อาชีวก

คำแปล2

(มค. อาชีวก) น. นักบวชนอกพระพุทธศาสนาพวกหนึ่งในครั้งพุทธกาล.

อาชีวกชื่ออุปกะได้พบพระผู้มีพระภาคเสด็จดำเนินทางไกลระหว่างแม่น้ำคยาและไม้โพธิพฤกษ์ ครั้นแล้วได้ทูลคำนี้แด่พระผู้มีพระภาคว่า ดูกรอาวุโส อินทรีย์ของท่านผ่องใสยิ่งนัก ผิวพรรณของท่านบริสุทธิ์ผุดผ่อง ดูกรอาวุโส ท่านบวชอุทิศใคร? ใครเป็นศาสดาของท่าน? หรือท่านชอบธรรมของใคร?.

เมื่ออุปกาชีวกกราบทูลอย่างนี้แล้ว. พระผู้มีพระภาค
ได้ตรัสพระคาถาตอบอุปกาชีวกว่าดังนี้

เราเป็นผู้ครอบงำธรรมทั้งปวง รู้ธรรมทั้งปวง
อันตัณหาและทิฏฐิไม่ฉาบทาแล้ว ในธรรมทั้งปวง
ละธรรมเป็นไปในภูมิสามได้หมด พ้นแล้วเพราะ
ความสิ้นไปแห่งตัณหา เราตรัสรู้ยิ่งเองแล้ว จะพึง
อ้างใครเล่า อาจารย์ของเราไม่มี คนเช่นเรา
ก็ไม่มี บุคคลเสมอเหมือนเราก็ไม่มี ในโลกกับ
ทั้งเทวโลก เพราะเราเป็นพระอรหันต์ในโลก
เราเป็นศาสดา หาศาสดาอื่นยิ่งกว่ามิได้ เราผู้เดียว
เป็นพระสัมมาสัมพุทธะ เราเป็นผู้เย็นใจ ดับกิเลส
ได้แล้ว เราจะไปเมืองในแคว้นกาสี เพื่อ
ประกาศธรรมจักรให้เป็นไป เราจะตีกลองประกาศ
อมตธรรมในโลกอันมืด เพื่อให้สัตว์ได้ธรรมจักษุ.



อุปกาชีวกทูลว่า ดูกรอาวุโส ท่านปฏิญาณโดยประการใด ท่านควรเป็นผู้ชนะหาที่สุดมิได้ (อนันตชิน) โดยประการนั้น.

พระผู้มีพระภาคตรัสว่า บุคคลเหล่าใดถึงความสิ้นอาสวะแล้ว บุคคลเหล่านั้นชื่อว่าเป็นผู้ชนะเช่นเรา ดูกรอุปกะ เราชนะธรรมอันลามกแล้วเพราะฉะนั้นเราจึงชื่อว่าอนันตชิน

เมื่อพระผู้มีพระภาคตรัสอย่างนี้แล้ว อุปกะแสดงอาการสั่นศีรษะและแลบลิ้น พร้อมทั้งกล่าวว่า เป็นให้พอเถิดพ่อ ดังนี้ แล้ว ถือเอาทางผิดเดินหลีกไป.

อดีตชาติของนางอัมพปาลี
ครั้งหนึ่งนางได้ไปนมัสการพระเจดีย์
โดยได้ทำประทักษิณ เวียนขวารอบเจดีย์

ขณะกำลังเดินประทักษิณอยู่
นางได้เห็นภิกษุณีรูปหนึ่งได้เดินทำประทักษิณอยู่ตรงหน้าเธอ ภิกษุณีรูปนั้นได้
บ้วนน้ำลายลงพื้น เมื่อนางอัมพปาลีเห็น จึงเกิดความไม่พอใจที่เห็นกิริยาดังนั้น
จึงได้สบถคำด่า ภิกษุณีรูปนั้นว่า
"อีหญิงแพศยา"

นางอัมพปาลีนั้นหารู้ไม่ว่า ภิกษุณีรูปนั้นคือพระอรหันตขีณาสพ ผู้สิ้นอาสวะ

ผลกรรมที่ใช้วาจาหยาบด่าว่าพระอรหันต์นั้น เมื่อนางอัมพปาลี
ซึ่งที่จริงแล้วก็ได้บำเพ็ญบารมีมามาก และใกล้จะบรรลุธรรมชั้นสูงในชาตินั้น
แต่ได้พลาดพลั้งด่าทอพระอรหันต์

หลังจากภพชาตินั้น นางอัมพปาลีได้เสวยทุกขเวทนาในมหานรกนานแสนนาน
เมื่อหมดกรรมจากนรก จึงได้มาเกิดเป็นมนุษย์บริเวณสวนมะม่วง(เป็นโอปปาติกะที่โคนต้นมะม่วง เพราะบังเกิดที่โคนต้นมะม่วง จึงถูกเรียกว่า อัมพปาลี)

แต่เศษกรรมที่ติดมาด้วยคือ ทำให้นางต้องเป็นหญิงโสเภณีในชาตินั้น
เพราะผลกรรมที่ด่าพระอรหันต์ว่าเป็น หญิงแพศยา

และต่อมานางได้เลื่อมใสในพระพุทธศาสนา ได้สร้างวิหารถวายสงฆ์
ได้ฟังธรรมจนเลื่อมใสในรสพระธรรม แล้วได้ออกบวชเป็นภิกษุณี
จนที่สุดได้บรรลุเป็นพระอรหันต์

ในสมัยพุทธกาลมีสมณพราหมณ์เจ้าลัทธิต่างๆ จำนวนมาก แต่ที่มีชื่อเสียงเป็นที่ยอมรับของมหาชนมีอยู่ 6 ท่าน คือ

ปูรณกัสสปะ

มักขลิโคสาล

อชิตเกสกัมพล

ปกุธกัจจายนะสัญชัยเวลัฏฐบุตร

และนิครนถนาฏบุตร

เจ้าลัทธิเหล่านี้ แม้แต่พระราชามหากษัตริย์ เช่น พระเจ้าอชาตศัตรู พระเจ้าปเสนทิโกศล ก็ยังหาโอกาสไปสนทนาสอบถามปัญหาทางปรัชญาด้วย ครูแต่ละท่านมีบริษัทบริวารคนละหลายร้อย และทั้ง 6 ท่านนี้ต่างก็กล่าวว่าตนเป็นพระอรหันต์ผู้มีฤทธิ์ แต่ถึงกระนั้นเมื่อถูกถามปัญหายากๆ และไม่สามารถแก้ปัญหาได้ครูทั้ง 6 ท่านก็ยังแสดงความโกรธ ความขัดเคือง และความไม่พอใจให้ปรากฏอยู่

โดยเหตุที่อุปติสสะและโกลิตะเกิดในตระกูลพราหมณ์มหาศาล ซึ่งตระกูลของทั้ง ๒ ผูกสัมพันธ์กันมานานถึง ๗ ชั่วอายุคน ฉะนั้นจึงได้รับการเลี้ยงดูคล้ายๆกัน ครั้นเติบโตเป็นหนุ่มบิดาของทั้ง ๒ ได้จัดหาเด็กหนุ่มวัยเดียวกันมาเป็นบริวารคนละ ๕๐๐ เวลาจะไปเล่นน้ำในแม่น้ำหรือจะไปหาความสำราญในอุทยาน

อุปติสสะจะมีวอทองเป็นพาหนะนั่งไป
ส่วนโกลิตะจะมีรถเทียมม้าอาชาไนยเป็นพาหนะพาไป
โดยมีบริวารห้อมล้อมคนละ ๕๐๐ ดังกล่าวแล้ว

อุปติสสะและโกลิตะออกบวชหลังจาก ชมมหรสพบนยอดเขาแล้ว เรื่องมีว่า ในเมืองราชคฤห์มีงานประจำปีอยู่อย่างหนึ่ง คือการ แสดงมหรสพบนยอดเขา อันได้แก่การเล่น ละครรวมทั้งการแสดงอื่นๆ แต่ละปีที่ผ่าน มามีผู้คนทั้งในเมืองราชคฤห์เองและจากต่างเมือง เดินทางไปชมกันเป็นจำนวนมาก อุปติสสะและโกลิตะก็อยู่ในจำนวนนั้นด้วย ในปีนี้ก็เช่นกัน อุปติสสะและโกลิตะได้ไปชมมหรสพด้วยกัน โดยบริวารได้จัดให้นั่งอยู่ด้วยกันเหมือนเช่นทุกปี

ในเวลานั้นเองปรากฏว่าโกลิตะกับอุปติสะสองมารพากันไปดูมหรสพในกรุงราชคฤห์ (ขอโทษ...ลืมบอกไปว่าบ้านทั้งสองนี้อยู่ใกล้กรุงราชคฤห์มหานคร) เป็นอันว่าตามธรรมดาการดูมหรสพเขาย่อมชอบใจในมหรสพที่แสดง เวลาที่ควรจะให้รางวัลก็ให้รางวัล เวลาที่ควรจะมีการรื่นเริงก็มีการรื่นเริง

แต่ว่าการดูมหรสพครั้งนั้นเป็นครั้งสุดท้ายในการดูมหรสพ คือว่าทั้งโกลิตะก็ดี อุปติสะก็ดี ทั้งสองคนนี้เวลาที่จะไปดูมหรสพ ตามพระบาลีว่า “มญฺจาติ มญฺจิ” ซึ่งแปลเป็นใจความว่า
“บรรดาญาติทั้งหลายเอาเตียงมาซ้อนกันเข้า ให้เด็กทั้งสองนี้นั่งสูงกว่าคนอื่นทั้งหมด เพราะเป็นลูกของมหาเศรษฐีและลูกนายบ้านนั้น”



วันนั้นคนทั้งสองต่างดูมหรสพไม่มีใครแสดงความรื่นเริงบันเทิงใจมีแต่ความเงียบสงบสงัด เพราะความรู้สึกของทั้งสองคนเกิดขึ้นมาว่า

“นักแสดงมหรสพก็ดี คนที่มาดูมหรสพนี่ก็ดี ทั้งหมดนี้ไม่มีใครมีอายุเกิน ๑๐๐ ปี ตายหมด เป็นอันว่าถ้าเราจะเพลิดเพลินด้วยการดูมหรสพในที่สุดเราก็ต้องตาย แล้วชาวบ้านทั้งหลายเหล่านี้ก็ตาย นักแสดงมหรสพทั้งหมดก็ตาย

ครั้นเมื่อตายแล้วสภาพของชีวิตไม่ถึงที่สุดแต่เพียงเท่านั้น ตายแล้วถ้ากรรมที่เป็นกุศลยังไม่ถึงที่สุดเพียงใดความเวียนว่ายตายเกิดในวัฏฏสงสารก็ย่อมมีขึ้น เป็นอันว่าพวกเราก็ไม่พ้นความตาย ตายแล้วก็เกิด เกิดแล้วก็ตาย ตายแล้วก็เกิด เกิดแล้วก็ตาย ไม่มีประโยชน์อันใดกับความเกิดความตายในชีวิต”
ทั้งสองคนต่างคนต่างนั่งคิดไม่ได้ปรึกษากันว่า

“ในเมื่อธรรมที่ทำให้บุคคลเกิดแล้วก็ตายมีได้ ก็ต้องมีธรรมที่ทำให้คนเกิดแล้วไม่ตายมันต้องมี เพราะว่าทั้งสองประการนี้เป็นของคู่กัน คือมีมืดก็ต้องมีสว่างฉันใด เมื่อธรรมที่ทำให้บุคคลเกิดขึ้นมาแล้วตายได้ฉันใด ก็ต้องมีธรรมส่วนหนึ่งที่เรียกกันว่า “โมกขธรรม” (คำว่า โมกขธรรม แปลว่า ธรรมที่เป็นเครื่องพ้น) ธรรมที่ทำให้คนเกิดแล้วไม่ตายต้องมี”
ครั้นเมื่อมหรสพแสดงจบลงทั้งสองศรีไม่ได้ให้รางวัลตามปกติที่เป็นมา แต่พอมหรสพเลิกแล้วท่านอุปติสะจึงได้ถามโกลิตะว่า

“โกลิตะ วันนี้เพื่อนเป็นยังไงนะ…ไม่รื่นเริงเหมือนวันก่อน การดูมหรสพถึงซึมเซาไป”

ท่านโกลิตะจึงถามท่านอุปติสะว่า

“เพื่อนก็เหมือนกัน วันนี้ดูลีลาของเพื่อนนั้นไม่มีการรื่นเริง เราก็มีความสงสัย”

ท่านอุปติสะจึงได้บอกความในใจตามที่พูดมา ท่านโกลิตะก็บอกว่า “เราก็คิดตามนั้น”
สองคนจึงปรึกษากันว่า “ถ้าเช่นนั้นเราทั้งสองก็ไม่ควรจะกลับบ้าน นับตั้งแต่บัดนี้เป็นต้นไปควรจะแสวงหาโมกขธรรม ธรรมเป็นเครื่องพ้นจากความตาย แต่ว่าการที่จะปฏิบัติธรรมประเภทนี้ไซร้ เราจะต้องบวชเป็นบรรพชิตอย่างใดอย่างหนึ่ง”

ทั้งสองคนตกลงกันว่าจะบวช จึงได้มาปรึกษากันว่า
“เวลานี้มีคณาจารย์อยู่มาก เราควรจะเลือกสำนักคณาจารย์สำนักไหนดี...?”
ทั้งสองคนก็ปรึกษากันว่า เวลานี้ท่านสัญชัยปริพาชกเป็นคณาจารย์ที่มีสำนักใหญ่ที่สุดในบรรดาคณาจารย์ทั้งหลายแล้วก็อยู่ใกล้เมืองราชคฤห์มหานคร (เป็นอันว่าอยู่ใกล้ ๆ บ้านนั่นเอง) เราควรจะไปบวชในที่นั้น

เมื่อทั้งสองท่านตกลงกันแบบนี้แล้วจึงได้แบ่งบริวารอีกคนละครึ่ง คือให้บริวาร ๕๐๐ คน แบ่งเป็น ๒๕๐ คน ฝ่ายละ ๒๕๐ คน ฝ่ายท่านโกลิตะก็ให้บริวาร ๒๕๐ คน กลับบ้านพร้อมด้วยม้าอาชาไนย ๕๐๐ ตัว ท่านอุปติสะก็แบ่งบริวาร ๒๕๐ คน พร้อมด้วยยานพาหนะที่เป็นทองคำ ๕๐๐ คัน กลับบ้าน ให้ไปแจ้งแก่บิดาและมารดาว่า

“เราทั้งสองไม่กลับบ้าน จะบวชเป็นบรรพชิตคิดจะหาโมกขธรรม คือธรรมเป็นเครื่องพ้นจากความตาย”
หลังจากนั้นแล้วทั้งสองท่านก็พาบริวารทั้งหมดรวม ๕๐๐ คนด้วยกันไปสำนักของท่านสัญชัยปริพาชก ไปขอเรียนโมกขธรรม คือธรรมเป็นเครื่องพ้น

ท่านสัญชัยปริพาชกดีใจมากเพราะว่าคนทั้งสองนี้เป็นลูกของมหาเศรษฐี และก็เป็นนายบ้านด้วย พาบริวารมาตั้ง ๕๐๐ คน มาบวชในสำนักของท่าน ท่านก็ดีใจพร้อมรับ

ครั้นเมื่อสองท่านเข้าไปบวชแล้วก็ปรากกว่าลาภสักการะก็เกิดแก่ท่านสัญชัยปริพาชกมาก เพราะลูกนายบ้านเข้าไปบวช คนทั้งหลายก็มีความเลื่อมใสในสำนักนี้ เป็นเหตุให้สัญชัยปริพาชกมีลาภสักการะเหลือเฟือเกินที่จะคิดมากคือเปรียบไม่ได้กับกาลก่อน

ครั้งหนึ่งลูกชายเศรษฐีเมืองพาราณสี ป่วยเป็นโรคลำไส้พิการ มีอาการอาหารไม่ย่อย อุจจาระปัสสาวะ ไม่สะดวก ทำให้ร่างกายซูบผอม หมอชีวกได้รักษาด้วยการผ่าท้องตรงจุดลำไส้ และตัดไส้ที่พิการนั้นออก ใส่ยาแล้วเย็บบาดแผล ให้ยาสมานแผลจนหายเป็นปกติ