สมัยพุทธกาล ณ กรุงราชคฤห์ มีพราหมณ์คนหนึ่งชื่อธนัญชานิ เป็นผู้มีความคุ้นเคยกับพระสารีบุตร เขาใช้อำนาจหน้าที่ไปในทางฉ้อราษฎร์บังหลวง กล่าวคือ เมื่อพระราชาส่งไปเก็บส่วนแบ่งข้าวกล้าโดยไม่เบียดเบียนประชาชน พราหมณ์เก็บเอาข้าวกล้ามาหมดเลย เมื่อถูกประชาชนทักท้วง พราหมณ์ก็กล่าวว่า ข้าวกล้าที่หว่านไว้ในราชสกุลมีน้อย พระราชาทรงสั่งเรามาอย่างนี้ พวกท่านอย่าได้คร่ำครวญไปเลย

       พราหมณ์เอาข้าวเข้าบ้านตนโดยส่วนมาก ส่งเข้าราชสกุลมีประมาณน้อยแล

       เมื่อพระราชาตรัสถามว่า ท่านไม่ได้ทำการบีบบังคับประชาชนทั้งหลายดอกหรือ

      เขาก็กราบทูลว่า ข้าแต่มหาราช ในวาระนี้นามีข้าวกล้าน้อย เพราะฉะนั้น เมื่อข้าพระพุทธเจ้าไม่บีบบังคับเก็บเอา จึงไม่มากแล

       พฤติกรรม อาศัยประชาชนปล้นพระราชา อาศัยพระราชาปล้นประชาชน ของธนัญชานิพราหมณ์ได้ทราบไปถึงพระสารีบุตร

       เช้าวันหนึ่ง พระสารีบุตรเข้าไปบิณฑบาตในพระนครราชคฤห์ หลังจากฉันเสร็จแล้ว ท่านก็ไปหาธนัญชานิพราหมณ์ และได้มีโอกาสสนทนากัน

       ส. ธนัญชานิ ท่านเป็นผู้ไม่ประมาทหรือ

       ธ. ข้าแต่ท่านพระสารีบุตร ที่ไหนข้าพเจ้าจะไม่ประมาท เพราะข้าพเจ้าต้องหาเลี้ยงตนและครอบครัวตลอดจนบริวาร มีภาระทางราชการและสังคมมากมาย

       ส. ธนัญชานิ บุคคลที่ทำชั่ว เมื่อตายไปแล้ว ถูกนายนิรยบาลนำ ไปสู่นรกเพราะกรรมชั่วที่ทำไว้ บุคคลนั้นสามารถอ้างได้ไหมว่า ข้าพเจ้าทำไปเพื่อบิดามารดา บุตรภริยา ญาติมิตร ... และเพื่อบำรุงเลี้ยงร่างกาย ตน ขออย่าได้นำข้าพเจ้าไปสู่นรกเลย

      บุคคลที่เขาอ้างถึงมีบิดามารดา บุตรภริยา เป็นต้น สามารถที่จะไปขอร้องต่อนายนิรยบาลได้ตามความปรารถนาหรือไม่ว่า บุคคลผู้นี้ทำชั่วเพราะพวกเราทั้งหลาย ขอนายนิรยบาลอย่าได้ฉุดคร่าเขาไปสู่นรกเลย อย่างนี้จะทำได้ไหม

       ธ. ไม่ใช่เช่นนั้นท่านพระสารีบุตร ที่แท้ ถึงผู้นั้นจะคร่ำครวญมากมายอย่างไร นายนิรยบาลก็พึงโยนลงไปในนรกจนได้

       ส. ธนัญชานิ บุคคลที่ประพฤติผิดธรรม เพื่อหาเลี้ยงตนและครอบครัว กับบุคคลผู้ประพฤติถูกธรรม เพื่อหาเลี้ยงตนและครอบครัว ไหนจะประเสริฐกว่ากัน

       ธ. บุคคลที่ประพฤติผิดธรรม เพื่อหาเลี้ยงตนและครอบครัว ไม่ประเสริฐ บุคคลผู้ประพฤติถูกธรรม เพื่อหาเลี้ยงตนและครอบครัว ประเสริฐกว่า

       ส. ธนัญชานิ การงานอย่างอื่นที่ประกอบด้วยธรรม เป็นเครื่องให้บุคคลอาจเลี้ยงบิดามารดาบุตรภริยา ตลอดจนเลี้ยงชีวิตตนได้โดยไม่ต้องกระทำกรรมอันลามก และให้ปฏิบัติสิ่งที่เป็นบุญเป็นกุศลได้มีอยู่ บุคคลสามารถกระทำการงานอันประกอบด้วยธรรมเหล่านั้นได้

       ธนัญชานิพราหมณ์ฟังแล้วก็ชื่นชมอนุโมทนาภาษิตของท่านพระสารีบุตร

       ต่อมา ธนัญชานิพราหมณ์ป่วยหนัก เขาจึงส่งคนไปแจ้งให้พระพุทธเจ้าและท่านพระสารีบุตรทราบ ทั้งขอให้ท่านพระสารีบุตรได้กรุณาไปเยี่ยมยังนิเวศน์ของธนัญชานิพราหมณ์ด้วย

       ท่านพระสารีบุตรได้ไปเยี่ยมธนัญชานิพราหมณ์ที่บ้าน เมื่อไปถึงแล้วก็ถามถึงอาการป่วย

      ธ. ข้าพเจ้าทนไม่ไหว จะยังชีวิตให้เป็นไปไม่ได้ ทุกขเวทนาของข้าพเจ้ากล้านัก เจริญขึ้น ไม่ถอยลง

       ส. ธนัญชานิ นรกกับกำเนิดสัตว์ดิรัจฉาน ไหนจะดีกว่ากัน

       ธ. กำเนิดสัตว์ดิรัจฉานดีกว่า

       ส. กำเนิดสัตว์ดิรัจฉานกับปิตติวิสัย (เปรต) ไหนจะดีกว่ากัน

       ธ. ปิตติวิสัยดีกว่า

       ส. ปิตติวิสัยกับมนุษย์ ไหนจะดีกว่ากัน

       ธ. มนุษย์ดีกว่า

       ส. มนุษยโลกกับเทวโลก ไหนจะดีกว่ากัน

       ธ. เทวโลกดีกว่า

       ส. เทวโลกกับพรหมโลก ไหนจะดีกว่ากัน

       ธ. ท่านพระสารีบุตรกล่าวว่าพรหมโลก ท่านพระสารีบุตรกล่าวว่าพรหมโลกหรือ

       ท่านพระสารีบุตรทราบว่า ธนัญชานิพราหมณ์น้อมใจไปในพรหมโลก ท่านจึงแสดงพรหมวิหารภาวนาแก่ธนัญชานิพราหมณ์ แล้วลากลับไปยังวัดพระเวฬุวัน

       หลังจากนั้นไม่นาน ธนัญชานิพราหมณ์ก็สิ้นใจ แล้วไปบังเกิดในพรหมโลก
                                                             (ธนัญชานิสูตรและอรรถกถา ๑๓/๖๗๕)

       ในปัจจุบันมีบุคคลเช่นธนัญชานิพราหมณ์อยู่มาก เขามุ่งแต่จะหา เงินทองหรือผลกำไรทางโลกอย่างเดียว จนลืมนึกถึงศีลธรรม กฎหมาย และความเดือดร้อนของคนอื่น เมื่อสั่งสมทรัพย์สมบัติทางโลกได้มากแล้ว ควรที่จะหยุด เพื่อใช้ชีวิตในบั้นปลายสั่งสมบุญกุศลเสียบ้าง แต่เขาไม่ได้มีความหยุด ความยั้ง ความปล่อยวางในทรัพย์สมบัติที่หามาได้เลย ยังคิดหาทางกอบโกยทรัพย์สินเงินทองต่อไป โดยไม่ได้คิดว่า สักวันหนึ่ง ไม่ช้าก็เร็ว ความตายจะต้องมาเยือนอย่างแน่นอน

       ในที่สุดความตายก็มาเยือน ทุกสิ่งพินาศไปในพริบตา ร่างกายแตกดับย่อยยับสูญสิ้น ต้องละโลกนี้ไป ทิ้งทุกสิ่งทุกอย่างที่ตนหามาได้ไว้ให้คนอื่น ไม่สามารถเอาทรัพย์สมบัติเหล่านั้นติดตัวไปได้เลย แม้แต่นิดเดียว คุณงามความดีหรือบุญกุศลก็ไม่ได้สั่งสมไว้มากพอ ทั้งที่มีโอกาสที่จะทำได้ เป็นสิ่งน่าเสียดายที่สุดในชีวิตของเขา จึงเปรียบเสมือน ต้นหาย กำไรสูญ ต้นคือร่างกายและทรัพย์สมบัติที่หามาได้ทั้งหมด กำไรคือบุญกุศล แทนที่จะได้ก็ไม่ได้ ถ้าทรัพย์สมบัติเหล่านั้นได้มาด้วยวิธีทุจริต ชีวิตนี้ก็ขาดทุน และจะยิ่งขาดทุนเป็นทวีคูณ ถ้ายึดติดในทรัพย์ สมบัติเหล่านั้นมากเกินไป หรือใช้ทรัพย์สมบัติเหล่านั้นไปในทางทุจริต

       บุคคลที่ประมาทมัวเมามีอยู่มากในสังคมปัจจุบัน บางคนแม้ถูกเทวทูต คือ ความแก่ ความเจ็บ ความตาย ตักเตือนโดยตรงหรือโดยอ้อมแล้ว ก็ยังไม่รู้ตัวหรือไม่ยอมกลับตัว จึงต้องตกอยู่ในสภาพ ต้นหาย กำไรสูญ ชีวิตขาดทุน แต่ธนัญชานิพราหมณ์โชคดีที่มีกัลยาณมิตรอย่างท่านพระสารีบุตร คอยสั่งสอนและตักเตือนอยู่จนวาระสุดท้าย ทำให้ได้ไปเกิดในพรหมโลก พ้นจากสภาพ ต้นหาย กำไรสูญ ชีวิตขาดทุน

       สำหรับท่านผู้อ่านที่ไม่มีกัลยาณมิตรเช่นนั้น ก็ขอให้นำเอาโอวาทของท่านพระสารีบุตรมาสั่งสอนและตักเตือนตนเอง แล้วลองตรวจสอบอาชีพการงาน และความประพฤติของตน หากว่าเป็นไปเพื่อเบียดเบียนตน เบียดเบียนคนอื่น ผิดศีลธรรม ผิดกฎหมาย ก็ควรที่จะปรับปรุงแก้ไขเสีย เพราะเมื่อทำผิดแล้ว แม้จะแก้ตัวว่า ทำเพราะยากจน ทำเพราะพ่อแม่ลูกเมีย หรือเพราะเหตุอื่นๆ ก็ไม่อาจพ้นผิดได้ ศาลทางโลกก็ไม่รับฟัง ศาลทางธรรมก็ไม่รับฟัง ดังนั้น จึงควร ทำตามที่ท่านพระสารีบุตรแนะนำว่า การงานอย่างอื่นที่ประกอบด้วยธรรม เป็นเครื่องให้บุคคลอาจเลี้ยงบิดามารดา บุตรภริยา ตลอดจนเลี้ยงชีวิตตนได้ โดยไม่ต้องกระทำกรรมอันลามก และให้ปฏิบัติสิ่งที่เป็นบุญเป็นกุศลได้ มีอยู่ บุคคลสามารถกระทำการงานอันประกอบด้วยธรรมเหล่านั้นได้

       ชีวิตของเราในชาตินี้น้อยนัก ชีวิตข้างหน้ายาวนานมิอาจประมาณได้ หากรักตนจริง ก็ควรจะรักให้ตลอดถึงชีวิตในชาติหน้าด้วย ไม่ใช่คิดเพียงสั้นๆ รักแต่ชีวิตในชาตินี้เท่านั้น ทุกคนจะต้องตายในเวลาไม่นาน คนเราไม่ได้อายุยืนเพราะทรัพย์ จะทำทุกวิถีทางที่ ชั่วช้าน่ารังเกียจ หรือทารุณโหดร้าย เพียงเพื่อให้ได้มาซึ่งทรัพย์ทำไมเล่า จงแสวงหาความสมบูรณ์พูนสุขให้ชีวิตนี้ ในขอบเขตที่ถูกทำนองคลองธรรมเถิด ผลแห่งกรรมที่จะต้องเสวย ทั้งในชาตินี้และชาติหน้าต่อไป จะได้ไม่เป็นผลร้าย ไม่เป็นผลของบาปกรรม แต่จะเป็นผลของบุญกรรมโดยแท้

       ท่านผู้ใดสามารถระลึกได้อย่างนี้ ก็เสมือนได้รับการสั่งสอนและตักเตือนโดยตรงจากท่านพระสารีบุตร ชีวิตของท่านผู้ไม่ประมาทนั้น เป็นอันหวังได้ว่าจะไม่ตกอยู่ในสภาพ ต้นหาย กำไรสูญ ชีวิตขาดทุน
                                      (เรียบเรียงจากบันทึกของ ธมฺมวฑฺโฒ ภิกฺขุ ซึ่งไม่ได้ระบุที่มา)