึงทรงสามารถประทับอยู่ร่วมกัน อย่างผู้ประพฤติพรหมจรรย์

       ๒. ในหมู่มนุษย์ ความเสื่อมของรูปเป็นพยานว่าเกิดมานาน แล้ว ในหมู่ทวยเทพ รูปสมบัติที่ยิ่งขึ้นและบริวารสมบัติที่มากขึ้น เป็นพยานว่าเกิดมานานแล้ว

       ๓. มนุษย์แต่ละยุคจะมีอายุขัยต่างกัน ในอุทยชาดก มนุษย์มีอายุประมาณหมื่นปี ในปัจจุบันมนุษย์มีอายุน้อย ไม่ถึงร้อยปีก็ตายแล้ว
      สำหรับมนุษย์ที่ยังมีชีวิตอยู่ วันนคืนจะล่วงไปอย่างรวดเร็ว วันเวลาแห่งชีวิตก็เหลือน้อยลงทุกที เมื่อชีวิตร่างกายมีแต่จะแก่ชรา ใกล้ความตายเข้าไปทุกขณะ ทุกคนจึงควรระลึกไว้เสมอว่า วันคืนล่วงไปๆ บัดนี้ เรากำลังทำอะไรอยู่

       ๔. ความสุขในโลกนี้ก็มีเพียงแค่ได้เห็น ได้ยิน ได้ดม ได้ลิ้ม ได้สัมผัส ได้ทราบ ล้วนเป็นของเก่า ไม่มีอะไรแปลกใหม่ กิจวัตรประจำวันก็ซ้ำซาก จำเจ วนเวียนอยู่ในนอิริยาบถ ๔ ยืน เดิน นั่ง นอน เท่านั้น ไม่มีอะไรน่ายินดีเลย ความสุขในสวรรค์แม้ว่าเป็นทิพย์ ประณีตกว่า ดีกว่าความสุขในมนุษย์ แต่ก็เป็นของไม่เที่ยงไม่ยั่งยืน จึงควรที่จะเบื่อ หน่าย และหาทางเพื่อความหลุดพ้น