การปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม เป็นไฉน ?

มีคำถามที่ยินบ่อยๆว่า

การปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม ต้องทำอย่างไร แค่ไหนเพียงไร จึงจะเรียกว่า การปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม

ธรรมหมวดนี้มีความเป็นมาอย่างไร พิจารณาดู

องค์ปฏิบัติที่จะทำให้เป็นโสดาบัน หรือ ข้อปฏิบัติที่นำไปสู่ความเป็นโสดาบัน

พระพุทธเจ้า:สารีบุตร พูดกันว่า โสตาปัตติยังคะ โสตาปัตติยังคะ โสตาปัตติยังคะ เป็นไฉน ?

พระสารีบุตร: พระองค์ผู้เจริญ การเสวนาสัตบุรุษ เป็นโสตาปัตติยังคะ ๑

การฟังธรรมของสัตบุรุษ เป็นโสตาปัตติยังคะ ๑

การคิดหาเหตุผลโดยถูกวิธี เป็นโสตาปัตติยังคะ ๑

การปฏิบัติธรรมหลักย่อยคล้อยแก่หลักใหญ่ เป็นโสตาปัตติยังคะ ๑”

(สํ.ม.19/1427/434)

“ภิกษุทั้งหลาย โสตาปัตติยังคะ ๔ ประการเหล่านี้ กล่าวคือ การเสวนาสัตบุรุษ

การฟังธรรมของสัตบุรุษ การคิดหาเหตุผลโดยถูกวิธี การปฏิบัติธรรมหลักย่อยคล้อยแก่หลักใหญ่” *

(สํ.ม.19/1620/509)

“ภิกษุทั้งหลาย ธรรม ๔ ประการเหล่านี้ เจริญแล้ว ทำให้มากแล้ว ย่อมเป็นไปเพื่อการประจักษ์แจ้ง

โสดาปัตติผล”

(สํ.ม.19/1634/516)

ความจริงธรรมหมวดนี้ มิใช่จะเป็นไปเพื่อโสดาปัตติผลเท่านั้น แต่อำนวยผลเกี่ยวกับความก้าวหน้าทางปัญญา

ทุกระดับจนถึงการบรรลุอรหัตผล จึงอาจเรียกชื่ออื่นๆ ได้อีกหลายอย่าง

แต่ท่านเน้นสำหรับการปฏิบัติขั้นนี้ จึงมีชื่อเฉพาะว่าโสดาปัตติยังคะ*

การเสวนาสัตบุรุษ = สัปปุริสังเสวะ

การฟังธรรมของสัตบุรุษ = สัทธัมมสวนะ

การคิดหาเหตุผลโดยถูกวิธี = โยนิโสมนสิการ

การปฏิบัติธรรมหลักย่อยคล้อยแก่หลักใหญ่ = ธัมมานุธัมมปฏิบัติ (การปฏิบัติธรรมสมควคแก่ธรรม)

*ธรรม ๓ ข้อแรก ก็คือปัจจัยแห่งสัมมาทิฐิ ซึ่งเป็นหลักธรรมสำคัญ (เสวนาสัตบุรุษ=กัลยาณมิตตตา,

ฟังธรรมของสัตบุรุษ = ปรโตโฆสะฝ่ายดี)


ส่วนธัมมานุธัมมปฏิบัติ ที่แปลว่า ปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรมนั้น หมายถึงการปฏิบัติธรรมให้ถูกต้องตาม

หลักการ ตามความมุ่งหมาย คือ หลักย่อยคล้อยตามหลักใหญ่ หลักเบื้องต้นเอื้อแก่หรือเป็นไปเพื่อ

หลักเบื้องปลาย เช่น ปฏิบัติศีลถูกหลัก เป็นไปเพื่อการบรรลุมรรคผล นิพพาน มิใช่ปฏิบัติโดยงมงาย

ไร้หลักการ หรือทำให้เขวไปด้วยตัณหาและทิฐิ

คัมภีร์จูฬนิทเทส แสดงตัวอย่างธรรมหรือธรรมหลักใหญ่ เช่น สติปัฏฐาน ๔ มรรคมีองค์ ๘ เป็นต้น

(คือ โพธิปักขิยธรรม ๓๗ ประการ นั่นเอง) และอนุธรรมหรือธรรมหลักย่อยเช่น การบำเพ็ญศีล

การสำรวมอินทรีย์ ความรู้ประมาณในอาหาร ชาคริยานุโยค และสติสัมปชัญญะ เป็นต้น

พึงปฏิบัติธรรมหลักย่อยเช่น ศีล และการสำรวมอินทรีย์นี้อย่างมีจุดหมาย ให้สอดคล้องและอุดหนุนแก่ธรรม

หลักใหญ่ เช่น สติปัฏฐาน ๔ เป็นต้นนั้น

(ขยายความที่มี * ข้างบน) โสตาปัตติยังคะ *(องค์ของโสดาบัน)

* ในบาลี คือ สํ.ม.19/1635-1653/517-516 ฯลฯ กล่าวว่าธรรม ๔ อย่างนี้ เป็นไปเพื่อประจักษ์

สกทาคามิผล จนถึงอรหัตผล และเป็นไปเพื่อประโยชน์ในทางปัญญาอีกมากมายหลายอย่าง เช่น

เพื่อความเจริญงอกงามแห่งปัญญา เพื่อความไพบูลย์แห่งปัญญา เพื่อความมีปัญญาแหลมคม

เพื่อความมีนิพเพธิกปัญญา คือ ปัญญาที่จะทำลายกิเลสได้ ฯลฯ โดยเฉพาะที่ว่าเป็นไปเพื่อความเจริญงอก

งามแห่งปัญญานั้น ทำให้ได้ชื่อว่าปัญญาวุฒิธรรมด้วย ...และเป็นธรรมมีอุปการะมากแก่ผู้เป็นมนุษย์

ซึ่งอาจเรียกง่ายๆว่า พหุการธรรม

(เพิ่มรายละเอียดธรรมานุธรรมปฏิบัติอีกหน่อย)

ธรรมานุธรรมปฏิบัติ หรือ ธัมมานุธัมมปฏิบัติ แปลกันมาว่า ปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม

แปลตามความหมายว่า ปฏิบัติธรรมน้อยคล้อยแก่ธรรมใหญ่ หรือปฏิบัติธรรมหลักย่อยคล้อยตามหลักใหญ่

แปลเข้าใจง่ายๆว่า ปฏิบัติธรรมถูกหลัก คือ ทำให้ข้อปฏิบัติย่อยเข้ากันได้ สอดคล้องกัน

และส่งผลแก่หลักการใหญ่ เป็นไปเพื่อจุดหมายที่ต้องการ *

ธรรมานุธรรมปฏิบัติ เป็นสิ่งสำคัญมาก อาจเรียกได้ว่าเป็นตัวตัดสินว่า การปฏิบัติธรรมหรือการกระทำนั้นๆ

จะสำเร็จผลบรรลุจุดมุ่งหมายได้หรือไม่

ถ้าไม่มีธรรมานุธรรมปฏิบัติ การปฏิบัติธรรม หรือ ดำเนินตามหลักการก็คลาดเคลื่อน ผิดพลาด เลื่อนลอย

ว่างเปล่า งมงาย ไร้ผล หนำซ้ำอาจมีผลในทางตรงข้าม คือ เกิดโทษขึ้นได้

ในทางธรรม ท่านเน้นความสำคัญของการมีความคิดมีความเข้าใจเกี่ยวกับเรื่องนี้ไว้มาก




ศึกษาวิธีคิดหรือโยนิโสมนสิการแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ที่

viewtopic.php?f=2&t=22337&p=109812#p109812

ขยายความ คห.บนที่มี * พร้อมที่อ้างอิง แต่ตัดออกบ้าง


* ตัวอย่างความหมายของธรรมานุธรรมปฏิบัติจากบาลีและอรรถกถา: ปฏิบัติธรรมานุธรรม คือ ปฏิบัติชอบ

ปฏิบัติสอดคล้อง ปฏิบัติไม่ขัด ปฏิบัติคล้อยตามอรรถ (ขุ.จู..30/540/270)

ธรรมานุธรรมปฏิบัติ คือ ดำเนินปฏิปทาส่วนบุพภาค (ส่วนเบื้องต้น,เริ่มต้น)อันเป็นธรรมคล้อยตามแก่

โลกุตรธรรม ๙ (ที.อ.2/236; 3/276; สํ.อ.2/326 ฯลฯ)คือ ดำเนินปฏิปทาส่วนบุพภาคพร้อม

ทั้งศีล อันเป็นธรรมสอดสมแก่โลกุตรธรรม ๙ คือ ดำเนินปฏิปทาส่วนบุพภาคพร้อมทั้งศีลเพื่ออรรถ

คือ โลกุตรธรรม ๙ คือปฏิบัติวิปัสสนาธรรมอันเป็นธรรมคล้อยตามอริยธรรม คือ ดำเนินวิปัสสนาธรรม

อันเป็นธรรมอนุรูปแก่อริยธรรม คือ ดำเนินปฏิปทาที่เป็นธรรมคล้อยตามนิพพานธรรม ซึ่งเป็นโลกุตระ คือ

เจริญวิปัสสนาภาวนาอันเป็นธรรมน้อย เพราะสอดคล้อยแก่โลกุตรธรรม

ธรรมานุธรรม คือ ธรรมและอนุธรรม ธรรมานุธรรม ไขความว่า อนุธรรม คือปฏิปทาอันเหมาะกันแก่ธรรม

โลกุตรธรรม ๙ ชื่อว่าธรรม วิปัสสนา เป็นต้น ชื่อว่าอนุธรรม ปฏิปทาอันเหมาะกันแก่ธรรมนั้นชื่อว่า

อนุธรรมปฏิปทา