๑๒๐

สมาธิทั้งปวง(วิปัสสนา)ญาณเป็นเหตุ มี(มรรค)ญาณเป็นประธาน คล้อยตาม(ปัจจเวกขณ)ญาณ
ดังมีสาธกว่า

ขันธ์ในภพต่อไปย่อมปรากฏ(ด้วยปุพเพนิวาสานุสติญาณ)เหมือนขันธ์ในภพก่อน
จิตของผู้อื่นใน ๗ วันก่อนย่อมปรากฏ(ด้วยเจโตปริยญาณ)เหมือนจิตของผู้อื่นใน ๗ วันหลัง
รูปกลางคืนย่อมปรากฏ(ด้วยทิพยจักษุญาณ)เหมือนรูปที่ปรากฏกลางวัน รูปในเวลากลางวัน
ย่อมปรากฏ(ด้วยทิพยจักษุญาณ)เหมือนรูปที่ปรากฏในเวลากลางคืน

สมาธิทั้งปวง คือ ฉันทสมาธิ วิริยสมาธิ จิตตสมาธิ และวิมังสาสมาธิ มีวิปัสสนาญาณเป็นเหตุ
เพราะวิปัสสนาเป็นปฏิปทาเบื้องแรกในการบรรลุมรรคผล มีมรรคญาณเป็นประธาน เพราะมรรคญาณ
เป็นจุดมุ่งหมายของการเจริญอิทธิบาท ๔ และคล้อยตามปัจจเวกขณญาณ เพราะปัจจเวกขณญาณ
เป็นญาณที่เกิดต่อจากผลญาณที่ถัดจากมรรคญาณ ทำให้ปฏิบัติธรรมพิจารณามรรค ผล นิพพาน
ก็กิเลสที่ละไปแล้ว หรือกิเลสที่ยังเหลืออยู่ เมื่อใคร่ครวญดังนี้แล้วจึงทราบว่าตนบรรลุธรรม
เป็นพระอริยบุคคลแล้ว

อีกนัยหนึ่ง คำว่า ญาณมูลโก หมายถึง ปัญญาที่มีมาตั้งแต่ปฏิสนธิที่ประกอบเหตุ ๓ คำว่า
ญาณปุพฺพงฺคโม คือ ปัญญาในอุปจารสมาธิ ส่วนคำว่า ญาณานุปริวตฺติ คือ ปัญญาในอัปปนาสมาธิ
อีกนัยหนึ่ง คำว่าญาณมูลโก หมายถึง ปัญญาในอุปจารสมาธิ คำว่า ญาณปุพฺพงฺคโม คือ ปัญญาใน
อัปปนาสมาธิ ส่วนคำว่า ญาณานุปริวตฺติ คือ ปัญญาในอภิญญา