พิธีตักบาตรเทโว (วันพระเจ้าเปิดโลก)

มีปรากฏในอรรถกถาธรรมบทว่า

ในขณะนั้นพระพุทธเจ้าจำพรรษาอยู่ในนครสาวัตถี พรรษาที่ ๒๕
ผู้คนในชมพูทวีปหันมาเลื่อมในพระพุทธศาสนา
ทำให้นักบวชของนอกศาสนาอิจฉา เพราะเขาเหล่านั้นเดือดร้อน
ในการขาดผู้ค้ำจุนดูแลและขาดลาภสักการะ
จึงทำการกลั่นแกล้งพระพุทธศาสนาโดยประการต่างๆ
โดยเฉพาะในเรื่องฤทธิ์พระองค์และเหล่าสาวกของพระองค์เอง

ศาสนาอื่นปลุกปั่นจนพระองค์ทรงห้ามเหล่าสาวกทั้งหลายแสดงฤทธิ์
พระองค์ก็งดแสดงฤทธิ์เช่นกัน
จึงทำให้ศาสนามีจุดที่จะทำให้ศาสนาอื่น
เช่น อาจารย์ทั้ง ๖ และศาสนาเชน ทำการโฆษณาชวนเชื่อว่า
พระพุทธศาสนานั้นมีพระพุทธเจ้า และสาวกสิ้นฤทธิ์หมดแล้ว
อย่าไปนับถือเลยสู้พวกตนไม่ได้ยังมีฤทธิ์เหนือกว่าควรจะมานับถือพวกตนดีกว่า

พระพุทธเจ้าทรงเห็นว่า ขืนปล่อยไว้เฉยต่อไปโดยไม่ตอบโต้บ้าง
อาจเป็นผลเสียต่อพระพุทธศาสนา

ดังนั้น วันเพ็ญอาสาฬหะ
สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าจึงทรงแสดงยมกปาฏิหาริย์ คือแสดงฤทธิ์เป็นคู่ๆ
ซึ่งก็มีปรากฏเพียงครั้งเดียวในครั้งนั้นทำให้ผู้คนที่เคลือบแคลงสงสัย
หันมานับถือศาสนาอย่างมั่นคงอีกครั้ง

ในวันรุ่งขึ้นแรม ๑ ค่ำ เดือนอาสาฬหะ เป็นวันอธิฐานเข้าพรรษา
พระพุทธเจ้าทรงประกาศจำพรรษาที่สรรค์ชั้นดาวดึงส์
ตามธรรมเนียมที่พระพุทธเจ้าทำกันมาเมื่อพระพุทธเจ้าทรงลาบริษัท
แล้วก็เสด็จไป ณ ดาวดึงส์เทวโลก เพื่อโปรดพุทธมารดาด้วยพระอภิธรรม ๗
พอครบเวลา ๓ เดือนของการโปรดพระพุทธมารดาด้วยพระอภิธรรมทั้ง ๗
ในวันเพ็ญเดือน ๑๑ ก็เสด็จกลับลงมายังโลกมนุษย์ ณ ที่ประตูเมืองสังกัสสนคร

ท้าวสักกเทวราชพร้อมด้วยบริวาร
ตามส่งเสด็จทางบันไดสวรรค์จนถึงขั้นพิภพ
พระพุทธเจ้าจึงทรงใช้อิทธิฤทธิ์บันดาลให้โลกทั้ง ๓
มีเทวโลก, มนุษย์โลก, ยมโลก มองเห็นกันทั้งหมด
จึงเรียกวันนั้นว่า วันพระเจ้าเปิดโลก

พอวันรุ่งขึ้นเป็นวันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๑
ผู้คนในชมพูทวีปพากันมาใส่บาตรพระสงฆ์มีพระพุทธเจ้าเป็นประมุข
การตักบาตรในครั้งนั้นมิได้นัดหมายกันมาก่อนเลย
ต่างคนก็ต่างมาด้วยศรัทธาจึงทำให้คนมามากมาย
เมื่อมีมามากทำให้ไม่ถึงบาตรพระภิกษุสงฆ์
จึงเอาข้าวของตนห่อหรือปั้นเป็นก้อนโยนใส่บาตรพระ
ด้วยเหตุนี้ต่อมาภายหลังจึงนิยมทำข้าวต้มลูกโยนใส่บาตรพระในวันเทโวณหณะ

(มีต่อ)

พิธีตักบาตรเทโวโรหณะในสมัยปัจจุบัน





ตอนรุ่งอรุณของวันตักบาตรเทโว
พระภิกษุสามเณรลงทำวัตรในพระอุโบสถ
พอพระอาทิตย์ขึ้นก็สมมติว่า พระลงมาจากบันไดสวรรค์
บางที่ก็มีดนตรีบรรเลงเพลงไทยเดิม
สมมุติว่าเป็นพวกเทวดาบรรเลง ขับกล่อมตามส่งพระพุทธเจ้า
ยังมีพวกแฟนตาซีอีก แต่งเป็นพวกยักษ์ เทวดา พระอินทร์ พรหม นางเทพธิดา
นำหน้าขบวนพระภิกษุสามเณร
ชาวบ้านก็จะใส่บาตรด้วยอาหารหวาน อาหารคาว

ข้าวต้มลูกโยน ข้าวต้มมัดจึงเป็นสัญลักษณ์ของพิธีนี้

ภ า ค ก ล า ง

จังหวัดนครปฐม ที่พระปฐมเจดีย์
พระภิกษุสามเณรจะมารวมกันที่องค์พระปฐมเจดีย์
แล้วก็เดินลงมาจากบันใดนาคหน้าวิหารพระร่วง
สมมติว่าพระเดินลงมาจากบันใดสวรรค์ชาวบ้านก็คอยใส่บาตร

จังหวัดอุทัยธานีซึ่งตั้งอยู่บนยอดเขาสูง ณ วัดสะแกกรัง
พระภิกษุจะเดินลงมาจากเขารับบิณฑบาตรจากชาวบ้าน

อนึ่ง ขบวนพระภิกษุสงฆ์นั้นที่ลงมาจากบันใดนั้นนิยมให้มีพระพุทธรูป
นำหน้าสมมติว่าเป็นพระพุทธเจ้าจะใช้พระปางอุ้มบาตร ห้ามมาร ห้ามสมุทร
รำพึง ถวายเนตร หรือปางลีลา โดยตั้งบนรถ หรือตั้งบนคานหาม
มีที่ตั้งบาตรสำหรับอาหารบิณฑบาต

สำหรับบางที่ไม่นิยมตักบาตรเทโว
แต่นิยมตักบาตรตอนเช้าถวายอาหารพระภิกษุแล้ว ฟังเทศน์รักษา อุโบสถศีล

สำหรับที่นิยมตักบาตรเทโว จะทำบุญเป็น ๒ วันคือวันออกพรรษากับวันเทโว
ในวันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๑ ในวันออกพรรษานั้น ขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๑
ก็มีการฟังเทศน์ตอนสาย และรักษาอุโบสถศีล

ภ า ค ใ ต้

ประเพณีชักพระ (พระพุทธรูป) ทางภาคใต้เรียกว่า
พิธีลากพระมีสองกรณี คือ ชักพระทางบก และชักพระทางน้ำ

ถึงแม้ภาคนี้จะมีความแตกต่างไปจากภาคอื่น
ภาคใต้ก็มีจุดประสงค์ปรารภเหตุ
การเสด็จลงมาของพระพุทธเจ้าจากเทวโลกมาถึงพื้นโลก
ในวันปวารณาออกพรรษาเช่นเดียวกัน
ก็จัดให้มีประเพณีแห่พระพุทธรูปในวันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๑
จึงนำมากล่าวในที่นี้ด้วยประเพณีชักพระ มี ๒ ประเภท
คือ ชักพระทางบก กับ ชักพระทางน้ำ

(มีต่อ)

พิ ธี ชั ก พ ร ะ ท า ง บ ก





จังหวัดนครศรีธรรมราช ก่อนวันชักพระ ๒ วันจะมีพิธีใส่บาตรหน้าล้อ
นอกจากอาหารคาวหวาน ยังมีสิ่งที่เป็นสัญลักษณ์ของงาน “ปัด”
คือข้าวต้มผัด น้ำกะทิห่อด้วยใบมะพร้าว บางที่ห่อด้วยใบกะพ้อ (ปาล์มชนิดหนึ่ง)

ในภาคกลางเขาเรียกว่า ข้าวต้มลูกโยน
ก่อนจะถึงวันออกพรรษา ๑-๒ สัปดาห์ทางวัดจะทำเรือบก
คือเอาท่อนไม้ขนาดใหญ่ ๒ ท่อนมาทำเป็นพญานาค ๒ ตัว
เป็นแม่เรือที่ถูกยึดไว้อย่างแข็งแรง แล้วปูกระดาน วางบุษบก (ร้านม้า) บนบุษบก
จะนำพระพุทธรูปยืนรอบบุษบกก็วางเครื่องดนตรี
ไว้บรรเลงเวลาเคลื่อนพระไปสู่บริเวณงาน

พอเช้าวัน ๑ ค่ำ เดือน ๑๑ ชาวบ้านจะช่วยกันชักพระ
โดยถือเชือกขนาดใหญ่ ๒ เส้นที่ผูกไว้กับพญานาคทั้ง ๒ ตัว
เมื่อถึงบริเวณงานจะมีการสมโภช และมีการเล่นกีฬาพื้นเมืองต่างๆ
กลางคืนมีงานฉลองอย่างมโหฬาร การชักพระที่ปัตตานี มีอิสลามร่วมด้วย

พิ ธี ชั ก พ ร ะ ท า ง น้ำ



ก่อนถึงวันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๑ ทางวัดที่อยู่ริมน้ำ
ก็จะเตรียมการต่างๆ ก็จะนำเรือมา ๒-๓ ลำ
มาปูด้วยไม้กระดานเพื่อตั้งบุษบก หรือพนมพระประดับประดาด้วยธงทิว

ในบุษบกก็ตั้งพระพุทธรูปในเรือบางที่ ก็มีเครื่องดนตรีประโคมตลอดทาง
ที่เรือเคลื่อนที่ไปสู่จุดกำหนด
คือบริเวณงานท่าน้ำที่เป็นบริเวณงานจะมีเรือพระหลายๆ วัดมาร่วมงาน

ปัจจุบันจะนิยมใช้เรือยนต์จูง แทนการพาย
เมื่อชักพระถึงบริเวณงานทั้งหมดทุกวัดที่มาร่วม
จะมีการฉลองสมโภชพระ มีการเล่นต่างๆ อย่างสนุกสนาน
เช่นแข่งเรือปาโคลน ซัดข้าวต้ม เป็นต้น

เมื่อฉลองเสร็จ ก็จะชักพระกลับวัด
บางทีก็จะแย่งเรือกัน ฝ่ายใดชนะก็ยึดเรือ
ฝ่ายใดแพ้ต้องเสียค่าไถ่ให้ฝ่ายชนะ จึงจะได้เรือคืน

พิ ธี รั บ พ ร ะ ภ า ค ก ล า ง

พิธีรับพระเป็นพิธีบูชาพระพุทธเจ้า
ในโอกาสที่พระพุทธเจ้าเสด็จจากการจำพรรษา ณ ดาวดึงส์เทวโลก
พิธีนี้มักจะปรากฏในภาคกลางที่อยู่ติดกับแม่น้ำ ลำคลอง ที่เป็นคมนาคมทางน้ำ
เช่น อำเภอบางบ่อ อำเภอบางพลี จังหวัดสมุทรปราการ
ทางวัดจะอัญเชิญพระพุทธรูปยืนลงบุษบกในตัวเรือแล้วแห่ไปตามลำคลอง
ชาวบ้านก็จะโยนดอกบัวจากฝั่งให้ตกในเรือหน้าพระพุทธรูป
แล้วโยนข้าวต้ม ยังมีการแข่งขันเรือชิงรางวัลอีกด้วย

ป ร ะ เ พ ณี ตั ก บ า ต ร พ ร ะ ร้ อ ย





“ประเพณีตักบาตรพระร้อย” หรือ ใส่บาตรพระร้อยรูป
เป็นบุญประเพณีของชาวไทยเชื้อสายมอญในอดีต
ส่วนมากจัดพิธีขึ้นทางน้ำเนื่องด้วยแต่เดิมบ้านอยู่ติดริมน้ำลำคลอง
จึงใช้เรือสัญจร พระส่วนมากจึงใช้เรือบิณฑบาต

เนื่องมาแต่ความเชื่อเดิมว่าหลังวันเสด็จลงจากเทวโลก
คือ วันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๑ หรือวันตักบาตรเทโว

พระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ทรงนำพระภิกษุสงฆ์จำนวนเป็นร้อยออกบิณฑบาต
ชาวประชาจึงหลั่งไหลมาถวายสักการะต้อนรับด้วยดอกไม้และบิณฑบาตทาน
จึงมีพิธีตักบาตรเทโวขึ้น
แต่ชาวปทุมธานีนิยมกำหนดเอาพระบิณฑบาตจำนวนร้อยรูป
จึงเรียกว่า ตักบาตรพระร้อย สืบมา

(มีต่อ)

ประโยชน์ของพิธีออกพรรษา

๑. เมื่อวันออกพรรษามาถึงเป็นการเตือนใจชาวพุทธว่า

เวลาที่ผ่านไป ชีวิตก็ใกล้ตายเข้าไปทุกขณะแล้ว
ควรเร่งทำกุศล และยังได้ถึงความปีติที่ได้บำเพ็ญกิจมาตลอดพรรษา
และเป็นการเตือนสติอย่าให้จิตของตนละเลิกการทำอกุศล
ไม่ให้ตกไปสู่ทางอบายมากเกินไป

๒. ประโยชน์ที่โดดเด่นคือประโยชน์ของการปวารณา

ที่สงฆ์การกระทำกันในวันออกพรรษา
เพื่อให้สงฆ์ดำรงค์ความเป็นปึกแผ่นแน่นเหนียวยากแก่การทำลาย

ถ้าคนในชาติเราทุกฝ่ายหันมาปวารณากัน
คือ เปิดใจกัน เปิดเผยซึ่งกันและกัน
หันหน้ามารวมพลังกันพัฒนาประเทศความทุกข์ก็จะบรรเทาเบาบางลง

จากพิธีออกพรรษา

๑. เตือนสติว่าเวลาที่ผ่านพ้นไปอีกพรรษาหนึ่งแล้วได้คร่าชีวิตมนุษย์
ให้ผู้คนนั้นดำรงค์อยู่ในความไม่ประมาทและหันมาสร้างกุศล

๒. การทำบุญออกพรรษาเปิดโอกาสให้ผู้อื่นชำระความผิดของตนได้
คือ หลักปวารณา ปกติคนเราคบกันนานๆ ก็จะเผย “สันดาน” ที่แท้ออกมา
อาจจะไม่ดีนักแต่ตนเองไม่รู้ตัวแล้วมองไม่เห็น

แต่ผู้อยู่ข้างๆ มองเห็นแต่ไม่กล้าเตือน
ดังนั้น ตนเองต้องปวารณาตัวให้ผู้อื่นชี้แนะได้
ความสัมพันธ์ก็จะดีขึ้นและยั่งยืน

๓. ได้ข้อคิดที่ว่าคนเราส่วนใหญ่มักจะลำเอียงเข้าข้างตนเองเป็นฝ่ายถูก
ความผิดของคนอื่นเห็นง่ายส่วนตนเองนั้นความผิดนั้นเห็นยาก
นี่แหละสัญชาตญาณของคนเรา

๔. เป็นการให้รู้ถึงการมีมนุษย์สัมพันธ์ที่ดีในการเปิดใจซึ่งกันและกัน
โดยไม่มีเล่ห์เหลี่ยมลับลมคมในใดๆ ต่อกัน
ในการคบหาหรืออยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข



บรรณานุกรม

๑. จ.เปรียญ. ประเพณีและพิธีมงคลไทย. ธรรมบรรณาคาร. ๒๕๑๘ กรุงเทพฯ.
๒. สมปราชญ์ อัมมะพันธ์. ประเพณีและพิธีกรรมในวรรณคดี. โอ.เอส. พริ้นติ้งเฮ้า. ๒๕๓๖ กรุงเทพฯ.
๓. สุเมธ เมธาวิทยกุล. สังกัปพิธีกรรม. พริ้นติ้ง เฮ้า. ๒๕๓๒ . กรุงเทพฯ.
๔. แสงฉาย อนงคาราม. อานิสงส์จากพระไตรปิฎก. ส. ธรรมภักดี. กรุงเทพฯ.
๕. ประพันธ์ กุลวินิจฉัย เทศกาลและพิธีกรรมทางพุทธศาสนา คณะมนุษยศาสตร์ มจร. กรุงเทพฯ.

[ภาพเขียน : “ปาฏิหาริย์เปิดโลก” แสดงภาพพระพุทธองค์ในวันออกพรรษาปวารณา ขณะที่เสด็จลงจากสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ หลังจากแสดงธรรมโปรดอดีตพระพุทธมารดา ซึ่งไปเกิดเป็นเทวบุตรที่สวรรค์ชั้นดุสิต (แต่เสด็จลงมาฟังธรรมในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์) เมื่อพระพุทธองค์เสด็จลงมายังพระนครสังกัสสะประทับยังพื้นดินเท่านั้น พระองค์ก็ทรงบันดาลให้พรหม เทพ มนุษย์ สัตว์เดียรรัจฉาน สัตว์นรก เปรต อสุรกาย ทุกภพภูมิได้มองเห็นกันเสมือนนั่งอยู่พร้อมหน้ากันเป็นที่อัศจรรย์ อันเรียกว่าทรงแสดง “โลกรวิวรรณ (ปาฏิหาริย์เปิดโลก)”]

.....................................

ข้อมูลและภาพจาก :
สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ
http://www.onab.moe.go.th
http://www.dhammajak.net/budday/pansa2.php

รวมกระทู้ที่ให้ความรู้เกี่ยวกับ “วันออกพรรษา”
http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?f=23&t=45497

เมืองสังกัสสะ สถานที่ทรงเสด็จลงมาจากสวรรค์ชั้นดาวดึงส์
http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?f=26&t=44853

ขออนุโมทนาสาธุนะครับ

4Aขออนุโมทนาสาธุการค่ะ