นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ



กาล ๔ นี้คือ กาล ๑ + กาล ๒ หรือชื่อเป็นทางการว่า กาลผสม
อย่าลืมว่ากาล ๑ กำลังเกิด จะมีพวกบกพร่อง ๓ กลุ่มเข้ามาเกี่ยวข้อง ต้องระบุ อันมี...เกิดได้ เป็นต้น
วิสัชนา สะ อะ นำหน้าอายตนะ
ในการวิสัชนาของกาล ๔ นี้ สะ อะ ให้ยึคเอาอายตนะของกาล ๑ เป็นหลักในการวิสัชนาของปฏิโลมปุจฉา ในอนุโลมนัย ละ อุ

ดังตัวอย่างต่อไปนี้ใน คู่แรกของกาล ๑
อุปปาทวาระ ปัจจุบันวาระ อนุโลมนัย (กาล ๑ นุ)
ปุคคลวาระ (ละ) จักขายตนมูละ -โสตายตนมูลียมกะ (จัก - โส )
อนุโลมปุจฉา) ยสฺส จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชติ , ตสฺส โสตายตนํ อุปฺปชฺชตีติ?
วัสัชนา) สจกฺขุกานํ อโสตกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชติ โน จ เตสํ โสตายตนํ อุปฺปชฺชติ,
สจกฺขุกานํ สโสตกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ จกฺขายตนญฺจ อุปฺปชฺชติ โสตายตนญฺจ อุปฺปชฺชติ.

ส่วนกาล ๒ เคยเกิด ก็เหมือนเดิม คือ ตั้งทั้งขาเกิดและขาดับ
ขอใช้สัญญลักษณ์แทน เพื่อง่ายต่อการเข้าใจว่า องค์ธรรมของทางด้านซ้ายมือที่หามาได้ครั้งแรก
จะไปเป็นองค์ธรรมของฝั่งขวาครบหมดในที่ใดบ้าง จึงขอใช้สัญญาลักษณ์ดังนี้
ขาเกิด.... [
และ ขาดับ..... ]

กาล ๔ นี้จะไม่ยากแล้ว ถ้าทวนกาล ๑ บ่อยๆ จนชำนาญ ส่วนกาล ๒ เป็นกาลที่ง่ายมากๆ อยู่แล้วค่ะ
อุปปาทวาระของกาล ๔ นี้จะยากตรงอนุโลมนัยที่เป็นปฏิโลมปุจฉา ที่ต้องตอบเป็นสรูปทัสสนวิสัชนาที่มีวิภังค์โดยตรง

อุปปาทวาระ นอกนั้นเป็น ปัจฉาปัญหา ปุเรปัญหา โมฆปัญหา(คู่กับปฏิกเขปวิสัชนา นตฺถิ)

อุปปาทวาระ(อุ) กาล ๔ อนุโลมนัย(นุ) ปุคคลวาระ(ละ)
จักขายตนมูละ -โสตายตนมูลียมกะ (จัก - โส )
อนุโลมปุจฉา) ยสฺส จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชติ , ตสฺส โสตายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถาติ?
จักขายตนะกำลังเกิดแก่บุคคลใด , โสตายตนะก็เคยเกิดแก่บุคคลนั้นใช่ไหม?

จักขุกำลังเกิด /.......................โสตะไม่เคยเกิด X -----
-"--------"...........................โสตะ เคยเกิด / - [ปัญจ
- [ปัญจ

วัสัชนา) อามนฺตา ใช่
ในอนุโลมปุจฉา องค์ธรรมของสันนิฏฐานบท และ สังสยบท ได้แก่
- ปุถุชน ๔ ผลเสกขบุคคล ๓ อันมีจักขุเกิดได้ซึ่งกำลังเกิดในปัญจโวการภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของปัญจโวการปฏิสนธิจิต ๑๕ เจตสิก ๓๕ กัมมชกลาป ๓ ๗ ๔
---------------------------------------------------
อธิบาย จักขุกำลังเกิดได้ในปัญจโวการภูมิ คือ กามภูมิ รูปภูมิ
ในกามภูมิ พวกบกพร่องทั้งสามกลุ่ม ก็มีคนที่จักขุดีไม่บกพร่องได้ด้วย ทุ.๑ สุ.๑ ก็รวมอยู่ในปุถุชน ๔
ในบุคคลที่กำลังเกิดในปัญจโวการภูมินี้ในอดีตชาติ โสตะไม่เคยเกิด ไม่มี ตรงนี้จึงไม่มีองค์ธรรม
เพราะฉะนั้น บุคคลที่กำลังเกิดในปัญจโวการภูมิ ก็เคยมีโสตะเกิดในอดีตชาติมาก่อนทุกคน



ปฏิโลมปุจฉา) ยสฺส วา ปน โสตายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถ ,ตสฺส จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชตีติ?
หรือว่า โสตายตนะเคยเกิดแก่บุคคลใด , จักขายตนะก็กำลังเกิดแก่บุคคลนั้นใช่ไหม?

โสตะเคยเกิด /.........จักขุไม่ใช่กำลังเกิด X - สํจ] ,[1 2 3 ,[อสัญ, [อรูป
-"--------"................จักขุ กำลังเกิด / - [กาม , [รูป
- [กาม]
- [รูป ]
- [อสัญ]
- [อรูป]

วิสัชนา) สพฺเพสํ จวนฺตานํ อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ โสตายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถ โน จ เตสํ จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชติ,
สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ โสตายตนญฺจ อุปฺปชฺชิตฺถ จกฺขายตนญฺจ อุปฺปชฺชติ

เมื่ีอบุคคลเหล่านั้นทั้งหมดกำลังตาย และบุคคลที่จักขุเกิดไม่ได้เหล่านั้น กำลังเกิดในกามภูมิ โสตายตนะเคยเกิด แต่จักขายตนะไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลเหล่านั้น,
บุคคลที่มีจักขุเกิดได้เหล่านั้น กำลังเกิด โสตายตนะก็เคยเกิด จักขายตนะก็กำลังเกิด

ในปฏิโลมปุจฉา องค์ธรรมของสันนิฏฐานบท ได้แก่
- ปุ.๔ ผล.๔ ซึ่งกำลังตายใน 31 ภูมิ ที่เรียกว่าภังคักขณะสมังคีของจุติจิต ๑๙ เจตสิก ๓๕
กัมมชรูป ชีวิตนวกกลาปที่ดับครั้งสุดท้าย
- ทุ.๑ ที่เป็นโอปปาติกะ อันจักขุเกิดไม่ได้ ซึ่งกำลังเกิดในอบายภูมิ
- ทุ.๑ สุ.๑ ที่เป็นสังเสทชะ และ คัพภเสยยกะ อันจักขุเกิดไม่ได้ ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ
- ทุ.๑ สุ.๑ ที่เป็นคัพภเสยยกะ ผู้จะตายในระหว่างจักขุยังไม่เกิด ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ
ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของอเหตุกปฏิสนธิจิต ๒ เจตสิก ๑๐ กัมมชกลาป ๓ ๖
- สุ.๑ ซึ่งกำลังเกิดในอสัญญสัตตภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของชีวิตนวกกลาปที่เกิดในขณะแรก
- ติ.๑ ผลเสกข.๓ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของอรูปาวจรปฏิสนธิจิต ๔ เจตสิก ๓๐
และ
-ปุถุชน ๔ ผลเสกขบุคคล ๓ อันมีจักขุเกิดได้ซึ่งกำลังเกิดในปัญจโวการภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของปัญจโวการปฏิสนธิจิต ๑๕ เจตสิก ๓๕ กัมมชกลาป ๓ ๗ ๔ (ตรงนี้เหมือนองค์ธรรมของอนุโลม)
องค์ธรรมของสังสยบท ได้แก่ องค์ธรรมหมวดหลังเท่านั้น
------------------------------------------------------
อธิบาย โสตะเคยเกิดต้องตั้งทั้ง[ขาเกิด และ ขาดับ] คือบุคคลทั้งหมดที่กำลังเกิดและกำลังตายใน 31 ภูมิ บุคคลทั้งหมดเหล่านี้เคยมีโสตายตนะเกิดมาแล้วในอดีตชาติทั้งสิ้น ได้แก่คนที่กำลังเกิดและกำลังตายใน
- [กาม]
- [รูป ]
- [อสัญ]
- [อรูป]
ต่อไปก็หาตรงกันข้ามกับสังสยบทก่อน จักขุไม่ใช่กำลังเกิด X - สํจ] ก็ได้แก่คนที่กำลังตาย สํจ]ก็คือเอาขาตายของทุกภูมิ มาทั้งหมด เพราะว่า บุคคลที่จักขุไม่ใช่กำลังเกิด ก็ได้แก่บุคคลที่กำลังตายทั้งหมดใน 31ภูมิ (บกพร่องในกามต่ำ๖]= 1 2 3])
ก็คือขาตายของทั้งหมด สํจ] คือ.....1 2 3] , กาม] , รูป] , อสัญ] , อรูป]
พวกบกพร่องโดยกรรม ที่กำลังเกิดในกามต่ำ๖ จักขุไม่ใช่กำลังเกิด คือ..... [1 2 3
พวกบกพร่องโดยภูมิ ที่กำลังเกิดในอสัญ อรูป จักขุไม่ใช่กำลังเกิด คือ..... [อสัญ, [อรูป

หาสังสยบท ถามว่าจักขุกำลังเกิดได้แก่ใครได้บ้าง ก็คือ คนที่กำลังเกิดปัญจโวการภูมิ .... [กาม , [รูป



อุปปาทวาระ(อุ) กาล ๔ ปัจจนิกนัย(จ) ปุคคลวาระ(ละ)
จักขายตนมูละ -โสตายตนมูลียมกะ (จัก - โส )
อนุโลมปุจฉา) ยสฺส จกฺขายตนํ นุปฺปชฺชติ , ตสฺส โสตายตนํ นุปฺปชฺชิตฺถาติ?
จักขายตนะไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลใด , โสตายตนะก็ไม่เคยเกิดแก่บุคคลนั้นใช่ไหม?

จักขุไม่ใช่กำลังเกิด X.......................โสตะเคยเกิด / - สํจ] ,บกพร่อง [123,[อสัญ,[อรูป
-"--------"...........................โสตะ ไม่เคยเกิด X -----
- สํจ]
- บกพร่อง [1 2 3
- [อสัญ , [อรูป

วัสัชนา) อุปฺปชฺชิตฺถ เคยเกิด
ในอนุโลมปุจฉา องค์ธรรมของสันนิฏฐานบท ได้แก่
- ปุ.๔ ผล.๔ ซึ่งกำลังตายใน 31 ภูมิ ที่เรียกว่าภังคักขณะสมังคีของจุติจิต ๑๙ เจตสิก ๓๕ กัมมชรูป ชีวิตนวกกลาปที่ดับครั้งสุดท้าย
- ทุ.๑ ที่เป็นโอปปาติกะ อันจักขุเกิดไม่ได้ ซึ่งกำลังเกิดในอบายภูมิ
- ทุ.๑ สุ.๑ ที่เป็นสังเสทชะและคัพภเสยยกะ อันจักขุเกิดไม่ได้ ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ
- ทุ.๑ สุ.๑ ที่เป็นคัพภเสยยกะ ผู้จะตายในระหว่างจักขุยังไม่เกิด ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ ที่เรียกว่า
อุปปาทักขณะสมังคีของอเหตุกปฏิสนธิจิต ๒ เจตสิก ๑๐ กัมมชกลาป ๓ ๖
- สุ.๑ ติ.๑ ผลเสกข.๓ ซึ่งกำลังเกิดในอสัญญสัตตภูมิ อรูปภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของ
อรูปาวจรปฏิสนธิจิต ๔ เจตสิก ๓๐ ชีวิตนวกกลาปที่เกิดในขณะแรก
องค์ธรรมของสังสยบท ไม่มี

อธิบาย จักขุไม่ใช่กำลังเกิด ก็หาเหมือนกาล๑ ปัจจนิก จักขุไม่ใช่กำลังเกิดได้แก่คนที่กำลังตายทั้งหมดใน ๓๑ ภูมิคือ สํจ พวกบกพร่องทั้งสามกลุ่มที่จักขุบกพร่องโดยกรรม 1 2 3 และพวกบกพร่องโดยภูมิคือ อสัญ อรูป
ต่อไปก็หาตรงกันข้ามกับสังสยบท โสตะเคยเกิด ไม่ว่าจะเป็น สํจ 123 อสัญ อรูป ทุกคนล้วนแต่เคยมีโสตะเกิดขึ้นมาอดีตชาติที่ผ่านมาแล้วทั้งสิ้น จึงเป็นองค์ธรรมได้ทั้งหมด เมื่อองค์ธรรมครบหมดแล้วจึงไม่ต้องหาต่อไป เป็นปุเรปัญหา คู่กับปาฬิคติวิสัชนา ตอบตรงกันข้ามกับบทถามทันที สังสยบทถามว่า ไม่เคยเกิดใช่ไหม? ก็ต้องตอบว่า เคยเกิด



ปฏิโลมปุจฉา) ยสฺส วา ปน โสตายตนํ นุปฺปชฺชิตฺถ ,ตสฺส จกฺขายตนํ นุปฺปชฺชตีติ?
หรือว่า โสตายตนะไม่เคยเกิดแก่บุคคลใด , จักขายตนะก็ไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลนั้นใช่ไหม?

วิสัชนา) นตฺถิ ไม่มี
ในปฏิโลมปุจฉา องค์ธรรมของสันนิฏฐานบท และสังสยบท ไม่มี

---------------------------------------------------------------

อธิบาย บุคคลที่โสตายตนะไม่เคยเกิดในภพต่างๆ นั้นไม่มี
มีแต่บุคคลที่โสตายตนะเคยเกิดมาแล้วทั้งสิ้น
เพราะการวนเวียนเกิดตายมาแล้วในอดีต ต้องเคยมีโสตายตนะเเกิดมาแล้วทุกคน
ปฏิโลมปุจฉานี้เป็นโมฆปัญหา



รูปแบบของทุกคู่ในอุปปาทวาระ อนุโลมนัยและปัจจนิกนัยจะเป็นแบบคู่ด้านบนนี้คือ
ปัจฉาปัญหา ปริปุณณปัญหา ปุเรปัญหา และโมฆปัญหา

อุปปาทวาระ(อุ) กาล ๔ อนุโลมนัย(นุ) ปุคคลวาระ(ละ)
ิชิวหายตนมูละ -รูปายตนมูลียมกะ

อนุโลมปุจฉา) ยสฺส ชิวหายตนํ อุปฺปชฺชติ , ตสฺส รูปายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถาติ?
ชิวหายตนะกำลังเกิดแก่บุคคลใด , รูปายตนะก็เคยเกิดแก่บุคคลนั้นใช่ไหม?

ชิวหากำลังเกิด /......................รูปาไม่เคยเกิด X -----
-"--------"...........................รูปาเคยเกิด / - [กาม
- [กาม

วิสัชนา) อามนฺตา ใช่

ในอนุโลมปุจฉา องค์ธรรมของสันนิฏฐานบท และ สังสยบท ได้แก่
-ปุถุชน ๔ ผลเสกขบุคคลเบื้องต่ำ ๒ อันมีชิวหาเกิดได้ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของกามาวจรปฏิสนธิจิต ๑๐ เจตสิก ๓๓ กัมมชกลาป ๓ ๗
-------------------------------------------------------
ปฏิโลมปุจฉา) ยสฺส วา ปน รูปายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถ ,ตสฺส ชิวหายตนํ อุปฺปชฺชตีติ?
หรือว่า รูปายตนะเคยเกิดแก่บุคคลใด , ชิวหายตนะก็กำลังเกิดแก่บุคคลนั้นใช่ไหม?

รูปาเคยเกิด /............ชิวหาไม่ใช่กำลังเกิด X - สํจ] ,[3,[รูป , [อสัญ ,[อรูป
-"--------"..............ชิวหา กำลังเกิด / - [กาม
- [กาม]
- [รูป ]
- [อสัญ]
- [อรูป]

วิสัชนา) สพฺเพสํ จวนฺตานํ อชิวหกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ รูปายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถ โน จ เตสํ ชิวหายตนํ อุปฺปชฺชติ,
สชิวหกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ รูปายตนญฺจ อุปฺปชฺชิตฺถ ชิวหายตนญฺจ อุปฺปชฺชติ

ในปฏิโลมปุจฉา องค์ธรรมของสันนิฏฐานบท ได้แก่
- ปุ.๔ ผล.๔ ซึ่งกำลังตายใน 31 ภูมิ ที่เรียกว่าภังคักขณะสมังคีของจุติจิต ๑๙ เจตสิก ๓๕
กัมมชรูป ชีวิตนวกกลาปที่ดับครั้งสุดท้าย
- ทุ.๑ สุ.๑ ที่เป็นคัพภเสยยกะ ผู้จะตายในระหว่างชิวหายังไม่เกิด ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ
ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของอเหตุกปฏิสนธิจิต ๒ เจตสิก ๑๐ กัมมชกลาป ๓
- สุ.๑ ติ.๑ ผลเสกข.๓ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ อรูปภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของมหัคคตปฏิสนธิจิต ๙ เจตสิก ๓๕ กัมมชกลาป ๔ ชีวิตนวกกลาปที่เกิดในขณะแรก
และ
-ปุถุชน ๔ ผลเสกขบุคคลเบื้องต่ำ ๒ อันมีชิวหาเกิดได้ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของกามาวจรปฏิสนธิจิต ๑๐ เจตสิก ๓๓ กัมมชกลาป ๓ ๗ (ตรงนี้เหมือนองค์ธรรมของอนุโลม)
-------------------------------------------------------
อธิบาย รูปาเคยเกิดต้องตั้งทั้ง[ขาเกิด และ ขาดับ] คือบุคคลทั้งหมดที่กำลังเกิดและกำลังตายใน 31 ภูมิ
- [กาม]
- [รูป ]
- [อสัญ]
- [อรูป]
ต่อไปก็หาตรงกันข้ามกับสังสยบทก่อน ชิวหาไม่ใช่กำลังเกิด X - สํจ] ก็คือเอาขาตายของทุกภูมิ มาทั้งหมด เพราะว่า บุคคลที่ชิวหาไม่ใช่กำลังเกิด ก็ได้แก่บุคคลที่กำลังตายทั้งหมดใน 31ภูมิ
ก็คือขาตายของทั้งหมด สํจ คือ......... กาม] , รูป] , อสัญ] , อรูป]
พวกบกพร่องโดยกรรม ที่กำลังเกิดในกาม ชิวหาไม่ใช่กำลังเกิด คือ..... [ 3
( [3 บกพร่อง 3 คัพฯ นี้คือ ทุ.๑ สุ.๑ ซึ่งก็คือรวมอยู่ในขาเกิดของกามด้วย คือรวมอยู่กับปุถุชน๔)
พวกบกพร่องโดยภูมิ ที่กำลังเกิดใน รูป อสัญ อรูป ชิวหาไม่ใช่กำลังเกิด คือ....[รูป [อสัญ, [อรูป

หาสังสยบท ถามว่าจักขุกำลังเกิดได้แก่ใครได้บ้าง ก็คือ คนที่กำลังเกิดในกามภูมิ .... [กาม



อุปปาทวาระ(อุ) กาล ๔ ปัจจนิกนัย(จ) ปุคคลวาระ(ละ)
ิชิวหายตนมูละ -รูปายตนมูลียมกะ

อนุโลมปุจฉา) ยสฺส ชิวหายตนํ นุปฺปชฺชติ , ตสฺส รูปายตนํ นุปฺปชฺชิตฺถาติ?
ชิวหายตนะไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลใด , รูปายตนะก็ไม่เคยเกิดแก่บุคคลนั้นใช่ไหม?

ชิวหาไม่ใช่กำลังเกิด X......................รูปาเคยเกิด / - สํจ] , [3 ,[รูป , [อสัญ , [อรูป
-"--------"..................................รูปาไม่เคยเกิด X -----
- สํจ]
- บกพร่องโดยกรรม [3
- บกพร่องโดยภูมิ [รูป , [อสัญ , [อรูป

วิสัชนา) อุปฺปชฺชิตฺถ เคยเกิด

ในอนุโลมปุจฉา องค์ธรรมของสันนิฏฐานบท ได้แก่
- ปุ.๔ ผล.๔ ซึ่งกำลังตายใน 31 ภูมิ ที่เรียกว่าภังคักขณะสมังคีของจุติจิต ๑๙ เจตสิก ๓๕
กัมมชรูป ชีวิตนวกกลาปที่ดับครั้งสุดท้าย
- ทุ.๑ สุ.๑ ที่เป็นคัพภเสยยกะ ผู้จะตายในระหว่างชิวหายังไม่เกิด ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ
ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของอเหตุกปฏิสนธิจิต ๒ เจตสิก ๑๐ กัมมชกลาป ๓
- สุ.๑ ติ.๑ ผลเสกข.๓ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ อรูปภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของมหัคคตปฏิสนธิจิต ๙ เจตสิก ๓๕ กัมมชกลาป ๔ ชีวิตนวกกลาปที่เกิดในขณะแรก
องค์ธรรมของสังสยบท ไม่มี

อธิบาย - สํจ] จะกระจายออกมาให้ดูว่ามีใครกำลังตาย กำลังจะจากภูมิไหนไปบ้าง มี
- พวกบกพร่องในกามต่ำ๖] , กาม] , รูป] , อสัญ] , อรูป]

รูปายตนะ เคยเกิด ปกติถ้าเป็นสันนิฏฐานบท เราจะตั้ง กำลังเกิดและกำลังตาย แต่เมื่อต้องหา รูปาเคยเกิด ซึ่งเป็นตรงกันข้ามกับสังสยบท เราต้องเอาเท่าที่มีอยู่ในสันนิฏฐานบทที่เราหาไว้ครั้งแรกมาพิจารณาหา มีอย่างไรแค่ไหน ก็ต้องแค่นั้น มีขาตายขาเดียว ขาเกิดขาเดียว ก็เอามาตามนั้น
ไม่ต้องจัดใหม่ว่า รูปาเคยเกิด จะต้องมาตั้งขาเกิดขาตาย ทำไม่ได้ค่ะ ในที่นี้เอาเฉพาะตรงนี้มาหา
- สํจ] หรือ---> พวกบกพร่องในกามต่ำ๖] , กาม] , รูป] , อสัญ] , อรูป]
- บกพร่องโดยกรรม [3
- บกพร่องโดยภูมิ [รูป , [อสัญ , [อรูป
องค์ธรรมทั้งสามบรรทัดข้างบนนี้ บุคคลที่กำลังเกิดและกำลังตาย ล้วนแล้วแต่มีรูปายตนะเคยเกิดมาแล้วในอดีตชาติด้วยกันทั้งสิ้น ทั้งหมดนี้จึงเป็นองค์ธรรมของการหาตรงกันข้ามกับสังสยบท รูปาเคยเกิด
เมื่อองค์ธรรมถูกใช้หมดแล้ว บรรทัดล่างต่อมา รูปาไม่เคยเกิด จึงไม่มีองค์ธรรม

---------------------------------------------------------

ปฏิโลมปุจฉา) ยสฺส วา ปน รูปายตนํ นุปฺปชฺชิตฺถ ,ตสฺส ชิวหายตนํ นุปฺปชฺชตีติ?
หรือว่า รูปายตนะไม่เคยเกิดแก่บุคคลใด , ชิวหายตนะก็ไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลนั้นใช่ไหม?

วิสัชนา) นตฺถิ ไม่มี

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

กาล ๔ ปุคคโลกาสวาระ

อุปปาทวาระ(อุ) กาล ๔ อนุโลมนัย(นุ) ปุคคโลกาสวาระ(โล)
จักขายตนมูละ -โสตายตนมูลียมกะ

อนุโลมปุจฉา) ยสฺส ยตฺถ จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชติ , ตสฺส ตตฺถ โสตายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถาติ?
จักขายตนะกำลังเกิดแก่บุคคลใด ในภูมิใด , โสตายตนะก็เคยเกิดแก่บุคคลนั้น ในภูมินั้น ใช่ไหม?

จักขุ กำลังเกิด /......................โสตะ ไม่เคยเกิด X - [สุท 5
-"--------"...........................โสตะ เคยเกิด / - [กาม 11 , [รูป 10
- [กาม 11
- [รูป 15 (เว้น อสัญ1)

วิสัชนา) สุทฺธาวาสํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ตตฺถ จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชติ โน จ เตสํ ตตฺถ โสตายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถ ,
อิตเรสํ สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ตตฺถ จกฺขายตนญฺจ อุปฺปชฺชติ โสตายตนญฺจ อุปฺปชฺชิตฺถ
เมื่อบุคคลเหล่านั้นกำลังเกิดในสุทธาวาสภูมิ ในภูมินั้น จักขายตนะกำลังเกิด แต่โสตายตนะไม่เคยเกิด แก่บุคคลเหล่านั้น ในภูมินั้น ,
บุคคลที่มีจักขุเกิดได้ที่นอกจากสุทธาวาสอุปปัชชันตะเหล่านั้น กำลังเกิด ในภูมินั้น จักขายตนะก็กำลังเกิด โสตายตนะก็เคยเกิด

อธิบาย
หาองค์ธรรมครั้งแรกก่อน จักขุกำลังเกิด เกิดได้ในปัญจโวการภูมิ ตั้งจักขุกำลังเกิด คือ กามภูมิ ๑๑ และ รูปภูมิ ๑๕ (เว้นอสัญญสัตตภูมิ๑) จะต้องเอาภูมิที่มีจักขุกำลังเกิดมาทั้งหมด ในสุทธาวาสภูมิ ๕ ก็กำลังมีบุคคลที่กำลังเกิดและมีจักขุเกิดได้ ไม่เว้นเพราะขณะนั้นจักขุกำลังเกิดได้เป็นขณะปัจจุบัน

ต่อมาหาองค์ธรรมครั้งที่สอง หาตรงกันข้ามกันกับสังสยบท คือ โสตะไม่เคยเกิด
โสตะไม่เคยเกิด เราจะต้องหาจากองค์ธรรมที่หามาได้ครั้งแรก คือ
- [กาม 11
- [รูป 15 ....แยกเป็น [รูปภูมิ ๑๐ และ [สุทธาวาสภูมิ ๕
ในกามภูมิ ๑๑ และ รูปภูมิ ๑๐ นี้ เป็นภูมิที่เคยมีโสตะเกิดได้ เพราะเกิดซ้ำภูมิได้
ส่วนสุทธาวาสภูมิ ๕ นี้โสตะไม่เคยเกิด เพราะเกิดซ้ำภูมิไม่ได้
จึงได้องค์ธรรมแค่ สุทธาวาสภูมิ ๕ เท่านั้น ได้แก่....[สุท 5

สุดท้าย หาสังสยบท ถามว่า โสตะเคยเกิด ก็ได้แก่ องค์ธรรมที่เหลือ คือ [กาม 11 , [รูป 10
ในกามภูมิ ๑๑ และรูปภูมิ ๑๐ นี้ โสตะเคยเกิด เพราะเป็นภูมิที่เกิดซ้ำภูมิได้

ในอนุโลมปุจฉา องค์ธรรมของสันนิฏฐานบท ได้แก่
- อนาคามิผล ๑ ซึ่งกำลังเกิดในสุทธาวาสภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของรูปาวจรปัญจมฌานปฏิสนธิจิต ๑ เจตสิก ๓๐ กัมมชกลาป ๔ กับ สุทธาวาสภูมิ ๕
และ
- ปุ.๔ ผลเสกข.๓ อันมีจักขุเกิดได้ ซึ่งกำลังเกิดในปัญจโวการภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของปัญจโวการจุติจิต ๑๕ เจตสิก ๓๕ กัมมชกลาป ๓ ๗ ๔ กับ ปัญจโวการภูมิ ๒๑ (เว้นสุทธาวาสภูมิ ๕)

องค์ธรรมของสังสยบท ได้แก่ องค์ธรรมหมวดหลังเท่านั้น


-------------------------------------------

ปฏิโลมปุจฉา) ยสฺส วา ปน ยตฺถ โสตายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถ , ตสฺส ตตฺถ จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชตีติ?
หรือว่า โสตายตนะเคยเกิดแก่บุคคลใด ในภูมิใด , จักขายตนะก็กำลังเกิดแก่บุคคลนั้น ในภูมินั้นใช่ไหม?

โสตะ เคยเกิด /.................จักขุไม่ใช่กำลังเกิด X - กาม 11] , รูป 10] ,[1 2 3
-"--------"......................จักขุ กำลังเกิด / - [กาม 11 , [รูป 10
- [กาม 11]
- [รูป 10] (เว้น สุท5)

วิสัชนา) ปญฺจโวการา จวนฺตานํ อจกฺขุกานํ กามาวจรํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ตตฺถ โสตายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถ โน จ เตสํ ตตฺถ จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชติ,
สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ตตฺถ โสตายตนํญฺจ อุปฺปชฺชิตฺถ จกฺขายตนํญฺจ อุปฺปชฺชติ

เมื่อบุคคลเหล่านั้นกำลังตายในปัญจโวการภูมิ และบุคคลที่จักขุเกิดไม่ได้เหล่านั้น กำลังเกิดในกามภูมิ ในภูมินั้น โสตายตนะเคยเกิด แต่จักขายตนะไม่ใช่กำลังเกิด แก่บุคคลเหล่านั้น ในภูมินั้น ,
บุคคลที่มีจักขุเกิดได้เหล่านั้นกำลังเกิด ในภูมินั้น โสตายตนะก็เคยเกิด จักขายตนะก็กำลังเกิด

อธิบาย
หาองค์ธรรมครั้งแรกก่อน โสตะเคยเกิด ในปัญจโวการภูมิ ตั้งทั้งกำลังเกิดและกำลังตาย คือ กามภูมิ ๑๑ และ รูปภูมิ ๑๐เว้นสุทธาวาสภูมิ ๕ จะต้องเอาเฉพาะภูมิที่มีโสตะเกิดได้เท่านั้น และเกิดซ้ำภูมิได้ ส่วนสุทธาวาสภูมิ ๕ นี้เกิดซ้ำภูมิไม่ได้ จึงต้องเว้นสุทธาวาสภูมิ ๕ ออก

ต่อมาหาองค์ธรรมครั้งที่สอง หาตรงกันข้ามกันกับสังสยบท คือ จักขุไม่ใช่กำลังเกิด
จักขุไม่ใช่กำลังเกิด แก่คนที่กำลังตาย และคนที่กำลังเกิดแต่ไม่มีจักขุให้เกิด
เราจะต้องหาจากองค์ธรรมที่หามาได้ครั้งแรก คือ
- [กาม 11]
- [รูป 10] (เว้น สุท5)
เอาจากที่หามาได้ครั้งแรกนี้ มาคิดหาองค์ธรรมในครั้งที่สองนี้
จักขุไม่ใช่กำลังเกิด แก่คนที่กำลังตาย ก็เอากำลังตายมา ได้แก่..... กาม 11] , รูป 10]
และคนที่กำลังเกิด แต่ไม่มีจักขุให้เกิด คือพวกบกพร่องในกามต่ำ ๖ ได้แก่.....[1 2 3

สุดท้าย ก็หาองค์ธรรมครั้งที่สาม สังสยบทถามว่า จักขุกำลังเกิดแก่ใคร
องค์ธรรมที่เหลือคือ [กาม 11, [รูป 10 ก็เป็นองค์ธรรมของ จักขุกำลังเกิด ลงตัวพอดีเป๊ะ

ในปฏิโลมปุจฉา องค์ธรรมของสันนิฏฐานบท ได้แก่
- ปุ.๔ ผล.๔ ซึ่งกำลังตายในปัญจโวการภูมิ ที่เรียกว่าภังคักขณะสมังคีของปัญจโวการจุติจิต ๑๕ เจตสิก ๓๕ กัมมชรูปที่ดับครั้งสุดท้าย กับ ปัญจโวการภูมิ ๒๑ (เว้นสุทธาวาสภูมิ ๕)
- ทุคติอเหตุกบุคคล ๑ ที่เป็นโอปปาติกะ อันจักขุเกิดไม่ได้ ซึ่งกำลังเกิดในอบายภูมิ
- ทุคติอเหตุกบุคคล ๑ สุคติอเหตุกบุคคล ๑ ที่เป็นสังเสทชะและคัพภเสยยกะ อันจักขุเกิดไม่ได้ ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ
- ทุคติอเหตุกบุคคล ๑ สุคติอเหตุกบุคคล ๑ ที่เป็นคัพภเสยยกะ ผูู้จะตายในระหว่างจักขุยังไม่เกิด ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของอเหตุกปฏิสนธิจิต ๒ เจตสิก ๑๐ กัมมชกลาป ๓ ๖ กับ กามภูมิเบื้องต่ำ ๖
และ
- ปุ.๔ ผลเสกข.๓ อันมีจักขุเกิดได้ ซึ่งกำลังเกิดในปัญจโวการภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของปัญจโวการจุติจิต ๑๕ เจตสิก ๓๕ กัมมชกลาป ๓ ๗ ๔ กับ ปัญจโวการภูมิ ๒๑ (เว้นสุทธาวาสภูมิ ๕)

องค์ธรรมของสังสยบท ได้แก่ องค์ธรรมหมวดหลังเท่านั้น


(คู่นี้เคยเป็นข้อสอบ ทั้งอนุโลม และปฏิโลมปุจฉา มาแล้วค่ะ)





อุปปาทวาระ(อุ) กาล ๔ อนุโลมนัย(นุ) ปุคคโลกาสวาระ(โล)
จักขายตนมูละ - ธัมมายตนมูลียมกะ

อนุโลมปุจฉา) ยสฺส ยตฺถ จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชติ , ตสฺส ตตฺถ ธมฺมายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถาติ?
จักขายตนะกำลังเกิดแก่บุคคลใด ในภูมิใด , ธัมมายตนะก็เคยเกิดแก่บุคคลนั้น ในภูมินั้น ใช่ไหม?

จักขุ กำลังเกิด /......................ธัมมา ไม่เคยเกิด X - [สุท 5
-"--------"...........................ธัมมา เคยเกิด / - [กาม 11 , [รูป 10
- [กาม 11
- [รูป 15 (เว้น อสัญ1)

วิสัชนา) สุทฺธาวาสํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ตตฺถ จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชติ โน จ เตสํ ตตฺถ ธมฺมายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถ ,
อิตเรสํ สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ตตฺถ จกฺขายตนญฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมายตนญฺจ อุปฺปชฺชิตฺถ
(คำแปลและองค์ธรรมเหมือน โสตายตนะมูลี ทุกอย่างค่ะ)

-----------------------------------------------

ปฏิโลมปุจฉา) ยสฺส วา ปน ยตฺถ ธมฺมายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถ , ตสฺส ตตฺถ จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชตีติ?
หรือว่า ธัมมายตนะเคยเกิดแก่บุคคลใด ในภูมิใด , จักขายตนะก็กำลังเกิดแก่บุคคลนั้น ในภูมินั้นใช่ไหม?
(เคยเป็นข้อสอบปี ๕๘)

ธัมมา เคยเกิด /............จักขุไม่ใช่กำลังเกิด X - สํจ] ,[1 2 3 ,[อสัญ1,[อรูป 4
-"--------"................จักขุ กำลังเกิด / - [กาม 11 , [รูป 10
- [กาม 11]
- [รูป 10] (เว้น สุท5)
- [อสัญ 1]
- [อรูป 4]
{ทั้งหมดนี้จะได้ ๒๖ ภูมิ (เว้นสุทธาวาสภูมิ ๕)}

อธิบาย

ธัมมา เคยเกิดทุกภูมิที่ซ้ำภูมิได้ ตั้งขาเกิดขาตาย ทั้ง ๒๖ ภูมิ ในรูปภูมิก็เว้นสุทธาวาสภูมิ ๕ ออก

จักขุไม่ใช่กำลังเกิด แก่คนทั้งหมดที่กำลังตายใน ๒๖ภูมิ (เอาเฉพาะในองค์ธรรมที่หามาได้ครั้งแรก)
และคนที่กำลังเกิดแต่ไม่มีจักขุให้เกิด คือ พวกบกพร่อง1 2 3 และกำลังเกิดใน อสัญ อรูป

สุดท้ายคือ จักขุกำลังเกิด ก็ได้แก่ กำลังเกิดในกาม ๑๑ รูป ๑๐ คือองค์ธรรมที่เหลือลงตัวพอดี

วิสัชนา) สพฺเพสํ จวนฺตานํ อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ตตฺถ ฯ
สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ตตฺถ ฯ

เมื่อบุคคลเหล่านั้นทั้งหมดกำลังตาย และบุคคลที่จักขุเกิดไม่ได้เหล่านั้น กำลังเกิดในภูมินั้น ธัมมายตนะเคยเกิด แต่จักขายตนะไม่ใช่กำลังเกิด แก่บุคคลเหล่านั้น ในภูมินั้น
บุคคลที่มีจักขุเกิดได้ ที่นอกจากสุทธาวาสอุปปัชชันตะเหล่านั้น กำลังเกิดในภูมินั้น ธัมมายตนะก็เคยเกิด จักขายตนะก็กำลังเกิด

ในปฏิโลมปุจฉา องค์ธรรมของสันนิฏฐานบท ได้แก่
- ปุ.๔ ผล.๔ ซึ่งกำลังตายใน ๒๖ ภูมิ ที่เรียกว่าภังคักขณะสมังคีของปัญจโวการจุติจิต ๑๙ เจตสิก ๓๕ กัมมชรูป ชีวิตนวกกลาปที่ดับครั้งสุดท้าย กับ ๒๖ ภูมิ (เว้นสุทธาวาสภูมิ ๕)
- ทุคติอเหตุกบุคคล ๑ ที่เป็นโอปปาติกะ อันจักขุเกิดไม่ได้ ซึ่งกำลังเกิดในอบายภูมิ
- ทุคติอเหตุกบุคคล ๑ สุคติอเหตุกบุคคล ๑ ที่เป็นสังเสทชะและคัพภเสยยกะ อันจักขุเกิดไม่ได้ ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ
- ทุคติอเหตุกบุคคล ๑ สุคติอเหตุกบุคคล ๑ ที่เป็นคัพภเสยยกะ ผูู้จะตายในระหว่างจักขุยังไม่เกิด ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของอเหตุกปฏิสนธิจิต ๒ เจตสิก ๑๐ กัมมชกลาป ๓ ๖ กับ กามภูมิเบื้องต่ำ ๖
- สุคติอเหตุกบุคคล ๑ ซึ่งกำลังเกิดในอสัญญสัตตภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของ ชีวิตนวกกลาปที่เกิดในขณะแรก กับ อสัญญสัตตภูมิ ๑
- ติเหตุกปุถุชน ๑ ผลเสกข.๓ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ ที่เรียกว่า อุปปาทักขณะสมังคีของอรูปาวจรปฏิสนธิจิต ๔ เจตสิก ๓๐ กับ อรูปภูมิ ๔
และ
- ปุ.๔ ผลเสกข.๓ อันมีจักขุเกิดได้ ซึ่งกำลังเกิดในปัญจโวการภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของปัญจโวการจุติจิต ๑๕ เจตสิก ๓๕ กัมมชกลาป ๓ ๗ ๔ กับ ปัญจโวการภูมิ ๒๑ (เว้นสุทธาวาสภูมิ ๕)

องค์ธรรมของสังสยบท ได้แก่ องค์ธรรมหมวดหลังเท่านั้น




อุปปาทวาระ(อุ) กาล ๔ อนุโลมนัย(นุ) ปุคคโลกาสวาระ(โล)
ชิวหายตนมูละ -รูปายตนมูลียมกะ

อนุโลมปุจฉา) ยสฺส ยตฺถ ชิวหายตนํ อุปฺปชฺชติ , ตสฺส ตตฺถ รูปายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถาติ?
ชิวหายตนะกำลังเกิดแก่บุคคลใด ในภูมิใด , รูปายตนะก็เคยเกิดแก่บุคคลนั้น ในภูมินั้น ใช่ไหม?

ชิวหากำลังเกิด /......................รูปาไม่เคยเกิด X -----
-"--------"...........................รูปาเคยเกิด / - [กาม 11
- [กาม 11

วิสัชนา) อามนฺตา ใช่
ในอนุโลมปุจฉา องค์ธรรมของสัน และ สัง ได้แก่
- ปุ.๔ ผลเสกข.เบื้องต่ำ ๒ อันมีชิวหาเกิดได้ ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของ
กามาวจรปฏิสนธิจิต ๑๐ เจตสิก ๓๓ กัมมชกลาป ๓ ๗ กับ กามภูมิ 11

-----------------------------
ปฏิโลมปุจฉา) ยสฺส วา ปน ยตฺถ รูปายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถ ,ตสฺส ตตฺถ ชิวหายตนํ อุปฺปชฺชตีติ?
หรือว่า รูปายตนะเคยเกิดแก่บุคคลใด ในภูมิใด , ชิวหายตนะก็กำลังเกิดแก่บุคคลนั้น ในภูมินั้นใช่ไหม?
(เคยเป็นข้อสอบปี ๕๖)

รูปา เคยเกิด /............ชิวหาไม่ใช่กำลังเกิด X - กาม 11] ,[3 , [รูป 10], [อสัญ1]
-"--------"..............ชิวหา กำลังเกิด / - [กาม 11
- [กาม 11]
- [รูป 10]
- [อสัญ1]

วิสัชนา) กามาวจรา จวนฺตานํ อชิวหกานํ กามาวจรํ อุปปชฺชนฺตานํ รูปาวจรานํ เตสํ ตตฺถ ฯ
สชิวหกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ตตฺถ ฯ

เมื่อบุคคลเหล่านั้นกำลังตายในกามภูมิ บุคคลที่ชิวหาเกิดไม่ได้เหล่านั้นกำลังเกิดในกามภูมิ และบุคคลที่เกิดอยู่ในรูปภูมิ ในภูมินั้นรูปายตนะเคยเกิด แต่ชิวหายตนะไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลเหล่านั้น ในภูมินั้น,
บุคคลที่มีชิวหาเกิดได้เหล่านั้นกำลังเกิด ในภูมินั้น รูปายตนะก็เคยเกิด ชิวหายตนะก็กำลังเกิด

อธิบาย
รูปา เคยเกิด เราก็ตั้งตามปกติของกาล ๒ โล คือ ภูมิที่มีรูปาเกิดได้และเกิดซ้ำภูมิได้ กามภูมิ11 มาหมด ส่วนรูปภูมิได้แค่ 10 คือต้องเว้นสุทธาวาสภูมิ ๕ออกไปเพราะสุทฯเกิดซ้ำภูมิไม่ได้ อสัญญสัตตภูมิมีรูปาเกิดได้อย่าลืมยกมาด้วย

หาตรงข้ามกับสังสยบท ชิวหาไม่ใช่กำลังเกิด หาได้จากเฉพาะองค์ธรรมที่หามาได้ทางซ้ายมือเท่านั้น มีแค่ไหน ก็ยกมา ยกคนที่กำลังตายทั้งหมดในองค์ธรรมทางซ้ายมาก่อน จะได้ไม่สับสน
- คนที่กำลังตาย มีใครบ้างยกมา ...กาม 11] ... .รูป 10] ..... อสัญ1]
- คนที่กำลังเกิด แต่ไม่มีชิวหาให้เกิด ก็พวกบกพร่องโดยกรรมในกามต่ำ ๖ ....[3
ต่อมาก็ พวกบกพร่องโดยภูมิ...... [รูป 10 ... [อสัญ1

พอได้มาครบแล้ว อะไรพวกเดียวกันก็จับรวมกันเลยค่ะ [รูป 10], [อสัญ1]
พอวิสัชนา กับ องค์ธรรม ก็จับรวมไว้ด้วยกันคือ รูปาวจรานํ เพราะจัดเป็นรูปภูมิพวกเดียวกัน
องค์ธรรมจึงได้ รูปภูมิ 11 (เว้นสุทธาวาสภูมิ ๕)

- ย้อนมาอธิบาย [3 คือชิวหาไม่ใช่กำลังเกิด บกพร่องโดยกรรมกลุ่มที่๓ ที่เป็นคัพฯในกามต่ำ๕(เว้นนิรย)
จำได้ใช่มั้ยคะว่า เวลาบุคคลในกามภูมิ กำลังเกิด กำลังตาย นั้นปุถุชน ๔ นี้ มี ทุคติอเหตุกบุคคล ๑ และ สุคติอเหตุกบุคคล๑ อยู่ด้วย เพราะฉะนั้น ต้องดึงพวกบกพร่องนี้ออกมา ถ้ามีระบุบอกว่าอายตนะที่บกพร่องนั้นไม่ใช่กำลังเกิด คือไม่สามารถเกิดได้ ต้องดึงพวกนี้ในกามต่ำ๖ ออกมา ในที่นี้ชิวหาบกพร่องก็ได้แก่ กลุ่มที่ ๓ ที่เป็นคัพฯ อยู่ในกามต่ำ ๕ เว้นนิรยะภูมิ

- ชิวหากำลังเกิด [กาม 11 ในกามภูมิ 11นี้ ชิวหาเกิดได้ทุกคน พวกบกพร่องทั้ง ๓ กลุ่มก็มีคนที่มีชิวหากำลังเกิดได้ ในองค์ธรรมก็ปรากฏพวกบกพร่องทั้ง ๓ กลุ่มไว้ที่ ปุถุชน ๔ เรียบร้อยแล้วค่ะ

--------------------------------------------------------------
ปฏิโลมปุจฉา) ยสฺส วา ปน ยตฺถ รูปายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถ ,ตสฺส ตตฺถ ชิวหายตนํ อุปฺปชฺชตีติ?
หรือว่า รูปายตนะเคยเกิดแก่บุคคลใด ในภูมิใด , ชิวหายตนะก็กำลังเกิดแก่บุคคลนั้น ในภูมินั้นใช่ไหม?

รูปา เคยเกิด /............ชิวหาไม่ใช่กำลังเกิด X - กาม 11] ,[3 , [รูป 10], [อสัญ1]
-"--------"..............ชิวหา กำลังเกิด / - [กาม 11
- [กาม 11]
- [รูป 10]
- [อสัญ1]

วิสัชนา) กามาวจรา จวนฺตานํ อชิวหกานํ กามาวจรํ อุปปชฺชนฺตานํ รูปาวจรานํ เตสํ ตตฺถ รูปายตนํ อุปฺปชฺชิตฺถ
โน จ เตสํ ตตฺถ ชิวหายตนํ อุปฺปชฺชติ ,
สชิวหกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ตตฺถ รูปายตนญฺจ อุปฺปชฺชิตฺถ ชิวหายตนญฺจ อุปฺปชฺชติ

เมื่อบุคคลเหล่านั้นกำลังตายในกามภูมิ บุคคลที่ชิวหาเกิดไม่ได้เหล่านั้นกำลังเกิดในกามภูมิ และบุคคลที่เกิดอยู่ในรูปภูมิ ในภูมินั้นรูปายตนะเคยเกิด แต่ชิวหายตนะไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลเหล่านั้น ในภูมินั้น,
บุคคลที่มีชิวหาเกิดได้เหล่านั้นกำลังเกิด ในภูมินั้น รูปายตนะก็เคยเกิด ชิวหายตนะก็กำลังเกิด

ในปฏิโลมปุจฉา องค์ธรรมของสันนิฏฐานบท ได้แก่
- ปุ.๔ ผล ๔ ซึ่งกำลังตายในกามภูมิ ที่เรียกว่่าภังคักขณะสมังคีของกามาวจรจุติจิต ๑๐ เจตสิก ๓๓
กัมมชรูปที่ดับครั้งสุดท้าย กับ กามภูมิ 11
- ทุ.๑ สุ.๑ ที่เป็นคัพภเสยยกะ ผู้จะตายในระหว่างชิวหายังไม่เกิด ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ ที่เรียกว่า
อุปปาทักขณะสมังคีของอเหตุกปฏิสนธิจิต ๒ เจตสิก ๑๐ กัมมชกลาป ๓ กับ กามภูมิเบื้องต่ำ ๕ (เว้นนิรยภูมิ)
- สุ.๑ ติ.๑ ผล.๔ ซึ่งกำลังเกิดและกำลังตายในรูปภูมิ กับ รูปภูมิ 11 (เว้น สุทธาวาสภูมิ ๕)
และ (เหมือนองค์ธรรมในอนุโลม)
- ปุ.๔ ผลเสกข.เบื้องต่ำ ๒ อันมีชิวหาเกิดได้ ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของ
กามาวจรปฏิสนธิจิต ๑๐ เจตสิก ๓๓ กัมมชกลาป ๓ ๗ กับ กามภูมิ 11
องค์ธรรมของสังสยบท ได้แก่ องค์ธรรมหมวดหลังเท่านั้น



ต่อไปคู่นี้เป็นปัจจนิกบ้าง

อุปปาทวาระ(อุ) กาล ๔ ปัจจนิกนัย(จ) ปุคคโลกาสวาระ(โล)

ชิวหายตนมูละ -รูปายตนมูลียมกะ

อนุโลมปุจฉา) ยสฺส ยตฺถ ชิวหายตนํ นุปฺปชฺชติ , ตสฺส ตตฺถ รูปายตนํ นุปฺปชฺชิตฺถาติ?
ชิวหายตนะไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลใด ในภูมิใด , รูปายตนะก็ไม่เคยเกิดแก่บุคคลนั้น ในภูมินั้น ใช่ไหม?

ชิวหาไม่ใช่กำลังเกิด X......................รูปาเคยเกิด / - กาม11] , [3 ,[รูป10] ,[อสัญ1]
-"--------"...............................รูปา ไม่เคยเกิด X - [สุท5] , [อรูป4]
- สํจ]
- บกพร่องโดยกรรม [3
- บกพร่องโดยภูมิ [รูป 15 , [อสัญ 1, [อรูป4

วิสัชนา) กามาวจรา จวนฺตานํ อชิวหกานํ กามาวจรํ อุปปชฺชนฺตานํ รูปาวจรานํ เตสํ ตตฺถ ฯ
สุทธาวาสานํ อรูปานํ เตสํ ตตฺถ ฯ

ในอนุโลมปุจฉา องค์ธรรมของสัน ได้แก่
- ปุ.๔ ผล.๔ อันมีชิวหาเกิดได้ ซึ่งกำลังตายในกามภูมิ ที่เรียกว่าภังคักขณะสมังคีของ
กามาวจรจุติจิต ๑๐ เจตสิก ๓๓ กัมมชรูปที่ดับครั้งสุดท้าย กับ กามภูมิ 11
- ทุ.๑ สุ.๑ ที่เป็นคัพภเสยยกะ ผู้จะตายในระหว่างชิวหายังไม่เกิด ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ ที่เรียกว่า
อุปปาทักขณะสมังคีของอเหตุกปฏิสนธิจิต ๒ เจตสิก ๑๐ กัมมชกลาป ๓ กับ กามภูมิเบื้องต่ำ ๕ (เว้นนิรยภูมิ)
- สุ.๑ ติ.๑ ผล.๔ ซึ่งกำลังเกิดและกำลังตายในรูปภูมิ กับ รูปภูมิ 11 (เว้น สุทธาวาสภูมิ ๕)
และ
*- อนาคามิผล ๑ อรหัตตผล ๑ ซึ่งกำลังเกิด และ กำลังตายในสุทธาวาสภูมิ กับ สุทธาวาสภูมิ 5
*- ติ.๑ ผล.๔ ซึ่งกำลังเกิด และ กำลังตายในอรูปภูมิ กับอรูปภูมิ 4

-----------------------------------------------

ปฏิโลมปุจฉา) ยสฺส วา ปน ยตฺถ รูปายตนํ นุปฺปชฺชิตฺถ ,ตสฺส ตตฺถ ชิวหายตนํ นุปฺปชฺชตีติ?
หรือว่า รูปายตนะไม่เคยเกิดแก่บุคคลใด ในภูมิใด , ชิวหายตนะก็ไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลนั้น ในภูมินั้นใช่ไหม?

รูปา ไม่เคยเกิด X...........ชิวหากำลังเกิด / -------
-"--------".................ชิวหา ไม่ใช่กำลังเกิด X - [สุท 5], [อรูป 4]
- [สุท 5]
- [อรูป 4]

วิสัชนา) อามนฺตา ใช่

ในปฏิปุ อธ.สัน และ สัง ได้แก่ (องค์ธรรมหมวดหลังของอนุโลม*)

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

อุปปาทะ กาล ๕ (๑+๓) ปุคคละ
ถ้าหาองค์ธรรมครั้งแรกที่เป็นกาล ๑ มาได้แล้ว ให้หาต่ออีกครั้งก่อน ด้วยการคิดง่ายๆ คือ
๑. หาคนที่จักไม่เกิดในชาติต่อไปก่อน ซึ่งได้แก่ ปัจฉิมภวิกะ และ ปรินิพพันตะ
๒. ต่อมาก็แยกพวกจัำเกิดซ้ำภูมิเดิมออกมา
๓. ที่เหลือจักไปเกิดที่อื่น แยกออกมาให้หมด ว่าจะไปเกิดที่ไหนได้บ้าง

และถ้าหาองค์ธรรมครั้งแรกเป็นกาล ๓ มาได้แล้ว ให้กระจายออกมาว่าปัจจุบันใครอยู่ภูมิไหนบ้าง เช่น องค์ธรรม ได้แก่ อิ(ปัญจ)
อิ(ปัญจ)
[ 4.3 ]
[ 1.1 ]
..........................ดูการย่อให้จำง่ายๆ ที่หน้า ๒ ได้ค่ะ ของกาล ๓ อุปปาทะ ปุคคละ...........
แยกออกมาให้หมดว่าใครกำลังเกิดกำลังตายในภูมิไหนบ้าง ก็จะได้ (ขอพิมพ์ให้อ่านย่อๆ ค่ะ)
[ 4.3 ]
ปุ.๔ ผล.ต่ำ ๒ กก+กต ในกามภูมิ.............[ กาม ]
ติ.๑ ผล.๓ กก+กต ในรูป๑๔(-อก).....[ รูป๑๔ ]
[ 1.1 ]
สุ.๑ กก+กต ในอสัญ..................[ อสัญ ]
ติ.๑ กก+กต ในอรูป..............[ อรูป ]
คือต้องท่ององค์ธรรมของกาล ๓ อุปปาทะ ปุคคละ ได้แม่นยำ และเขียนออกมาย่อๆ ได้
ถ้ามูละ มูลี เป็นอายตนะในปัญจะเหมือนกันก็ไม่ต้องแยก อิ(กาม) + เยรุ


อุปปาทวาระ(อุ) กาล ๕ อนุโลมนัย(นุ) ปุคคลวาระ(ละ)
จักขายตนมูละ -โสตายตนมูลียมกะ (จัก - โส )
อนุโลมปุจฉา) ยสฺส จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชติ , ตสฺส โสตายตนํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ?
จักขายตนะกำลังเกิดแก่บุคคลใด , โสตายตนะก็จักไม่เกิดแก่บุคคลนั้นใช่ไหม?

จักขุกำลังเกิด /.......................โสตะจักไม่เกิด X - [ฉิปอุ , [เยอ
-"--------"...........................โสตะ จักเกิด / - [อิ(ปัญจ)
- [ฉิปอุ
- [ปัญจ. --->[ปัญจ.อีก...[อิ(ปัญจ)
- [ปัญจ. --->อรูป.......[เยอ
(ปัจจุบัน ปุ.๔ ผลเสกข.๓ กำลังเกิดในปัญจโวการภูมิ --->อนาคตชาติหน้าจะเกิดในปัญจอีก , และไปเกิดในอรูป)

อธิบาย ตัวถามเป็นกาล ๓ ต้องเอาหลักการตอบกาล ๓ อุปปาทะ ปุคคละ มาเป็นตัวตอบหลัก และมีอายตนะของกาล ๑ เป็นตัวขยาย
อุปปาทะ กาล ๓ ปุคคละ
- อนุโลมนัย มีตัวตอบอยู่ ๓ คือ อิ(กาม) , เยรุ , เยอ....หรือ อิ(ปัญจ=กาม+เยรุ) , เยอ
- ปัจจนิกนัย ก็มี ฉิ
ปัจจุบันกำลังเกิดในกามภูมิ อนาคตชาติต่อไปจะไปได้ ๔ คือ ซ้ำกามภูมิอีก ไปรูปภูมิ ไปอสัญ ไปอรูป
ปัจจุบันกำลังเกิดในรูปภูมิ อนาคตชาติต่อไปจะไปได้ ๓ คือ ซ้ำรูปภูมิอีก ไปกามภูมิ ไปอรูป

บุคคลที่่จักขุกำลังเกิดคือคนที่กำลังเกิดในปัญจโวการภูมิ ตั้งเฉพาะ ขาเกิด คือ [ปัญจ. = [กาม+[รูป
คนที่กำลังเกิดในปัญจโวการภูมินี้ อนาคตชาติหน้าจักไปเกิดที่ไหนได้บ้าง ได้แก่
๑. คนที่กำลังเกิดในปัญจโวการภูมินี้ ก็มีปัจฉิมภวิกบุคคลซึ่งกำลังเกิดในปัญจโวการภูมิด้วย...อย่าลืม
๒. พวกที่ตายจากปัญจโวการภูมิและจะวนกลับมาเกิดในปัญจ.อีก คือ [อิ(ปัญจ) ....ซ้ำภูมิ
๓. และ พวกที่ตายจากปัญจโวการภูมิและจะไปเกิดในอรูปภูมิ คือ [เยอ

เวลามาหาตรงกันข้ามกันกับสังสยบท ก็จะเจอคำถามว่า โสตะจักไม่เกิด บุคคลที่จะไม่เกิดในชาติหน้า
ก็คือ ปัจฉิมภวิกบุคคลซึ่งกำลังเกิดในปัญจโวการภูมิ ซึ่งเป็นการเกิดในชาติสุดท้าย ชาติหน้าจะไม่เกิด
ดังนั้นโสตายตนะก็จักไม่เกิดในชาติหน้าสำหรับปัจฉิมภวิกบุคคล คือ [ฉิปอุ หมายถึง ฉิในปัญจ.
และ พวกที่ไปเกิดในอรูปภูมิ โสตายตนะเจักไม่เกิด เพราะเกิดไม่ได้ เป็นภูมิที่ไม่มีโสตะ คือ [เยอ
ต่อมาหา โสตะจักเกิด ก็เหลือ อิตเรสํ เป็นบุคคลซึ่งกำลังเกิดในปัญจโวการภูมิ คือ [อิ


เวลาวิสัชนา ในยึคเอาตรงสังสยบทคือกาลที่ถาม ในที่นี่ถามเป็นกาล ๓ ต้องตอบแบบกาล ๓ อุปปาทะ เป็นหลักในการตอบ และมีระบุอายตนะของกาล ๑ ร่วมด้วยในอิตเรสํ
มีข้อให้จดจำอีกอย่างจากชั้นมหาตรี จำได้หรือไม่ว่า
ถ้าปุริมโกฏฐาสะ มีตอบ ปัจฉิมภวิกะ , ปรินิพพันตะ , สุทธาวาส
ปัจฉิมโกฏฐาสะ จะต้องมี อิตเรสํ
คือ จะใช้วิธีจำร่วมกับความเข้าใจด้วยก็ได้ว่า อายตนะที่จักไม่เกิดในชาติต่อไป ต้องเป็น ฉิ มาแน่นอน
ทีนี้เมื่อ ฉิ มาในปุริมะฯ เพราะฉะนั้นในปัจฉิมะฯ ต้องมี อิตเรสํ
ปัจฉิมภวิกบุคคล และ ปรินิพพันตบุคคล(พระอรหันต์) บุคคลเหล่านี้ชาติหน้าไม่มีแล้ว เพราะเกิดชาตินี้ ตายชาตินี้ เป็นชาติสุดท้าย ถ้าอายตนะจักไม่เกิด ต้องนึกถึง ปัจฉิมภวิกะในขาเกิด และ พระอรหันต์ในขาดับ

วิสัชนา) ปจฺฉิมภวิกานํ ปญฺจโวการํ อุปปชฺชนฺตานํ เย จ อรูปํ อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ เตสํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ฯ....(มีพระบาลี ๒ ตอน)
อิตเรสํ สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ฯ

นำมาแสดงให้ดูใหม่แบบเต็มๆ พร้อมแสดงอธ.
เมื่อมีพระบาลีในวิสัชนา ๒ ตอน มี จ คำแปลมีคำว่า ก็ดี ขั้นในแต่ละตอน

ที่เอาสีแต้มๆ ไว้ในองค์ธรรม เพื่อเป็นสัญญลักษณ์ว่าคือ องค์ธรรมทั้งช่วงนั้นทั้งหมดของสีนั้นนะคะ ไม่ใช่แค่เฉพาะที่แต้มสีไว้ในตรงที่แสดงองค์ธรรมเท่านั้น แต่ไม่ลงสีทั้งหมด เพราะอ่านแล้วจะมึน บอกสีแค่ให้เห็นว่าตรงไหนคือตรงไหนกันก็พอ ลงสีทั้งหมดเดี๋ยวท่านผู้อ่านจะตาลายเพราะสีเยอะเกิ้น
--------------------------------------
อนุโลมปุจฉา) ยสฺส จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชติ , ตสฺส โสตายตนํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ?
จักขายตนะกำลังเกิดแก่บุคคลใด , โสตายตนะก็จักไม่เกิดแก่บุคคลนั้นใช่ไหม?

วิสัชนา) ปจฺฉิมภวิกานํ ปญฺจโวการํ อุปปชฺชนฺตานํ เย จ อรูปํ อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ เตสํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชติ โน จ เตสํ โสตายตนํ อุปฺปชฺชิสฺสติ,
อิตเรสํ สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ จกฺขายตนญฺจ อุปฺปชฺชติ โสตายตนญฺจ อุปฺปชฺชิสฺสติ

เมื่อปัจฉิมภวิกบุคคลเหล่านั้น กำลังเกิดในปัญจโวการภูมิก็ดี บุคคลเหล่าใด จักเกิดในอรูปภูมิ แล้วจักปรินิพพาน บุคคลเหล่านั้นกำลังเกิดก็ดี จักขายตนะกำลังเกิด แต่โสตายตนะจักไม่เกิด แก่บุคคลเหล่านั้น,
บุคคลทั้งหลายที่นอกจากนั้น อันมีจักขุเกิดได้เหล่านั้นกำลังเกิด จักขายตนะก็กำลังเกิด โสตายตนะก็จักเกิด

ในอนุปุ อธ.สัน ได้แก่
- ติ.๑ ผลเสกข.๓ ที่เป็นปัจฉิมภวิกะ ซึ่งกำลังเกิดในปัญจโวการภูมิ ที่เรียกว่่าอุปปาทักขณะสมังคีของ
ปัญจโวการติเหตุกปฏิสนธิจิต ๙ เจตสิก ๓๕ กัมมชกลาป ๓ ๗ ๔ ...[ฉิปอุ
- ติ.๑ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุคติภูมิ ๗ รูปภูมิ ๙(เว้นจตุตถฌานภูมิ) ที่จะได้มรรคเบื้องต่ำ และจะเกิดในอรูปภูมิ แล้วจะปรินิพพาน ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของปัญจโวการติเหตุกปฏิสนธิจิต ๘(เว้นรูปาวจรปัญจมฌานวิปากจิต๑) เจตสิก ๓๕ กัมมชกลาป ๓ ๗ ๔ ...[เยอ
- ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุคติภูมิ ๗ รูปภูมิ ๙(เว้นจตุตถฌานภูมิ) และจะเกิดในอรูปภูมิ แล้วจะปรินิพพาน ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของปัญจโวการติเหตุกปฏิสนธิจิต ๘(เว้นรูปาวจรปัญจมฌานวิปากจิต๑) เจตสิก ๓๕ กัมมชกลาป ๓ ๗ ๔ ...[เยอ
และ
- ปุ.๔ ผลเสกข.๓ (เว้นปัจฉิมภวิกะ) อันมีจักขุเกิดได้ ซึ่งกำลังเกิดในปัญจโวการภูมิ และจะเกิดในปัญจโวการภูมิอีก ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของปัญจโวการปฏิสนธิจิต ๑๕ เจตสิก ๓๕ กัมมชกลาป ๓ ๗ ๔ * ...[อิ
อธ.สัง ได้แก่ อธ.หมวดหลังเท่านั้น



ปฏิโลมปุจฉา) ยสฺส วา ปน โสตายตนํ อุปฺปชฺชิสฺสติ , ตสฺส จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชตีติ?

โสตะจักเกิด /....................จักขุไม่ใช่กำลังเกิด X - สํจ], [1 2 3 ,[อสัญ ,[อรูป
-"-------"-.......................จักขุกำลังเกิด / - [กาม , [รูป
- [กาม]
- [รูป]
- [อสัญ]
- [อรูป]

อธิบาย
โสตะจักเกิดในอนาคตชาติหน้า ดูที่ปัจจุบันก็ได้แก่บุคคลที่กำลังเกิดและกำลังตายใน ๓๐ ภูมิ (เว้นอกนิฏฐาภูมิ) เพราะบุคคลที่เกิดในอกนิฏฐาภูมิ จะต้องเป็นพระอรหันต์แน่นอนแล้วจะปรินิพพาน อนาคตชาติต่อไป พระอรหันต์จะไม่มีการเกิดอีกต่อไปแล้ว จึงตั้งกำลังเกิดและกำลังตายได้แค่ ๓๐ ภูมิเท่านั้น
อย่าลืมว่า ขาเกิดของ [กาม นั้น มีบุคคลกำลังเกิดคือ ปุถุชน ๔ ผลเสกขบุคคลเบื้องต่ำ ๒ และในปุถุชน ๔ นี้มีพวกบกพร่องอยู่ด้วย คือ ทุ.๑ และ สุ.๑ ก็คือบกพร่อง 1 2 3
ส่วนในขาดับนั้น ปุถุชน ๔ ผลเสกขบุคคล ๓ กำลังตายในกามภูมิ ส่วน อรหัตตผลบุคคล ๑ จักไม่มีโสตายตนะเกิดอีกต่อไป เพราะปรินิพพาน ดับสนิททุกอายตนะจะไม่เกิดอีกต่อไปแล้ว อรหัตตผลบุคคล ๑ นี้จะคือ ปรินิพพันตะ ในปัจจนิกนัย
ดังนั้นโสตะจักเกิด จึงได้ ปุถุชน ๔ ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังเกิดและกำลังตายใน ๓๐ ภูมิ (เว้นอกนิฏฐาภูมิ)

กาล ๑ จักขุไม่ใช่กำลังเกิด จำได้ใช่มั้ย ว่า จักขุไม่ใช่กำลังเกิด ก็ได้แก่คนทั้งหมดที่กำลังตาย และบุคคลที่กำลังเกิดแต่ไม่มีจักขุให้เกิด ก็ได้แก่พวกบกพร่องโดยกรรม และบกพร่องโดยภูมิ
ก็ได้แก่ บุคคลที่กำลังตาย สํจ] , [บกพร่องโดยกรรม 1 2 3 , [บกพร่องโดยภูมิ อสัญ, อรูป

เพราะฉะนั้น จะเหลือองค์ธรรมอยู่พอดีเป๊ะกับเงื่อนไขนี้ว่า จักขุกำลังเกิด [กาม ,[รูป
วิสัชนา จะยึคเอาว่าบทถามนั้นถามในกาลไหน ก็เอากาลนั้นเป็นหลักในการตอบ ในปฏิโลมนี้จะวิสัชนาไม่ยุ่งยาก เหมือนกาล ๑ เพราะ สันนิฏฐานบทก็ตั้งเป็นปัจจุบันเพื่อบอกถึงอนาคต เมื่อองค์ธรรมเป็นปัจจุบัน และไปหากาล ๑ ก็เหมือนตอบกาล ๑ คือ สะ อะ

วิสัชนา) สพฺเพสํ จวนฺตานํ อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ฯ
สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ฯ

นำมาแสดงให้ดูใหม่แบบเต็มๆ พร้อมแสดงอธ.
-----------------------------------------
ปฏิโลมปุจฉา) ยสฺส วา ปน โสตายตนํ อุปฺปชฺชิสฺสติ , ตสฺส จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชตีติ?
หรือว่า โสตายตนะจักเกิดแก่บุคคลใด , จักขายตนะก็กำลังเกิดแก่บุคคลนั้นใช่ไหม ?

วิสัชนา) สพฺเพสํ จวนฺตานํ อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ โสตายตนํ อุปฺปชฺชิสฺสติ โน จ เตสํ จกฺขายตนํ อุปฺปชฺชติ,
สจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ โสตายตนญฺจ อุปฺปชฺชิสฺสติ จกฺขายตนญฺจ อุปฺปชฺชติ

บุคคลทั้งหมดกำลังตาย และบุคคลที่จักขุเกิดไม่ได้ เหล่านั้นกำลังเกิด โสตายตนะจักเกิด แต่่จักขายตนะไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลเหล่านั้น ,
บุคคลที่มีจักขุเกิดได้ เหล่านั้นกำลังเกิด โสตายตนะก็จักเกิด จักขายตนะก็กำลังเกิด

ในปฏิปุ. อธ.สัน ได้แก่
- ปุ.๔ ผลเสกข.๓ ซึ่งกำลังตายใน ๓๐ ภูมิ (เว้น อกนิฏฐาภูมิ) และจะเกิดในปัญจโวการภูมิ ที่เรียกว่า ภังคักขณะสมังคีของจุติจิต ๑๙ เจตสิก ๓๕ กัมมชรูป ชีวิตนวกกลาปที่ดับครั้งสุดท้าย......สํจ]
- ทุ.๑ ที่เป็นโอปปาติกะ อันจักขุเกิดไม่ได้ ซึ่งกำลังเกิดในอบายภูมิ
- ทุ.๑ สุ.๑ ที่เป็นสังเสทชะและคััพภเสยยกะ อันจักขุเกิดไม่ได้ ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ
- ทุ.๑ สุ.๑ ที่เป็นคัพภเสยยกะ ผู้จะตายในระหว่างจักขุยังไม่เกิด ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ ที่เรียกว่า
อุปปาทักขณะสมังคีของอเหตุกปฏิสนธิจิต ๒ เจตสิก ๑๐ กัมมชกลาป ๓ ๖ ......[1 2 3
- สุ.๑ ติ.๑ ซึ่งกำลังเกิดในอสัญญสัตตภูมิ อรูปภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของอรูปาวจรปฏิสนธิจิต ๔ เจตสิก ๓๐ ชีวิตนวกกลาปที่เกิดในขณะแรก ..........[อสัญ , [อรูป
และ (จะเหมือนกันกับองค์ธรรมหมวดหลังของอนุโลมด้วย*)
- ปุ.๔ ผลเสกข.๓ (เว้นปัจฉิมภวิกะ) อันมีจักขุเกิดได้ ซึ่งกำลังเกิดในปัญจโวการภูมิ และจะเกิดในปัญจโวการภูมิอีก ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของปัญจโวการปฏิสนธิจิต ๑๕ เจตสิก ๓๕ กัมมชกลาป ๓ ๗ ๔ .....[กาม+[รูป (จะเหมือนกันกับองค์ธรรมหมวดหลังของอนุโลมด้วย*)
อธ.สัง ได้แก่ อธ.หมวดหลังเท่านั้น



อุปปาทวาระ(อุ) กาล ๕ อนุโลมนัย(นุ) ปุคคลวาระ(ละ)
ฆานายตนมูละ - รูปายตนมูลียมกะ
อนุโลมปุจฉา) ยสฺส ฆานายตนํ อุปฺปชฺชติ , ตสฺส รูปายตนํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ?
ฆานายตนะกำลังเกิดแก่บุคคลใด , รูปายตนะก็จักไม่เกิดแก่บุคคลนั้นใช่ไหม?

ฆานะกำลังเกิด /.......................รูปาจัักไม่เกิด X - [ฉิอุ(ในกาม) , [เยอ
-"--------"...........................รูปา จักเกิด / - [อิ(กาม) ,[เยรุ
- [ฉิอุในกาม
- [กาม ---> กามอีก ....[อิ(กาม)
- [กาม ---> รูป ......[เยรุ
- [กาม ---> อรูป .....[เยอ

อธิบาย
บุคคลที่่ฆานะกำลังเกิดคือคนที่กำลังเกิดในกามภูมิ ตั้งเฉพาะ ขาเกิด คือ [กาม
อย่าลืมว่า บุคคลที่กำลังเกิดในกามภูมิ มีปัจฉิมภวิกบุคคลกำลังเกิดอยู่ตรงนี้ด้วย--> [กาม
คนที่กำลังเกิดในกามภูมินี้ อนาคตชาติหน้าจักไปเกิดที่ไหนได้บ้าง
ได้แก่ พวกที่ตายจากกามแล้วจะวนกลับมาเกิดในกามภูมิอีก คือ [อิ(กาม) ,
พวกที่ตายจากกามภูมิและจะไปเกิดในรูปภูมิ คือ [เยรุ
และ พวกที่ตายจากกามภูมิและจะไปเกิดในอรูปภูมิ คือ [เยอ

รูปาจัักไม่เกิด อายตนะใดๆ จักไม่เกิดอีกต่อไปในชาติหน้า คือ [ฉิอุ(ในกาม)
อนาคตรูปาจัักไม่เกิด คือ [เยอ
องค์ธรรมที่เหลือก็คือ รูปาจักเกิด คือ [อิ(กาม) , [เยรุ

วิสัชนา) ปจฺฉิมภวิกานํ กามาวจรํ อุปปชฺชนฺตานํ เย จ อรูปํ อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ เตสํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ฯ
อิตเรสํ สฆานกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ฯ

ในอนุปุ อธ.สัน ได้แก่
- *ติ.๑ ผลเสกข.เบื้องต่ำ ๒ ที่เป็นปัจฉิมภวิกะ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุคติภูมิ ๗ ...[ฉิอุ(ในกาม)
- *ติ.๑ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุคติภูมิ ๗ ที่จะได้มรรคเบื้องต่ำ และจะเกิดในอรูปภูมิ แล้วจะปรินิพพาน.......[เยอ
- *ผลเสกข.เบื้องต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุคติภูมิ ๗ และจะเกิดในอรูปภูมิ แล้วจะปรินิพพาน.......[เยอ
*ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของกามาวจรติเหตุกปฏิสนธิจิต ๔ เจตสิก ๓๓ กัมมชกลาป ๓ ๗
และ
- ปุ.๔ ผลเสกข.เบื้องต่ำ ๒ (เว้น ปัจฉิมภวิกะ) อันมีฆานะเกิดได้ ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ และจะเกิดในกามภูมิอีก ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของกามาวจรปฏิสนธิจิต ๑๐ เจตสิก ๓๓ กัมมชกลาป ๓ ๗ .........[อิ(กาม)
- ติ.๑ ผลเสกข.๒ (เว้น ปัจฉิมภวิกะ) ซึ่งกำลังเกิดในกามสุคติภูมิ ๗ และจะเกิดในรูปภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของกามาวจรติเหตุกปฏิสนธิจิต ๔ เจตสิก ๓๓ กัมมชกลาป ๓ ๗.........[เยรุ
{หรือ จะรวม อิตเรสํ เป็น ปัญจ. = กาม+เยรุ.....ในหนังสือยมกัตถวิภาวินีฏีกา หน้า ๓๐๕}
อธ.สัง ได้แก่ อธ.หมวดหลังเท่านั้น
----------------------------------------------------
องค์ธรรมของ [เยรุ ในหนังสือบางเล่มจะไม่แสดงองค์ธรรมออกมาให้เห็นชัดเจน
- เพราะว่า ติ.๑ ผลเสกข.เบื้องต่ำ ๒..... ก็รวมอยู่ใน ปุ.๔ ผลเสกข.เบื้องต่ำ ๒ แล้ว
และกามสุคติภูมิ ๗ ....ก็รวมอยู่ในกามภูมิ ๑๑ ด้วย จึงรวบไว้ได้ใน ปุ.๔ ผลเสกข.เบื้องต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ ฯ
- ส่วนอันมีฆานะเกิดได้ ซึ่งก็เป็นที่เข้าใจกันได้ว่าเป็นกามภูมิเท่านั้นที่มีได้ ดังนั้น เยรุ จึงเป็นองค์ธรรมที่ซ้อนกันอยู่กับ อิ(กาม) ซึ่งเมื่อดูๆ แล้วเหมือนองค์ธรรมที่แสดง เยรุ จะหายไป ถ้าคนที่ไม่เข้าใจจะไม่ทราบว่ามี เยรุ อยู่ด้วยในองค์ธรรมที่แสดงรวบไว้ครั้งเดียว แต่ในที่นี้ขอนำมาแสดงให้ครบค่ะ


ปฏิโลมปุจฉา) ยสฺส วา ปน รูปายตนํ อุปฺปชฺชิสฺสติ , ตสฺส ฆานายตนํ อุปฺปชฺชตีติ?

รูปาจักเกิด /....................ฆานะไม่ใช่กำลังเกิด X - สํจ], [2 3 ,[รูป,[อสัญ ,[อรูป
-"-------"-.......................ฆานะกำลังเกิด / - [กาม
- [กาม]
- [รูป]
- [อสัญ]
- [อรูป]

อธิบาย
รูปายตนะจักเกิด ตั้งบุคคลกำลังเกิดและกำลังตายใน ๓๐ ภูมิ (เว้นอกนิฏฐาภูมิ)
ที่ตั้งเกิดตายทั้งหมดใน ๓๐ ภูมิ (เว้นอกนิฏฐาภูมิ) มีบุคคลที่กำลังเกิดและกำลังตายใน ๓๐ ภูมินี้ อนาคตบุคคลเหล่านี้บางคน จะไปเกิดในภูมิที่มีรูปารมณ์เกิดได้ เพราะฉะนั้น จึงต้องตั้งไว้ดังนี้
- [กาม]
- [รูป]
- [อสัญ]
- [อรูป]

ฆานะไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลที่กำลังตายทั้งหมดใน ๓๐ภูมิ คือ สํจ]
ฆานะไม่ใช่กำลังเกิดแก่คนที่กำลังเกิดแต่ไม่มีฆานะให้เกิด ได้แก่พวกบกพร่องโดยกรรม คือ [2 3
บกพร่องโดยภูมิ คือ [รูป , [อสัญ , [อรูป

องค์ธรรมที่เหลือคือ [กาม ก็เป็นฆานะกำลังเกิดในกาม

วิสัชนา) สพฺเพสํ จวนฺตานํ อฆานกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ฯ
สฆานกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ฯ

ในปฏิปุ อธ. สัน ได้แก่
- ปุ.๔ ผลเสกข.๓ ซึ่งกำลังตายใน ๓๐ ภูมิ (เว้น อกนิฏฐาภูมิ) และจะเกิดในปัญจโวการภูมิ ที่เรียกว่าภังคักขณะสมังคีของจุติจิต ๑๙ เจตสิก ๓๕ กัมมชรูป ชีวิตนวกกลาปที่ดับครั้งสุดท้าย....สํจ]
- ทุ.๑ สุ.๑ ที่เป็นสังเสทชะและคัพภเสยยกะ อันฆานะเกิดไม่ได้ ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ
- ทุ.๑ สุ.๑ ที่เป็นคัพภเสยยกะ ผู้จะตายในระหว่างฆานะยังไม่เกิด ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ
ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของอเหตุกปฏิสนธิจิต ๒ เจตสิก ๑๐ กัมมชกลาป ๓ ๖.....[2 3
- สุ.๑ ติ.๑ ผลเสกข.๓ (เว้น ปัจฉิมภวิกะ) ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ และจะเกิดในปัญจโวการภูมิ ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของรูปาวจรปฏิสนธิจิต ๕ เจตสิก ๓๕ กัมมชกลาป ๔ ชีวิตนวกกลาปที่เกิดในขณะแรก.....[รูป ,[อสัญ
- ติ.๑ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของอรูปาวจรปฏิสนธิจิต๔ เจตสิก๓๐...[อรูป
และ
- ติ.๑ ผลเสกข.เบื้องต่ำ ๒ (เว้น ปัจฉิมภวิกะ) อันมีฆานะเกิดได้ ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ และจะเกิดในกามภูมิอีก ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของกามาวจรปฏิสนธิจิต ๑๐ เจตสิก ๓๓ กัมมชกลาป ๓ ๗...[กาม
อธ. สัง ได้แก่ อธ.หมวดหลังเท่านั้น



ในการเขียนออกมาให้อ่านนั้นค่อนข้างยาก บางครั้งก็ก๊อปที่พิมพ์ไว้มาแก้เป็นตัวใหม่ เพื่อสะดวกรวดเร็วในการพิมพ์ แต่บางครั้งลืมแก้ตัวเก่าที่ก๊อปมา เมื่อมาตรวจทานเจอก็จะแก้ใหม่ให้ถูกต้องค่ะ
ทำเองคนเดียว ตรวจเอง ถ้ามีผิดพลาดในระหว่างทำบ้าง ก็ต้องขออภัยมา ณ ที่นี้ ในระหว่างทำและทำเสร็จก็จะตรวจทานกับหนังสือไว้เสมอ และตรวจทานอีกหลายครั้งมาก เพื่อไม่ให้มีข้อผิดพลาด
ในกาลที่ระบุ ว่าจะมีอายตนะใดเกิดได้ในการแสดงองค์ธรรมนั้น จะมาเพิ่มให้ในภายหลัง เพราะว่า หนังสือเก่าไม่มีขยายตรงนี้ หนังสือใหม่จะมีขยายเพิ่มเติมเข้ามาค่ะ ก็เอาตามหนังสือใหม่ที่เรียนล่ะกันค่ะ

เจตนาในการทำครั้งนี้ เพื่อเก็บไว้ดูเอง ไว้ทวนเอง
และสามารถแบ่งปันความรู้แก่ผู้ที่เรียนหรือผู้ที่สนใจด้วย ติดตามอ่านกันต่อไปนะคะ ยังมีอีกมาก
และยังไม่ได้เริ่มทำกาล ๑ ของมหาตรี ปวัตติวาระของมหาตรีจะพยายามเริ่มขึ้นกาล ๑ เร็วๆนี้ค่ะ

ขอบพระคุณทุกๆ ท่านที่เข้ามาอ่านนะคะ สาธุค่ะ

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ

อุปปาทวาระ กาล ๕ ปัจจนิก ปุคคลวาระ
จักขายตนมูละ - โสตายตนมูลียมกะ
อนุโลมปุจฉา) ยสฺส จกฺขายตนํ นุปฺปชฺชติ , ตสฺส โสตายตนํ นุปฺปชฺชิสฺสตีติ?

บอกเลยว่า ยากสุดๆ ต้องกระจายรายละเอียดขององค์ธรรมที่หามาได้ในครั้งแรกให้เป็น คิดให้ละเอียดด้วย คิดหาเหตุผลให้ได้ ไม่ให้อะไรตกหล่น
เมื่อหาองค์ธรรมมาได้ครั้งแรก ในแต่ละจุดใหญ่ขององค์ธรรม ให้กระจายแยกออกมาดังนี้ตามลำดับ
ถ้าไม่มีก็คือไม่มี ถ้ามีก็จัดเรียงตามนี้ให้เรียบร้อย

๑. พวกที่จักไม่เกิด
๒. พวกที่อนาคต จักเกิดซ้ำภูมิเดิม
๓. พวกที่อนาคต จักไปเกิดที่อื่น ในปัญจ.(หรือ กาม , รูป) , จักไปเกิดในอรูป

จักขายตนะไม่ใช่กำลังเกิด นี้ กาล ๑ ปัจจนิก
จักขุ ไม่ใช่กำลังเกิด แก่คนที่กำลังตาย และ คนที่กำลังเกิดแต่ไม่มีจักขุให้เกิด
ซึ่งจะได้องค์ธรรมคือ สํจ] , [1 2 3 , [อสัญ [อรูป
เมื่อเป็นการผสมระหว่าง กาล ๑ และ กาล ๓ (๑+๓)
เมื่อได้องค์ธรรมมาแล้วต้องกระจายองค์ธรรมทั้งหมดออกมาให้ละเอียดก่อน คือต้องรู้ละเอียดให้ได้
เพื่อให้รู้ว่า มีอะไรในองค์ธรรมเหล่านี้บ้าง ว่าใครจะไปเกิดได้ที่ไหน และไม่ไปเกิดอีกต่อไป เพราะเรากำลังพูดถึงชาติปัจจุบัน กับ อนาคตชาติหน้า

อันดับแรก สํจ] = สพฺเพสํ จวนฺตานํ คือบุคคลที่กำลังตายทั้งหมด ได้แก่ ปุถุชน ๔ ผลบุคคล ๔ ซึ่งกำลังตายใน ๓๐ ภูมิ (เว้น อกนิฏฐาภูมิ) กระจายออกมาได้ คือ บุคคลซึ่งกำลังตายในปัญจโวการภูมิ , อสัญญสัตตภูมิ , อรูปภูมิ
..................ปัญจ] , อสัญ] , อรูป]
เว้น อกนิฏฐาภูมิ เพราะว่า เป็นยอดภูมิของสุทธาวาสภูมิ ๕ พระอนาคามีบุคคลที่เกิดอยู่ในอกนิฏฐาภูมิ จะต้องปรินิพพานอย่างเดียวเท่านั้น เพราะฉะนั้น บุคคลที่กำลังตายในภูมินี้มีแต่พระอรหันต์เท่านั้นที่กำลังปรินิพพาน ดังนั้น อายตนะใดๆ จักไม่เกิดอีกต่อไปแล้ว จึงต้องเว้นอกนิฏฐาภูมิออกจากภูมิทั้งหมด

- ในปัญจโวการภูมิ(กามภูมิ+รูปภูมิ) = ปัญจ] ดูสิว่ามีใครกำลังตายแล้วจะไปเกิดภูมิไหนต่อ และใครจะไม่เกิดอีกแล้ว
มีคนกำลังตายในปัญจโวการภูมิ คือ ปุถุชน ๔ ผลบุคคล ๔ ซึ่งกำลังตายในปัญจโวการภูมิ
กระจายออกมาได้ คือ
๑. มีพระอรหันต์กำลังปรินิพพานใน ปัญจโวการภูมิ อนาคตชาติหน้าจะไม่เกิดอีกต่อไปแล้ว
๒. ปุถุชน ๔ ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังตายในปัญจโวการภูมิ แล้วจะเกิดในปัญจโวการภูมิอีก(ซ้ำ)
๓. ในกามสุคติภูมิ ๗ รูปภูมิ ๙ (เว้นจตุตถฌานภูมิ) นี้มี
ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังตายในกามสุ.๗ รูป๙(เว้นจตุต.) และจะเกิดในอรูปภูมิแล้วจะปรินิพพาน

- ในอสัญญสัตตภูมิ = อสัญ] คือ
สุคติอเหตุกบุคคล ๑ ซึ่งกำลังตายในอสัญญสัตตภูมิ และจะเกิดในปัญจโวการภูมิในชาติต่อไป

- ในอรูปภูมิ = อรูป] คือ
ติเหตุกปุถุชน ๑ ผลบุคคล ๔ ซึ่งกำลังตายในอรูปภูมินี้ กระจายออกมาได้ คือ
๑. มีพระอรหันต์กำลังปรินิพพานในอรูปภูมิ อนาคตชาติหน้าจะไม่เกิดอีกต่อไปแล้ว
๒. ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังตายในอรูปภูมิ และจะเกิดชาติต่อไปในอรูปภูมิใดภูมิหนึ่งอีก(เว้นภูมิที่ต่ำกว่า)แล้วจะปรินิพพาน (ซ้ำ)
๓. ติเหตุกปุถุชน ๑ ซึ่งกำลังตายในอรูปภูมิ แล้วจะเกิดในปัญจโวการภูมิในชาติต่อไป

ต่อมาอันดับสองที่เราหามาได้ ก็ไม่มีปัญหาอะไรมากสำหรับกลุ่มนี้คือ [1 2 3
ทุคติอเหตุกบุคคล ๑ , สุคติอเหตุกบุคคล ๑ ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิเบื้องต่ำ ๖ ชาติหน้าก็ต้องวนไปเกิดในกามภูมิ

อันดับสาม [อสัญ คือ
สุคติอเหตุกบุคคล ๑ ซึ่งกำลังเกิดในอสัญญสัตตภูมิ และจะเกิดในปัญจโวการภูมิชาติหน้า

อันดับสี่ [อรูป คือ
ติเหตุกปุถุชน ๑ ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ กระจายออกมาได้ คือ
๑. ผลเสกขบุคคล ๓ ที่เป็นปัจฉิมภวิกะ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ ปัจฉิมภวิกบุคคลที่กำลังเกิดในอรูปภูมิในขณะปัจจุบันนี้ ท่านกำลังเกิดเป็นชาติสุดท้าย เพราะท่านจะต้องเป็นผู้ที่ต้องบรรลุเป็นพระอรหันต์ในชาตินี้แน่นอนก่อนตาย ดังนั้นในอนาคตชาติหน้าปัจฉิมภวิกบุคคลท่านจะไม่ไปเกิดที่ไหนอีกต่อไปแล้ว
๒. ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ และจะเกิดในชาติต่อไปที่อรูปภูมิใดภูมิหนึ่งอีก(เว้นภูมิที่ต่ำกว่า)แล้วจะปรินิพพาน (ซ้ำ)
๓. ติเหตุกปุถุชน ๑ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ และจะเกิดในปัญจโวการภูมิในชาติต่อไป

เยอะนะที่เราต้องเข้าถึงองค์ธรรมเหล่านี้ให้ได้อย่างละเอียด สํจ] , [1 2 3 , [อสัญ , [อรูป
มีหลายวิธีคิด แต่ที่นำมาให้ดูนี้ เป็นการคิดแบบในกติกาตรงๆ เลย เรียกว่าหยิบมาให้ดูกันเลยว่า
ใคร กำลังจะไปไหน หรือไม่ไปไหนแล้ว ซึ่งก็ต้องฝึกกระจายกันให้เป็น เพื่อความเข้าใจอย่างถ่องแท้ค่ะ

มีท่านใดสงสัยหรือไม่คะว่า ติเหตุกปุถุชน ๑ ซึ่งกำลังตายในปัญจโวการภูมิ ที่ได้อรูปฌาน ฌานไม่เสื่อม ต้องไปเกิดในอรูปภูมิ เช่น ท่านอาฬารดาบส เป็นต้น ...ติเหตุกปุถุชน ๑ นี้หายไปไหน ทำไมไม่ระบุในองค์ธรรม ติ.๑ ซึ่งกำลังตายในปัญจ.ว่าชาติหน้าจะไปเกิดในอรูปภูมิ ไม่ได้หายไปไหนค่ะ แต่ไปรวมไว้ที่ ปุถุชน ๔ ซึ่งกำลังตายในปัญจโวการภูมิ ...พวกติเหตุกปุถุชน ๑ นี้ อย่างไรเสียอนาคตวันข้างหน้าก็ต้องมี โสตายตนะจักเกิดอีกแน่นอน เพราะ ติเหตุกปุถุชน ๑ ที่ไปเกิดในอรูปภูมิ ก็ต้องตายจากอรูปภูมิ วนซ้ำลงมาเกิดในปัญจโวการภูมิอีกอยู่ดีในอนาคต เพราะฉะนั้น อนาคตของติเหตุกปุถุชน ๑ ซึ่งกำลังตายในปัญจโวการภูมิในปัจจุบันนี้ และไปเกิดในอรูปภูมิในอนาคต พอตายจากอรูปภูมิ แล้วก็ต้องกลับมาลงปัญจโวการภูมิอีก... เพราะฉะนั้นในอนาคต โสตะก็จักเกิด จึงไม่ได้นำมากล่าว แต่จะอยู่ในปุถุชน ๔ ซึ่งกำลังตายในปัญจโวการภูมิ และจะเกิดในปัญจโวการภูมิอีก ...และก็มีองค์ธรรมในส่วนอื่น ที่ระบุเป็นของอนาคตของติ.๑ ดูได้ที่แสดงองค์ธรรมของ ติเหตุกปุถุชน ๑ กำลังเกิดและกำลังตายในอรูปภูมิได้ด้วย ที่สุดแล้วก็คือต้องลงปัญจโวการภูมิอยู่ดีแหละค่ะ
ติ.๑ ปัจจุบันกำลังตายจากปัญจ. --> อนาคตชาติหน้าจะเกิดอยู่ในอรูป ๔ -----> อนาคตต่อไปก็จะมาเกิดอยู่ในปัญจ.อีก .......ในอนาคต ก็วนเกิดซ้ำในปัญจโวการภูมิอีกอยู่ดีแหละค่ะ
เหตุผลที่ ติ.๑ ที่จะไปเกิดในอรูปภูมิ แล้วต้องวนกลับมาเกิดในปัญจโวการภูมิแน่นอนก็คือ ติ.๑ นี้ไม่สามารถบรรลุมรรคผลนิพพานที่ในอรูปภูมิได้ เป็นไปไม่ได้เลยที่ติ.๑ จะบรรลุขั้นโสดบันได้ เพราะในอรูปภูมินั้นมีอายตนะเกิดได้ ๒ คือ มนายตนะ และ ธัมมายตนะ ไม่มีอายตนะที่เป็นรูป ชื่อก็บอกอยู่แล้วว่า อรูป คือไม่มีรูป ไม่มีรูปก็เจริญวิปัสสนาไม่ได้ เพราะการเจริญวิปัสสนาต้องมีรูปนามเป็นอารมณ์ ไม่มีรูปก็ทำไม่ได้ นามรูปปริเฉทญาณ ซึ่งเป็นญาณที่เริ่มแรกที่ยังไม่ใช่วิปัสสนาแท้ ติ.๑ในอรูปไม่สามารถทำได้อย่างแน่นอน บุคคลที่สามารถบรรลุมรรคผลนิพพานในอรูปภูมิได้ต้องเป็นระดับโสดาปัตติผลบุคคล ขึ้นไป จึงจะไปบรรลุมรรคผลนิพพานในอรูปภูมิได้ ดังนั้น ติ.๑ ขึ้นไปอรูปภูมิ อย่างไรเสียก็ต้องลงมาปัญจโวการภูมิจนได้ในที่สุด ก็จะมีโสตายตนะเกิดได้ในอนาคตอย่างแน่นอน

เหมือนที่เคยเห็นองค์ธรรมแบบนี้มาแล้วใน สุคติอเหตุกบุคคล ๑ ซึ่งกำลังเกิดและกำลังตายในอสัญญสัตตภูมิ และ จะเกิดในอสัญญสัตตภูมิอีก ...คือ สุ.๑ ในอสัญ มีแต่รูปไม่มีนาม แล้วเอาฌานที่ไหนกลับมาเกิดในอสัญ.อีก ไม่มีนามทำฌานไม่ได้อยู่แล้ว แล้วจะวนกลับมาเกิดในอสัญ.อีกได้อย่างไร วนได้ก็คือ สุ.๑ ตายจากอสัญ และไปเกิดในปัญจโวการภูมิ แล้วทำฌานเพิกสัญญาวิราคะออก ทำตามเดิมเหมือนในอดีตชาติอีก ฌานไม่เสื่อม อนาคตชาติที่ ๓ ก็กลับมาเกิดในอสัญ.อีก
สุ.๑ ปัจจุบันกำลังตายในอสัญ.-->อนาคตจะเกิดอยู่ปัญจ.ทำฌานเพิกสัญญาวิราคะ-->อนาคตจะเกิดอยู่ในอสัญ.อีก



จะแสดงวิธีทำ ของคู่แรกปัจจนิก จักขายตนะ ไม่ใช่กำลังเกิด , โสตายตนะ จักไม่เกิด
หาองค์ธรรมครั้งแรกมาได้ก็กระจายออกมาก่อน ดังที่ทำให้ดูแล้วด้านบน

จักขุ ไม่ใช่กำลังเกิด(X)......... โสตะจักเกิด (/) - สํจ] , [1 2 3 , [อสัญ , [อรูป
--"---............................โสตะจักไม่เกิด (X)- ปนิ] , อฉิ , เยอ
สํจ] กำลังตายในปัญจ. อสัญ. อรูป
ปัญจ]
- อร.๑ กำลังปรินิพพานใน กาม ,รูป --------> ปัญจ] = ปนิ]
- ปุ.๔ ผลเสกข.๓ กำลังตายใน ปัญจ (ซ้ำ)----------------------------------------->ปัญจ] = สํจ]
- ผลเสกข.๓ กำลังตายใน กาม ๗ รูป ๙ ---------------------------> ๗ ๙] = เยอ
อสัญ]
- สุ.๑ กำลังตายใน อสัญ --------------------------------------------------------> อสัญ] = สํจ]
อรูป]
- อร.๑ กำลังปรินิพพานใน อรูป ------------------------------> อรูป] = อนิ]
- ผลเสกข.๓ กำลังตายใน อรูป(ซ้ำ)---------------------------> อรูป] = เยอ
- ติ.๑ กำลังตายใน อรูป ----------------------------------------------------------> อรูป] = สํจ]

บกพร่องโดยกรรม
- สุ.๑ ทุ.๑ กำลังเกิด ในกามต่ำ ๖ ---------------> [1 2 3

บกพร่องโดยภูมิ กำลังเกิดใน อสัญ. อรูป
[อสัญ
- สุ.๑ กำลังเกิดใน อสัญ ----------------> [อสัญ
[อรูป
- ผลเสกข.๓=ฉิ กำลังเกิดใน อรูป ------------------> [อรูป = [ฉิออุ
- ผลเสกข.๓ กำลังเกิดใน อรูป(ซ้ำ)---------------------------> [อรูป = เยอ
- ติ.๑ กำลังเกิดใน อรูป ----------------> [อรูป

วิสัชนา ) สพฺเพสํ จวนฺตานํ (สํจ]) = ปัญจ] , อสัญ] , อรูป]
อจกฺขุกานํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ = [1 2 3 , [อสัญ , [อรูป ฯ

ปญฺจโวกาเร ปรินิพฺพนฺตานํ = ปนิ]
อรูเป ปจฺฉิมภวิกานํ = อฉิ = ฉิออุ + อนิ
เย จ อรูปํ อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ เตสํ จวนฺตานํ เตสํ (เยอ) = [อรูป , อรูป] ,๗ ๙] , อรูป] ฯ

จะนำมาแสดงใหม่ ตามลำดับดังนี้ค่ะ
---------------------------------

อุปปาทวาระ กาล ๕ ปัจจนิก ปุคคลวาระ
จักขายตนมูละ - โสตายตนมูลียมกะ

อนุโลมปุจฉา) ยสฺส จกฺขายตนํ นุปฺปชฺชติ , ตสฺส โสตายตนํ นุปฺปชฺชิสฺสตีติ?
จักขายตนะไม่ใช่กำลังเกิด แก่บุคคลใด , โสตายตนะก็จักไม่เกิด แก่บุคคลนั้น ใช่ไหม?

วิสัชนา) สพฺเพสํ จวนฺตานํ อจกฺขุกานํ อุปปชนฺตานํ เตสํ จกฺขายตนํ นุปฺปชฺชติ โน จ เตสํ โสตายตนํ นุปฺปชฺชิสฺสติ ,
ปญฺจโวกาเร ปรินิพฺพนฺตานํ อรูเป ปจฺฉิมภวิกานํ เย จ อรูปํ อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ เตสํ จวนฺตานํ เตสํ จกฺขายตนญฺจ นุปฺปชฺชติ โสตายตนญฺจ นุปฺปชฺชิสฺสติ

ในอนุโลมปุจฉา องค์ธรรมของสันนิฏฐานบท ได้แก่
- ปุ.๔ ผลเสกข.๓ ซึ่งกำลังตายในปัญจโวการภูมิ และ จะเกิดในปัญจโวการภูมิอีก ที่เรียกว่าภังคักขณะสมังคีของปัญจโวการจุติจิต ๑๕ เจตสิก ๓๕ กัมมชรูป ชีวิตนวกกลาปที่ดับครั้งสุดท้าย

- สุ.๑ ติ.๑ ซึ่งกำลังตายในอสัญญสัตตภูมิ อรูปภูมิ ที่เรียกว่าอรูปาวจรจุติจิต ๔ เจตสิก ๓๐ ชีวิตนวกกลาปที่ดับครั้งสุดท้าย

- ทุ.๑ ที่เป็นโอปปาติกะ อันจักขุเกิดไม่ได้ ซึ่งกำลังเกิดในอบายภูมิ
- ทุ.๑ สุ.๑ ที่เป็นสังเสทชะและคัพภเสยยกะ อันจักขุเกิดไม่ได้ ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ
- ทุ.๑ สุ.๑ ที่เป็นคัพภเสยยกะ ผู้จะตายในระหว่างจักขุยังไม่เกิด ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ
ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของอเหตุกปฏิสนธิจิต ๒ เจตสิก ๑๐ กัมมชกลาป ๓ ๖

- สุ.๑ ติ.๑ ซึ่งกำลังเกิดในอสัญญสัตตภูมิ อรูปภูมิ ที่เรียกว่าอรูปาวจรปฏิสนธิจิต ๔ เจตสิก ๓๐ ชีวิตนวกกลาปที่เกิดในขณะแรก

และ
- อรหัตตผล. ๑ ซึ่งกำลังปรินิพพานในปัญจโวการภูมิ ที่เรียกว่า ฯ

- ผลเสกข.๓ ที่เป็นปัจฉิมภวิกะ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ ที่เรียกว่า ฯ

- ผลเสกข.๓ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ และจะเกิดในอรูปภูมิ ภูมิใดภูมิหนึ่งอีก (เว้นภูมิที่ต่ำกว่า) แล้วจะปรินิพพาน ที่เรียกว่า ฯ

- อรหัตตผล.๑ ซึ่งกำลังปรินิพพานในอรูปภูมิ ที่เรียกว่า ฯ

- ผลเสกข.๓ ซึ่งกำลังตายในกามสุคติภูมิ ๗ รูปภูมิ ๙ (เว้นจตุตถฌานภูมิ) และจะเกิดในอรูปภูมิ แล้วจะปรินิพพาน ที่เรียกว่า ฯ

- ผลเสกข.๓ ซึ่งกำลังตายในอรูปภูมิ และจะเกิดในอรูปภูมิ ภูมิใดภูมิหนึ่งอีก (เว้นภูมิที่ต่ำกว่า) แล้วจะปรินิพพาน ที่เรียกว่า ฯ

องค์ธรรมของสังสยบท ได้แก่ องค์ธรรมหมวดหลังเท่านั้น

ยากนะคะ ออกสอบมายิ้มเลย
นั่งฟุบหลับไปครึ่งชั่วโมงแล้วขึ้นมาทำข้อสอบต่อค่ะ

สพฺเพสํ จวนตานํ (สํจ])
จะไม่ให้แยกไปประกบกับขาเกิดนะคะ ถ้า สํจ] มาเต็ม คือ ขาตายในกาม รูป อรูป อสัญ มาครบ
สํจ] = ...กาม].... รูป].... อสัญ].... อรูป]
มาครบแบบนี้ห้ามแยกไปประกบกับขาเกิดในแต่ละภูมิเด็ดขาด คือ วิสัชนา องค์ธรรมของ สํจ] ทั้งชุด

วิธีสังเกตุหาองค์ํธรรมอย่างคร่าวๆ คือ โสตะจักไม่เกิด ก็ได้แก่ ปัจฉิมภวิกะ ปรินิพพันตะ และ เยอ(เย-อะ)
เพราะ ฉิ นิ จะไม่เกิดอีกต่อไปแล้วในชาติหน้า และ เย-อะ ก็เป็นบุคคลที่จะไปเกิดในอรูปภูมิ จึงคิดหาองค์ธรรมไว้เลยอย่างคร่าว และไปดูองค์ธรรมที่หามาได้ครั้งแรกว่าเหลือตามที่หามาได้คร่าวๆนี้หรือไม่

..เย อ --กลุ่มบุคคลพวกนี้ ในอนาคต จักเกิดในอรูปภูมิ
[1
[ 3 ]
[ 3 ]

บุคคล ซึ่งกำลังเกิด และ กำลังปรินิพพานในอรูปภูมิ จักไม่เกิด อีกต่อไปแล้ว
ได้แก่ อฉิ คือ อรูเป ปจฺฉิมภวิกานํ มีทั้งปัจฉิมภวิกะ และ ปรินิพพันตะ ที่จักไม่เกิดในอนาคต
[3 ... อร.๑]...ตรงนี้ขาเกิด มี ผลเสกข.๓ ที่เป็น ฉิ กำลังเกิด......ขาตาย อร.๑ กำลังปรินิพพาน

จึงต้องแยก ฉิ และ อร.๑ ออกมาจากเยอ ก็จะเหลือ ผลเสกข.๓ กก + กต ในอรูป ไม่มี ฉิ และ อร.๑




ขออธิบาย องค์ธรรมที่หามาได้ครั้งแรกและการแจกแจงกระจายออกมาให้เข้าใจก่อนนะคะ
ที่นี้มาลองทำ อายตนะที่เกิดได้เฉพาะที่ในกามภูมิที่เดียวบ้าง เช่น ฆานะ
อนุโลมปุจฉา ) ยสฺส ฆานายตนํ นุปฺปชฺชติ, ยสฺส รูปายตนํ นุปฺปชฺชิสฺสตีติ?(คู่นี้ปฏิปุ เคยเป็นข้อสอบปี ๕๗)

ฆานะไม่ใช่กำลังเกิด คิดเหมือนเดิมคือ ฆานะไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลที่กำลังตาย และบุคคลที่กำลังเกิดแต่ไม่มีฆานะให้เกิด องค์ธรรมได้แก่ ......สํจ] , [2 3 , [รูป , [อสัญ , [อรูป
จะขอยกมาเฉพาะองค์ธรรมที่ต้องแจกแจงเท่านั้นนะคะ
... ๓) [2 3 ,....๔.๑) [อสัญ

สํจ] ได้แก่ ปุ.๔ ผล.๔ ซึ่งกำลังตายใน ๓๐ ภูมิ(เว้น อกนิฏฐาภูมิ)
- จะแยก พระอรหันต์ออกมาจากขาตายก่อน เพราะอนาคตชาติหน้าท่านจักไม่เกิดอีกต่อไปแล้ว
ได้แก่
๑ - พระอรหันต์ซึ่งกำลังปรินิพพานในกามภูมิ
๕.๑) - พระอรหันต์ซึ่งกำลังปรินิพพานในรูปภูมิ
๕.๒) - พระอรหันต์ซึ่งกำลังปรินิพพานในอรูปภูมิ
แยกออกมาจาก สํจ]

เพราะฉะนั้นแล้ว... สํจ] จะเหลือคนแค่ ปุถุชน ๔ ผลเสกขบุคคล ๓ กระจายออกมาได้ คือ
๑) - ปุถุชน ๔ ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังตายในปัญจโวการภูมิ(กาม],รูป]) และจะเกิดในปัญจโวการภูมิอีก
๖) - ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังตายในกามสุ.๗ รูป ๙(เว้นจตุต)และจะเกิดในอรูปภูมิ แล้วจะปรินิพพาน
๗)- ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังตายในอรูปภูมิ และจะเกิดในอรูปภูมิอีก(เว้นต่ำ) แล้วจะปรินิพพาน
๒) - ที่เหลือคือสุคติอเหตุกบุคคล ๑ , ติเหตุกบุคคล ๑ ซึ่งกำลังตายในอสัญญสัตตภูมิ , อรูปภูมิ (อสัญ],อรูป]) และจะเกิดในปัญจโวการภูมิ

[รูป , [อรูป ได้แก่ ติเหตุกปุถุชน ๑ ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ อรูปภูมิ
จะแยกปัจฉิมภวิกบุคคล ออกมาจากขาเกิดของ รูปภูมิ อรูปภูมิ คือ
๒) - ติเหตุกบุคคล ๑ ผลเสกขบุคคล ๓ ที่เป็นปัจฉิมภวิกะ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ และ
๓) - ผลเสกขบุคคล ๓ ที่เป็นปัจฉิมภวิกะ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ

เพราะฉะนั้นแล้ว ที่เหลือก็จะเป็น
๔.๒) - ติเหตุกบุคคล ๑ ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ และจะเกิดในปัญจโวการภูมิ
๕) - ติเหตุกบุคคล ๑ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ และจะเกิดในปัญจโวการภูมิ
๔) - ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ และจะเกิดในอรูปภูมิอีก(เว้นต่ำ) แล้วจะปรินิพพาน

มีทั้งหมด ๕ ข้อ ....... ฆานะไม่ใช่กำลังเกิด แต่ รูปาจักเกิด
มีทั้งหมด ๗ ข้อ ....... ฆานะก็ไม่ใช่กำลังเกิด รูปาก็จักไม่เกิด
------------------------------------------------------------------

ลองเอา ฆานะไม่ใช่กำลังเกิด แต่รูปาจักเกิด ไปไล่ดูตามสีของดอกไม้ ดูนะคะว่าใช่หรือไม่ เช่น
๑) - ปุถุชน ๔ ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังตายในปัญจโวการภูมิ(กาม],รูป]) และจะเกิดในปัญจโวการภูมิอีก
- ปุถุชน ๔ ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังตายในปัญจโวการภูมิ
{บุคคลกำลังตายจากปัญจโวการภูมิ ก็ไม่ใช่กำลังเกิด ดังนั้น.......ฆานะไม่ใช่กำลังเกิด }
- และจะเกิดในปัญจโวการภูมิอีก
{เมื่อไปเกิดในปัญจโวการภูมิอีก ก็จะมีรูปาเกิดได้ในอนาคตชาติหน้า ก็ตรงกับที่ว่า ....แต่รูปาจักเกิด}

ในดอกไม้สี ก็เช่นกัน ลองไล่ดูนะคะ ก็จะเป็น ....ฆานะก็ไม่ใช่กำลังเกิด รูปาก็จักไม่เกิด



องค์ธรรมที่หามาได้ของทั้งสองปุจฉานี้ เป็นองค์ธรรมที่หามาได้ครั้งแรก ซึ่งสำคัญมาก ถ้าผิดตั้งแต่ครั้งแรกที่หาองค์ธรรมมาได้ เมื่อมาหาตรงกันข้ามกับสันนิฏฐานบท และหาสังสยบท ก็จะผิดหมดทั้งข้อค่ะ
สำคัญจริงๆ ว่าในลำดับแรกของการหาองค์ธรรม จะต้องหาให้ถูกนะคะ

ปุจฉา-วิสัชนา นี้เป็นพระพุทธมนต์ พระบาลีเป็นคำสอนของพระพุทธเจ้า
ดังนั้นทุกอักขระมีพลัง ถ้ากระทำอย่างถูกวิธี คือ
๑. อ่านถูกต้อง ออกเสียงชัดเจน ดังฟังชัด
๒. แปลได้ และเข้าใจในเนื้อหานั้น อ่านพระบาลีแล้วแปล มีความเข้าใจในเนื้อหา
๓. ระหว่างที่ท่องพระบาลีและคำแปลอยู่นั้น ในกระแสจิตของท่านมีเมตตา
เมื่อครบทั้ง ๓ อย่างนี้ ปุจฉา-วิสัชนา พร้อมทั้งคำแปลและองค์ธรรมที่ท่องออกมาจะมีพลังค่ะ
ดิฉันนำความเข้าใจทั้ง ๓ นี้มาจากพระมหาประนอม ธัมมาลังกาโร ค่ะ

ดังนั้นการเรียนคัมภีร์ต่างๆ ทุกเนื้อหาพระบาลี คือบทสวดได้หมด
ไม่ต่างอะไรกับการสวดมนต์นะคะ เมื่อขณะท่องพระบาลีในคัมภีร์ต่างๆ ในห้องเรียน
อีกทั้งยังเป็นการสวดรวมกันเป็นกลุ่ม ยิ่งเป็นพลังที่เราไม่ควรพลาด
ใครที่ว่า เรียนพระอภิธรรมท่องเป็นนกแก้วนกขุนทอง เข้าใจเสียใหม่นะคะ
พูดไปก็บาปกรรมเกิดแก่ท่านเสียเปล่าๆ ค่ะ

ถ้าเมื่อท่านอ่านคำแปลคำอธิบายแล้ว ก็ยังไม่เข้าใจ ถามว่าท่องพระบาลี คำแปลได้มั้ย? ได้และดีมากด้วยค่ะ
เพราะท่านได้เสพคุ้นกับพระพุทธมนต์ คือพระบาลี เมื่อท่านได้เสพบ่อยๆ แม้ไม่มีความเข้าใจ แม้จะท่องแปลด้วยแล้วก็ยังไม่เข้าใจ แต่ท่านมีจิตศรัทธาที่จะท่อง นั่นท่านเกิดกุศลแล้ว ท่านท่องขึ้นมาเมื่อไร ท่านก็คือผู้ที่ช่วยกันสืบทอดพระศาสนา ช่วยกันท่องสาธยายสืบทอดให้ยาวนาน ช่วยกันรักษาพระธรรมคำสอนของพระพุทธองค์ เจตนาของท่านเป็นกุศล มีความศรัทธา รู้ว่ากุศลที่ทำนี้ทำเพื่ออะไร และศรัทธาที่จะทำ ในขณะที่ท่องพระบาลีนั้น สิ่งที่ทุกคนจะได้คือ สมาธิ เมื่อสมาธิเกิดก็เป็นปัจจัยให้เกิดปัญญา สำหรับท่านที่ปฏิบัติวิปัสสนา ก็จะเกิดผลดีต่อการปฏิบัติของท่าน สำหรับบางท่านที่ใช้ชีวิตทำงานในชีวิตประจำท่านจะเริ่มสังเกตุตัวเองได้ แม้แต่การใช้ชีวิตทางโลก ท่านจะได้รับอานิสงส์ของสมาธิ ในการแก้ไขสถานการณ์ต่างๆ หรือคิดสร้างสรรงานได้ดีกว่าเมื่อก่อน จนบางคนก็แปลกใจว่า ทำไมเราคิดได้นะ คือเริ่มสังเกตเห็นความเปลี่ยนแปลง ทำกุศลไม่มีผลเสียค่ะ มีแต่ผลดีเกิดแก่ท่าน อะไรดีทำได้ทำไปค่ะ ไม่ต้องไปตั้งแง่ว่าแปลก็ไม่ได้ มีแต่ความไม่รู้ จะทำกุศลแล้วจะกลายเป็นอกุศล อย่าไปคิดอย่างนั้น ตั้งใจสวดมนต์ย่อมได้กุศล แม้จะไม่ประกอบด้วยปัญญา แต่ก็ได้เจตสิกอื่นๆ ก็ได้เช่น ศรัทธา และเจตสิกที่เป็นองค์มรรค ตั้งใจท่องดีๆ อย่างน้อยก็มาได้ ๓ คือ สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ เป็นต้น

กลับไปดูหน้า ๑ กันค่ะ
เพราะมีเพิ่มเติม อธิบายให้ละเอียดมากขึ้น และ ยกคู่ที่ยากๆ มาทำให้ดู ในกาล ๓ โล

ขอนำที่เคยจดมาจากที่เคยเรียน มาพิมพ์ให้อ่านกันนะคะ เกี่ยวกับ

ต่อไปนี้เป็นการทวน อุปปาทะ ของ กาล ๓ ปุคคละ และ วิธีเริ่มต้นหาใน กาล ๕ ปุคคละ

อุปปาทะ กาล ๓ ปุคคละ

ปัจจุบัน บุคคลซึ่งกำลังเกิดและกำลังตายในกามภูมิ และในอนาคต
๑. จักเกิดในกามภูมิอีก (อิ)
๒. จักไม่เกิดอีก (ฉิ)
๓. จักเกิดในรูปภูมิ แล้วจะปรินิพพาน (เยรุ)
๔. จักเกิดในอรูปภูมิ แล้วจะปรินิพพาน (เยอ)

ปัจจุบัน บุคคลซึ่งกำลังเกิดและกำลังตายในรูปภูมิ และในอนาคต
๑. จักเกิดในกามภูมิ (อิ)
๒. จักไม่เกิดอีก (ฉิ)
๓. จักเกิดในรูปภูมิอีก แล้วจะปรินิพพาน (เยรุ)
๔. จักเกิดในอรูปภูมิ แล้วจะปรินิพพาน (เยอ)

ปัจจุบัน บุคคลซึ่งกำลังเกิดและกำลังตายในอรูปภูมิ และในอนาคต
๑. จักเกิดในกามภูมิ (อิ)
๒. จักไม่เกิดอีก (ฉิ)
๓. จักเกิดในอรูปภูมิอีก แล้วจะปรินิพพาน (เยอ)

ปัจจุบัน บุคคลซึ่งกำลังเกิดและกำลังตายในอสัญญสัตตภูมิ และในอนาคต
๑. จักเกิดในกามภูมิ (อิ)



อิตเรสํ เตสํ ฯ บุคคลซึ่งกำลังเกิดและกำลังตาย
๑. ในกามภูมิ 11
๒. ในรูปภูมิ 10 (เว้นสุทธาวาสภูมิ 5 , อสัญญสัตตภูมิ 1)
๓. ในอรูปภูมิ 4
๔. ในอสัญญสัตตภูมิ 1

ปจฺฉิมภวิกานํ เตสํ ฯ บุคคลซึ่งกำลังเกิดและกำลังตาย
๑. ในกามสุคติภูมิ 7
๒. ในรูปภูมิ 15 (เว้นอสัญญสัตตภูมิ 1)
๓. ในอรูปภูมิ 4

เย รูปาวจรํ อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ เตสํ ฯ
๑. ในกามภูมิ 7
๒. ในรูปภูมิ 14 (เว้นอกนิฏฐาภูมิ 1, อสัญญสัตตภูมิ 1)
๓. ในอรูปภูมิ 4

เย อรูปํ อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ เตสํ ฯ
๑. ในกามภูมิ 7
๒. ในรูปภูมิ 9 (เว้นจตุตถฌานภูมิ)
๓. ในอรูปภูมิ 4



องค์ธรรม ในการจำย่อ เขียนให้คล่อง ,จำองค์ธรรมแบบเต็มๆ ให้ได้ แล้วนำไปขยาย
อนุโลม
อิ(กาม)
[ 4.2 ]
[ 1.1 ]

อิ(ปัญจ)
[ 4.3 ]
[ 1.1 ]

อิ(จตุ+ปัญจ)

..เย รุ..
[ 1.3 ]
[ 1.3 ]

..เย อ
[1
[3 ]
[3 ]

ปัจจนิก มี ฉิ(จตุ+ปัญจ)



วิธีการหา กาล ๕ เมื่อหาองค์ธรรมครั้งแรกมาได้แล้ว

กาล ๕
หาองค์ธรรมครั้งที่หนึ่ง ถ้าเป็นของ กาล ๓ ในครั้งแรกนี้ เมื่อได้องค์ธรรมมาแล้ว ก็ให้กระจายองค์ธรรมออกมาแบบคร่าวๆ ดังตัวอย่างที่ทำให้ดูที่ผ่านมา ซึ่งเมื่อเขียนแบบสมบูรณ์ก็จะเป็นองค์ธรรมข้างล่างเหล่านี้ เพื่อให้การหาในครั้งที่สองและสามที่เป็น กาล ๑ ได้สะดวก


อิ = กามภูมิ องค์ธรรมได้แก่
ปุ.4 ผลเสกข.เบื้องต่ำ 2 ซึ่ง กก + กต ในกามภูมิ และจะเกิดในกามภูมิอีก
สุ.1 ติ.1 ซึ่ง กก + กต ใน รูปภูมิ อรูปภูมิ และจะเกิดในกามภูมิ

อิ = ปัญจโวการภูมิ (กามภูมิ + เยรุ) องค์ธรรมได้แก่
ปุ.4 ผลเสกข.3 ซึ่ง กก + กต ในปัญจโวการภูมิ และจะเกิดในปัญจโวการภูมิอีก
สุ.1 ติ.1 ซึ่ง กก + กต ในอสัญญสัตตภูมิ อรูปภูมิ

เยรุ องค์ธรรมได้แก่
ติเหตุกปุถุชน 1 ผลเสกขบุคคล 3 ซึ่งกก + กตในกามสุคติภูมิ๗ และจะเกิดในรูปภูมิ แล้วจะปรินิพพาน
ติเหตุกปุถุชน 1ผลเสกขบุคคล 3 ซึ่งกก + กตในรูปภูมิ และจะเกิดในรูปภูมิอีก แล้วจะปรินิพพาน

เยอ องค์ธรรมได้แก่
- ติเหตุกปุถุชน 1 ซึ่งกำลังเกิดในกามสุคติภูมิ ๗ รูปภูมิ ๙ (เว้นจตุตถฌานภูมิ) ที่จะได้มรรคเบื้องต่ำ
และจะเกิดในอรูปภูมิ แล้วจะปรินิพพาน ที่เรียกว่าอุปปาทักขณะสมังคีของปัญจโวการติเหตุกปฏิสนธิจิต ๘ (เว้น
รูปาวจรปัญจมฌานวิปากจิต ๑) เจตสิก ๓๕ กัมมชกลาป ๓ ๗ ๔
- ผลเสกขบุคคล 3 ซึ่งกก + กตในกามสุคติภูมิ ๗ รูปภูมิ ๙ (เว้นจตุตถฌานภูมิ) และจะเกิดในอรูปภูมิ
แล้วจะปรินิพพาน
- ผลเสกขบุคคล 3 ซึ่งกก + กตในอรูปภูมิ และจะเกิดในอรูปภูมิ ภูมิใดภูมิหนึ่งอีก (เว้นภูมิที่ต่ำกว่า)
แล้วจะปรินิพพาน

ปจฺฉิมภวิกานํ เตสํ (ฉิ) องค์ธรรมได้แก่
- ติ.๑ ผล.เบื้องต่ำ ๒ = ฉิ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุคติภูมิ ๗ + อร.ผล ๑ กำลังปรินิพพาน ในกามสุ. ๗
- ติ.๑ ผลเสกข.๓ = ฉิ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ ๑๕ + อร.ผล ๑ กำลังปรินิพพาน ในรูปภูมิ ๑๕
- ติ.๑ ผลเสกข.๓ = ฉิ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ ๔ + อร.ผล ๑ กำลังปรินิพพาน ในอรูปภูมิ ๔

อรูปภูมิ = จตุโวการภูมิ
กามภูมิ + รูปภูมิ = ปัญจโวการภูมิ
ในปุคคลวาระ จะพูด รวมกันไปเลยว่า

ปจฺฉิมภวิกานํ [ฉิ] = ติ.๑ ผลเสกข.๓ ที่เป็นปัจฉิมภวิกะ ซึ่งกำลังเกิดในจตุโวการภูมิ ปัญจโวการภูมิ
อรหัตตผลบุคคล ๑ ซึ่งกำลังปรินิพพานในจตุโวการภูมิ ปัญจโวการภูมิ





กาล ๕
ในการหาองค์ธรรมในครั้งแรก ถ้าเป็น กาล ๑ ให้หาอนาคตในองค์ธรรมเหล่านั้นว่า อนาคต จักไปเกิดในภูมิใดได้บ้าง จะนำทั้งหมดมาทำให้ดูนะคะ

กาม
[4.2 = ปุถุชน ๔ ผลเสกข.เบื้องต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ ......เอาองค์ธรรมตรงนี้ไปหา ๓ ข้อ
๑. จักไม่เกิด ได้แก่ ติ.๑ ผลต่ำ ๒ = ฉิ ซึ่งกำลังเกิดในกาม
๒. จักเกิดซ้ำ ได้แก่ ปุ.๔ ผลต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกาม ----> กามอีก
๓. จักไปเกิดที่อื่น ได้แก่
- ติ.๑ ผลต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗ ----> รูป
- ติ.๑ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗ ที่จะได้มรรคเบื้องต่ำ* ----> อรูป
- ผล ต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗ * ----> อรูป

* ระวังด้วยนะคะ ว่า ในกามภูมิ ขาเกิดขณะเกิด เกิดได้ ปุถุชน 4 ผลเสกขบุคคลเบื้องต่ำ 2
แต่ขาตาย ขณะตาย ตายได้ ปุถุชน 4 ผลบุคคล 4
และ บุคคลที่จะไปเกิดในอรูปภูมิ จึงได้ ผลต่ำ ๒ เท่านั้นเวลาเกิด ส่วนเวลาขณะกำลังตาย จะได้ ผลเสกข. ๓ ไปเกิดในอรูปภูมิ ก็เท่ากับรวบทั้งหมดที่เป็น ติ.๑ และ ผลต่ำ ๒ ในขาเกิด เพราะต่อมาก็จะเป็นพระอริยะเบื้องต่ำ ๓ กันหมดแล้วจึงตายจากกามสุ ๗ จักไปเกิดในอรูปภูมิ เดี๋ยวดู ขาตายข้างล่างนี้ แล้วจะเข้าใจได้ดีขึ้นนะคะ
* และ ทุกภูมิที่หา ๓ ข้อ ตั้งแต่ข้อ ๒ ไป บุคคลจะ เว้น ฉิ และ อร.๑ หมดทุกข้อ
ตรงไหนที่มี และจะปรินิพพาน ขอละไว้ในฐานที่ทุกคนต้องจำให้ได้เองนะคะ เพื่อไม่ให้ข้อความเยอะในขณะที่ทำ วิธีการคิดหาองค์ธรรมเพื่อวิสัชนา

กาม
4.4] = ปุถุชน ๔ ผลบุคคล ๔ ซึ่งกำลังตายในกามภูมิ ......เอาองค์ธรรมตรงนี้ไปหา ๓ ข้อ
๑. จักไม่เกิด ได้แก่ อร.๑ (= นิ ) ซึ่งกำลังปรินิพพานในกาม
๒. จักเกิดซ้ำ ได้แก่ ปุ.๔ ผล ๒ ซึ่งกำลังตายในกาม ----> กามอีก
๓. จักไปเกิดที่อื่น ได้แก่
- ติ.๑ ผล ๓ ซึ่งกำลังตายในกามสุ ๗ ----> รูป
- ผล ๓ ซึ่งกำลังตายในกามสุ ๗* ----> อรูป

-------------------------------------

รูป
[1.3 = ติเหตุกปุถุชน ๑ ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ....เอาองค์ธรรมตรงนี้ไปหา ๓ ข้อ
๑. จักไม่เกิด ได้แก่ ติ.๑ ผล.๓ = ฉิ ซึ่งกำลังเกิดในรูป
๒. จักเกิดซ้ำ ได้แก่ ติ.๑ ผล.๓ ซึ่งกำลังเกิดในรูป ----> รูปอีก
๓. จักไปเกิดที่อื่น ได้แก่
- ติ.๑ ซึ่งกำลังเกิดในรูป ----> กาม
- ติ.๑ ซึ่งกำลังเกิดในรูป ๙ (-จตุต) ที่จะได้มรรคต่ำ* ----> อรูป
- ผล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในรูป ๙ (-จตุต)* ----> อรูป

รูป
1.4] = ติเหตุกปุถุชน ๑ ผลบุคคล ๔ ซึ่งกำลังตายในรูปภูมิ....เอาองค์ธรรมตรงนี้ไปหา ๓ ข้อ
๑. จักไม่เกิด ได้แก่ อร.๑ ( = นิ) ซึ่งกำลังปรินิพพานในรูป
๒. จักเกิดซ้ำ ได้แก่ ติ.๑ ผล.๓ ซึ่งกำลังตายในรูป ----> รูปอีก
๓. จักไปเกิดที่อื่น ได้แก่
- ติ.๑ ซึ่งกำลังตายในรูป ----> กาม
- ผล ๓ ซึ่งกำลังตายในรูป ๙ (-จตุต)* ----> อรูป

--------------------------------------

อสัญ
[สุ.๑ = สุคติอเหตุกบุคคล ๑ ซึ่งกำลังเกิดในอสัญญสัตตภูมิ -----> กามภูมิ
......สุ.๑] = สุคติอเหตุกบุคคล ๑ ซึ่งกำลังตายในอสัญญสัตตภูมิ -------> กามภูมิ

-------------------------------------

อรูป
[1.3 = ติเหตุกบุคคล ๑ ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ..... เอาองค์ธรรมตรงนี้ไปหา ๓ ข้อ
๑. จักไม่เกิด ได้แก่ ผล.๓ = ฉิ ซึ่งกำลังเกิดในอรูป
๒. จักเกิดซ้ำ ได้แก่ ผล.๓ ซึ่งกำลังเกิดในอรูป ----> อรูปอีก(-ต่ำ)
๓. จักไปเกิดที่อื่น ได้แก่
- ติ.๑ ซึ่งกำลังเกิดในอรูป ----> กามภูมิ

อรูป
1.3 ] = ติเหตุกบุคคล ๑ ผลบุคคล ๔ ซึ่งกำลังตายในอรูปภูมิ ......เอาองค์ธรรมตรงนี้ไปหา ๓ ข้อ
๑. จักไม่เกิด ได้แก่ อร.๑ = (นิ) ซึ่งกำลังปรินิพพานในอรูป
๒. จักเกิดซ้ำ ได้แก่ ผล.๓ ซึ่งกำลังตายในอรูป ----> อรูปอีก(-ต่ำ)
๓. จักไปเกิดที่อื่น ได้แก่
- ติ.๑ ซึ่งกำลังตายในอรูป ----> กามภูมิ


*** ใครเห็นมีอะไรผิดตรงไหน เจอหน้ากันก็บอกกันด้วยนะคะ หรือบอกทางสื่ออื่นก็ได้ที่ติดต่อกันได้ค่ะ
ขอบอกว่า เป็นงานที่ต้องใช้ความพยายามอย่างมากในการที่กระทู้แบบนี้ขึ้นมา มีความคิดที่ว่า เข้าใจแล้ว ทำเก็บไว้ดูเอง และ ก็ไม่อยากเก็บไว้คนเดียว อย่างน้อยเพื่อนๆ ที่เรียนอยู่ น่าจะได้ประโยชน์นี้ด้วยกันเท่านั้นค่ะ สาธุค่ะ ***





อุปปาทวาระ กาล ๕ ปัจจนิก ปุคคลวาระ
จักขายตนมูละ - โสตายตนมูลียมกะ

อนุโลมปุจฉา) ยสฺส จกฺขายตนํ นุปฺปชฺชติ , ตสฺส โสตายตนํ นุปฺปชฺชิสฺสตีติ?

วิสัชนา) สพฺเพสํ จวนฺตานํ อจกฺขุกานํ อุปปชนฺตานํ เตสํ จกฺขายตนํ นุปฺปชฺชติ โน จ เตสํ โสตายตนํ นุปฺปชฺชิสฺสติ ,
ปญฺจโวกาเร ปรินิพฺพนฺตานํ อรูเป ปจฺฉิมภวิกานํ เย จ อรูปํ อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ เตสํ จวนฺตานํ เตสํ จกฺขายตนญฺจ นุปฺปชฺชติ โสตายตนญฺจ นุปฺปชฺชิสฺสติ

---------------------------------------

จะเป็นอย่างไร ถ้าไม่มีพระอริยสาวกที่ทรงปริยัติเรียบเรียงสภาวะสอนสืบทอดกันมา ไม่มีท่านโบราณจารย์ที่ทรงปริยัติไว้สืบทอดกันมา เราไม่สามารถเข้าถึงสภาวะในพระบาลีทั้งปุจฉาและวิสัชนาด้วยการเรียนได้เลย จริงหรือไม่

การเรียนพระบาลี และ พระอภิธรรม เป็นการเรียนที่สืบทอดกันมานับพันปี ไม่ต้องกลัวว่าจะไม่ใช่เนื้อแท้นะคะ พวกที่จะเอาแต่คำสอนพระพุทธเจ้า ปุจฉาและวิสัชนา นี่แหละคำสอนของพระพุทธองค์ ที่เป็น พุทธวจนะอย่างแท้จริง ถามว่าสามารถเข้าถึงสภาวะภายในคำปุจฉาวิสัชนาด้วยสุตมยปัญญาได้หรือไม่ นี้คือพุทธวจนะอย่างแท้จริง และได้สอนกันมาอย่างให้เข้าใจได้มานานแล้ว ไม่ใช่ พุดทะวะจน อย่างสำนักบางสำนักทำการสอนชนิดเลียนแบบ ทำเหมือนจะเก่ง สอนแก่ผู้ที่มีแต่โลภะหนาแน่น จะเอาแต่คำสอนของพระพุทธองค์ล้วน ไม่ฟังคำอธิบายของพระอริยสาวก แต่ในที่สุดก็ตกเป็นเหยื่อของคนธรรมดาที่กิเลสหนามาอธิบายแบบมั่วๆ ให้ฟัง โลภมากมักลาภหาย ไม่หายธรรมดาด้วยแถมยังติดลบ จะพากันลงนรกด้วยมิจฉาทิฏฐิ ยกเข่งไปกับเจ้าสำนักด้วยค่ะ

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

อุปปาทวาระ กาล ๕ ปัจจนิก ปุคคลวาระ
จักขายตนมูละ - โสตายตนมูลียมกะ

ปฏิโลมปุจฉา) ยสฺส วา ปน โสตายตนํ นุปฺปชฺชิสฺสติ , ตสฺส จกฺขายตนํ นุปฺปชฺชตีติ ?
หรือว่า โสตายตนะจักไม่เกิดแก่บุคคลใด , จักขายตนะก็ไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลนั้น ใช่ไหม?

โสตะจักไม่เกิด(X).................จักขุกำลังเกิด(/)
---"--------"----................จักขุไม่ใช่กำลังเกิด(X)
ปฉิ
เยอ

ต่อไปนี้เป็นขั้นตอนการคิด
----------------------------------------------------

โสตะจักไม่เกิด(X).................จักขุกำลังเกิด(/)
---"--------"----................จักขุไม่ใช่กำลังเกิด(X)
ปฉิ <----- แยกเป็น ปฉิ = [ฉิปอุ และ ปนิ]
เยอ

-----------------------------------------------------

โสตะจักไม่เกิด(X).................จักขุกำลังเกิด(/)
---"--------"----................จักขุไม่ใช่กำลังเกิด(X)
[ฉิปอุ และ ปนิ]
เยอ <----------องค์ธรรมของ เยอ ได้แก่
= ติ.๑ กก. ๗,๙
= ผล.๓ กก.+กต. ๗,๙
= ผล.๓ กก.+กต. อรูป

------------------------------------------------------

โสตะจักไม่เกิด(X).................จักขุกำลังเกิด(/)
---"--------"----................จักขุไม่ใช่กำลังเกิด(X)
[ฉิปอุ และ ปนิ]

= ติ.๑ กก. ๗,๙
= ผล.๓ กก.+กต. ๗,๙
= ผล.๓ กก.+กต. อรูป

......[ฉิออุ และ อนิ] <-------เป็นบุคคลในอรูป ที่จักไม่เกิดอีกต่อไป

-------------------------------------------------------

โสตะจักไม่เกิด(X).................จักขุกำลังเกิด(/)
---"--------"----................จักขุไม่ใช่กำลังเกิด(X)
[ฉิปอุ และ ปนิ]

= [ติ.๑ กก. ๗,๙
= [ผล.๓ กก.+กต. ๗,๙]
= [ผล.๓ กก.+กต. อรูป]
.....[ฉิออุ และ อนิ]

-----------------------------------------------------
จะแสดงวิธีทำ ขอให้สนใจ [ขาเกิด และ ขาตาย] ด้วยค่ะ เพราะจะมีการแยกจากกัน

โสตะจักไม่เกิด(X).................จักขุกำลังเกิด(/) - [ฉิปอุ , [ติ.๑..๗,๙ , [ผล.๓..๗,๙

---"--------"----............จักขุไม่ใช่กำลังเกิด(X) - ปนิ] , อฉิ , ...?....

[ฉิปอุ และ ปนิ]


= [ติ.๑ กก. ๗,๙
= [ผล.๓ กก.+กต. ๗,๙]
= [ผล.๓ กก.+กต. อรูป]
.....[ฉิออุ และ อนิ] = อฉิ

------------------------------------------------------

โสตะจักไม่เกิด(X).................จักขุกำลังเกิด(/) - [ฉิปอุ , [ติ.๑..๗,๙ , [ผล.๓..๗,๙

---"--------"----............จักขุไม่ใช่กำลังเกิด(X) - ปนิ] , อฉิ , [เยอ]

[ฉิปอุ และ ปนิ]


= [ติ.๑ กก. ๗,๙
= [ผล.๓ กก.+ ผล.๓ กต. ๗,๙]
= [ผล.๓ กก.+ ผล.๓ กต. อรูป]
.....[ฉิออุ และ อนิ] = อฉิ

-------------------------------------------------------------

โสตะจักไม่เกิด(X).................จักขุกำลังเกิด(/) - [ฉิปอุ , [เยอ อุ

---"--------"----............จักขุไม่ใช่กำลังเกิด(X) - ปนิ] , อฉิ , [เยอ]

[ฉิปอุ และ ปนิ]


= [ติ.๑ กก. ๗,๙
= [ผล.๓ กก.+ ผล.๓ กต. ๗,๙]
= [ผล.๓ กก.+ผล.๓ กต. อรูป]
.....[ฉิออุ และ อนิ]= อฉิ

วิสัชนา)
ปจฺฉิมภวิกานํ ปญฺจโวการํ อปปชฺชนฺตานํ เย จ อรูปํ อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ เตสํ อุปปชฺชนฺตานํ เตสํ ฯ ,
ปญฺจโวกาเร ปรินิพฺพนฺตานํ อรูเป ปจฺฉิมภวิกานํ เย จ อรูปํ อุปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ เตสํ จวนฺตานํ เตสํ ฯ

-----------------------------------------------------
อธิบาย
โสตายตนะจักไม่เกิดแก่บุคคลใด คือ อนาคตชาติต่อไป ใครบ้างที่โสตายตนะจักไม่เกิด ก็ได้แก่
ปัจฉิมภวิกชุคคล(ฉิ) ซึ่งกำลังเกิด และ ปรินิพพันตบุคคล(นิ) ซึ่งกำลังตาย ในปัญจโวการภูมิ
และ เยอะ คือบุคคลซึ่งกำลังเกิดและกำลังตายในชาติปัจจุบันนี้ อนาคตจะไปเกิดในอรูปภูมิ เป็นภูมิที่โสตายตนะจักไม่เกิด เพราะอรูปภูมิที่อายตนะได้แค่ ๒ คือ มนายตนะ และ ธัมมายตนะ ดังนั้น โสตายตนะจักไม่เกิด

ก็ต้องกระจาย ปฉิ ออกมาเพราะปฉิ นี้รวมหมด ทั้ง ฉิ และ นิ
ฉิ กำลังเกิด ส่วน นิ คือ อรหัตตผล๑ ซึ่งกำลังปรินิพพาน

ต่อจากนั้นก็ กระจายองค์ธรรมทั้งหมดของ เยอะ ออกมา
จะมีองค์ธรรมสุดท้ายที่กำลังเกิดและกำลังตายในอรูป และจักไม่เกิดอีกต่อไป ตรงนี้มี ฉิ กับ นิ
[ฉิออุ และ อนิ] = อฉิ

จากนั้นก็เริ่มหาตรงข้ามสังสยบท และ สังสยบท

โสตะจักไม่เกิด(X).................จักขุกำลังเกิด(/) - [ฉิปอุ , [ติ.๑..๗,๙ , [ผล.๓..๗,๙

---"--------"----............จักขุไม่ใช่กำลังเกิด(X) - ปนิ] , อฉิ , {...?....= [เยอ] }

[ฉิปอุ และ ปนิ]


= [ติ.๑ กก. ๗,๙
= [ผล.๓ กก. ๗,๙ + ....... ผล.๓ กต. ๗,๙]
= ...................... [ผล.๓ กก.+ ผล.๓ กต. อรูป]
.....[ฉิออุ และ อนิ] = อฉิ

จักขายตนะก็กำลังเกิดแก่ใครบ้างก็ดู บุคคลซึ่งกำลังเกิดในปัญจโวการภูมิ มีใครบ้างก็มี
- [ฉิปอุ คือ ปัจฉิมภวิกบุคคล ซึ่งกำลังเกิดในปัญจโวการภูมิ
- [ติ.๑..๗,๙ และ [ผล.๓..๗,๙ คือ ติเหตุกบุคคล ๑ และ ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุคติภูมิ ๗ รูปภูมิ ๙ (เว้นจตุตถฌานภูมิ) บุคคลเหล่านี้กำลังเกิดในปัญจโวการภูมิในขณะปัจจุบัน ก็มีจักขุกำลังเกิด และ ในอนาคตชาติต่อไปจะไปเกิดในอรูปภูมิ แล้วจะปรินิพพาน

สังสยบทถามว่า จักขายตนะก็ไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลนั้น ใช่ไหม? ก็ได้แก่ องค์ธรรมที่เหลือ
ให้เช็ดดูว่า องค์ธรรมที่เหลือนี้ตอบถูกต้องหรือไม่
- ปนิ] คือ อรหัตตผลบุคคล ๑ ซึ่งกำลังปรินิพพานในปัญจโวการภูมิ กำลังปรินิพพานเป็นขณะดับ เพราะฉะนั้นจึงเป็นคำตอบที่ถูกต้อง เพราะ จักขุไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลที่กำลังตาย
- อฉิ คือ ผลเสกขบุคคล ๓ ที่เป็นปัจฉิมภวิกบุคคล ซึงกำลังเกิดในอรูปภูมิ ปัจฉิมภวิกะ เป็นบุคคลที่เกิดเป็นชาติสุดท้าย จะต้องบรรลุเป็นพระอรหันต์ในชาติที่กำลังเกิดอยู่นี้ กำลังเกิดในอรูปภูมิ เป็นภูมิที่ไม่มีจักขุเกิดได้ เป็นประเภท บกพร่องโดยภูมิ จักขุไม่ใช่กำลังเกิดก็ได้แก่ปัจจฉิมภวิกะซึ่งกำลังเกิด
และ อรหัตตผลบุคคล ๑ ซึ่งกำลังปรินิพพานในอรูป จักขุก็ไม่ใช่กำลังเกิด เพราะกำลังตาย

จักขุไม่ใช่กำลังเกิด แก่บุคคลที่กำลังตาย ได้แก่ ปนิ] อนิ]
และ บุคคลที่กำลังเกิด แต่ไม่มีจักขุให้เกิด คือพวกบกพร่อง ก็ได้แก่ [ฉิออุ

..?....ส่วนองค์ธรรมที่เหลือ ก็คือ เย-อะ ใช่หรือไม่ ก็ต้องตอบว่าใช่ เพราะเป็นองค์ธรรมที่เรากระจายมาจาก เย-อะ ทั้งสิ้น มีทั้งขาเกิด และ ขาตาย เวลาแสดงองค์ธรรมก็เรียง ขาเกิดก่อนแล้วตามด้วยขาตาย ตามลำดับขององค์ธรรมที่เรียงไว้

จักขุไม่ใช่กำลังเกิด ก็ตรงกับองค์ธรรมที่เหลือคือ เย-อะ บุคคลที่กำลังตาย และไม่มีจักขุให้เกิด
จะรวบรวมให้อยู่ในกลุ่มเดียวกันคือ ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังตายในกามสุ ๗ รูป ๙ และ ผลเสกขบุคคล ๓ ซึ่งกำลังเกิดและตายในปัจจุบันที่ในอรูปภูมิ
ดังนั้น เยอ ได้แก่ ผล.๓ กต. ๗,๙] และ [ผล.๓ กก.+กต. อรูป]

( เยรุ อ่านว่า เย-รุ ส่วน เยอ อ่านว่า เย-อะ )

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

จับต้นชนปลายกันได้หรือยังคะว่า
ถ้าหาองค์ธรรมครั้งแรก เป็นกาล ๑ ก็หาอนาคตขององค์ธรรมที่เราได้มาว่า บุคคลเหล่านี้อนาคตชาติข้างหน้า อายตนะนั้นจักเกิดได้ที่ใดบ้าง

ส่วนที่หาองค์ธรรมครั้งแรกเป็น กาล ๓ ก็กระจายองค์ธรรมออกมา แล้วดูว่าปัจจุบันอายตนะใดกำลังเกิด กำลังตาย ฯ

ขออธิบายปุจฉาเป็นภาษาไทย และวิธีคิดก่อน ส่วนองค์ธรรมพูดเฉพาะให้เข้าใจกัน เพราะแบบเต็มจะยาวและไม่สะดวกแก่การพิมพ์ ต้องท่ององค์ธรรมเต็มๆให้ได้ด้วยนะคะ
ย้ำอีกครั้งว่า เครื่องหมาย [ คือกำลังเกิด และ เครื่องหมายนี้ ] คือกำลังตาย
สังเกตเครื่องหมายด้วยค่ะ แล้วจะทำให้เข้าใจได้ดีขึ้น

อุปปาทะ กาล ๕ ปัจจนิก

จักขายตนะไม่ใช่กำลังเกิด มนายตนะจักไม่เกิด (มนายตนะเป็นกาล ๓)

หาครั้งที่หนึ่ง จักขุไม่ใช่กำลังเกิด เป็นกาล ๑ ได้แก่ คนที่กำลังตายทั้งหมด และ คนที่กำลังเกิดแต่ไม่มีจักขุให้เกิด
ก็ได้แก่ สํจ] และ [1 2 3 , [อสัญ , [อรูป
{ถ้ากาล ๓ เป็นมนายตนะกับธัมมายตนะ ... กาล ๑ ก็หาแค่ ข้อ ๑ จักไม่เกิด กับ ที่เหลือพอค่ะ}

กระจาย สํจ]ได้ ๓๐ ภูมิ(เว้นอกนิฏฐา) มาเป็นตายใน = ปัญจ] , อสัญ] , อรูป]
ปัญจ] = จักไม่เกิดคือ อร.๑= ปนิ] และที่เหลือ คือ 4.3 ปัญจ]
อรูป] = จักไม่เกิด อร.๑ =อนิ] และที่เหลือ คือ 1.3 อรูป]
[อรูป = จักไม่เกิด ผล.๓=[ฉิออุ และที่เหลือ คือ [1.3(เว้นฉิ) อรูป

เมื่อหามาได้ครบแล้ว จะตั้งเรียงตัวองค์ธรรมที่ต้องใช้ทั้งหมดให้ดูนะคะ
เอาองค์ธรรมเหล่านี้ไปหา ครั้งที่สอง และ สาม

- ปนิ] และ 4.3 ปัญจ]
- อสัญ] ลงกามภูมิ
- จักไม่เกิด อนิ] และ 1.3 อรูป]
- [1 2 3
- [อสัญ ลงกามภูมิ
- [ฉิออุ และ [1.3(เว้นฉิ) อรูป

หาครั้งที่สอง หาตรงข้ามสังสยบท มนายตนะจักเกิด ได้แก่
- 4.3 ปัญจ]
- อสัญ]
- 1.3 อรูป]
- [1 2 3
- [อสัญ
- [1.3(เว้นฉิ) อรูป

หาครั้งที่สาม หาสังสยบท มนายตนะจักไม่เกิด ได้แก่
- ปนิ]
- [ฉิออุ + อนิ] = อฉิ


จักขุ X กก. .................... มนา จักเกิด /- สํจ] , [1 2 3 , [อสัญ , [1.3(เว้นฉิ) อรูป
-"------" ................... มนา จัก X เกิด - ปนิ] , {[ฉิออุ อนิ] = อฉิ}
- ปนิ] , 4.3 ปัญจ]
- อสัญ]
- อนิ] , 1.3 อรูป]
- [1 2 3
- [อสัญ
- [ฉิออุ , [1.3(เว้นฉิ) อรูป

สํจ]จะได้ ๔.๓ ใน ๓๐ ภูมิ(-อก) ดูในหนังสือ หน้า ๓๑๐

----------------------------------
มนายตนะจักไม่เกิด จักขายตนะไม่ใช่กำลังเกิด (หน้า ๓๑๑)

หาครั้งที่หนึ่ง หา มนายตนะ จักไม่เกิด ได้แก่ ปัจฉิมภวิกะ กับ ปรินิพพันตะ
มนา เกิดได้ในจตุโวการภูมิ และปัญจโวการภูมิ ก็รวมไปได้เลย
- ได้แก่ ปัจฉิมภวิกะ กับ ปรินิพพันตะ ในจตุโวการภูมิ
- ปัจฉิมภวิกะ กับ ปรินิพพันตะ ในปัญจโวการภูมิ
หาครั้งที่สอง หาตรงข้ามสังสยบท จักขายตนะ กำลังเกิด ก็จะเป็น ปัจฉิมภวิกะซึ่งกำลังเกิดในปัญจโวการภูมิเท่านั้น
หาครั้งที่สาม หาสังสยบท องค์ธรรมที่เหลือคือ ปรินิพพันตะในปัญจโวการภูมิ และ ปัจฉิมภวิกะ กับ ปรินิพพันตะ ในจตุโวการภูมิ
ก็เป็นองค์ธรรมของ จักขุ ไม่ใช่กำลังเกิด คือ อร.๑ในจตุ ปัญจะ และ ฉิในอรูปซึ่งกำลังเกิด
ตรงกันหรือไม่กับคำพูดที่ว่า จักขุไม่ใช่กำลังเกิดก็ได้แก่คนที่กำลังตาย และคนที่กำลังเกิดแต่ไม่มีจักขุให้เกิด



อุปปาทะ กาล ๕ อนุโลมนัย
ฆานะ - ชิวหา (หน้า ๒๗๖)
ฆานกำลังเกิด ชิวหาจักเกิด

หาครั้งที่หนึ่ง ฆานกำลังเกิด อธ.ได้แก่ ปุถุชน ๔ ผลเสกขบุคคลเบื้องต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกามภูมิ จึงต้องหาตามหลักที่จัดไว้ ๓ ข้อ
๑. หาจักไม่เกิด ได้แก่ ติ ๑.ผลต่ำ ๒ = ฉิ ซึ่งกำลังเกิดในกาม
๒. หาจักเกิดซ้ำในกาม ได้แก่ ปุ ๔ ผลต่ำ ๒ (เว้นฉิ)ซึ่งกำลังเกิดในกามจะเกิดซ้ำในกามอีก
๓. หาจักไปเกิดที่อื่น ได้แก่
- ติ.๑ ผลต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗ จะไปเกิดในรูปภูมิ
- ติ.๑ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗ (จะได้มรรคเบื้องต่ำ)จะไปเกิดในอรูปภูมิ
- ผลต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗ จะไปเกิดในอรูปภูมิ

ต่อมาหาครั้งที่สอง หาตรงกันข้ามกับสังสยบท หาชิวหาจักไม่เกิด ก็คือ ข้อ ๑ และข้อ ๓ ทั้งหมด ได้แก่
- ติ ๑.ผลต่ำ ๒ = ฉิ ซึ่งกำลังเกิดในกาม
- ติ.๑ ผลต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗ จะไปเกิดในรูปภูมิ
- ติ.๑ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗ (จะได้มรรคเบื้องต่ำ)จะไปเกิดในอรูปภูมิ
- ผลต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗ จะไปเกิดในอรูปภูมิ

หาครั้งที่สามครั้งสุดท้ายคือสังสยบท หาชิวหาจักไม่เกิด ก็คือ องค์ธรรมที่เหลือคือข้อ ๒ นั่นเอง
- ปุ ๔ ผลต่ำ ๒ (เว้นฉิ)ซึ่งกำลังเกิดในกามจะเกิดซ้ำในกามอีก



ชิวหาจักเกิด ฆานะกำลังเกิด (หน้า ๒๗๗)

หาครั้งที่หนึ่ง ชิวหาจักเกิด อธ.ได้แก่ อิ(กาม) ก็กระจาย อิ(กาม)ออกมาให้หมด คือ
๑. ปุ ๔ ผลต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิด และกำลังตาย ในกาม (มีพวกบกพร่องกำลังเกิดอยู่ด้วยในกามต่ำ๖)
๒. ติ ๑ ซึ่งกำลังเกิดและกำลังตาย ในรูปภูมิ ๑๐(เว้นสุทธาวาสภูมิ ๕)
๓. สุ ๑ ซึ่งกำลังเกิดและกำลังตาย ในอสัญญสัตตภูมิ
๔. ติ ๑ ซึ่งกำลังเกิดและกำลังตาย ในอรูปภูมิ

ต่อมาหาครั้งที่สอง หาตรงกันข้ามกับสังสยบท หาฆานะไม่ใช่กำลังเกิด ก็ได้แก่ ข้อ ๑ถึงข้อ ๔ ทั้งหมด
(เว้น ปุ ๔ ผลต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกาม )
ฆานะไม่ใช่กำลังเกิดแก่บุคคลที่กำลังตาย ก็ได้แค่ ปุ ๔ ผลต่ำ ๒ ซึ่งกำลังตายใน ๒๖ ภูมิ(เว้นสุท๕)
๑. ปุ ๔ ผลต่ำ ๒ ซึ่งกำลังตาย ในกาม
๒. ติ ๑ ซึ่งกำลังตาย ในรูปภูมิ ๑๐(เว้นสุทธาวาสภูมิ ๕)
๓. สุ ๑ ซึ่งกำลังตาย ในอสัญญสัตตภูมิ
๔. ติ ๑ ซึ่งกำลังตาย ในอรูปภูมิ
และบุคคลที่กำลังเกิดแต่ไม่มีฆานะให้เกิด ก็ได้แก่
๑.พวกบกพร่องกลุ่ม 2 3 ในกามต่ำ๖
๒. ติ ๑ ซึ่งกำลังเกิด ในรูปภูมิ ๑๐(เว้นสุทธาวาสภูมิ ๕)
๓. สุ ๑ ซึ่งกำลังเกิด ในอสัญญสัตตภูมิ
๔. ติ ๑ ซึ่งกำลังเกิด ในอรูปภูมิ

หาครั้งที่สาม หาสังสยบท ฆานะกำลังเกิด ก็ได้แก่องค์ธรรมที่เหลือคือ
ปุ ๔ ผลต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกาม บุคคลที่จะเกิดในกามภูมิ ๑๑ เท่านั้นที่จะมีฆานะเกิดได้



อธิบายอย่างนี้ดีกว่าเน้อะ
แล้วไปจัดใส่ในรูปแบบการคิดแบบ ปีกกา< แบบที่พระอาจารย์ท่านสอนเอาเองนะคะ

ต่อไปเป็นปัจจนิก (ฆานะ - ชิวหา) (หน้า ๓๑๑-๓๑๔)

ฆานะไม่ใช่กำลังเกิด ชิวหาจักไม่เกิด

หาครั้งที่ ๑ ฆานะไม่ใช่กำลังเกิด ก็ได้แก่ คนที่กำลังตาย และ คนที่กำลังเกิดแต่ไม่มีฆานะให้เกิด
คนที่กำลังตาย สํจ] และ คนที่กำลังเกิด แต่ไม่มีฆานะให้เกิด ได้แก่ [2 3 , [รูป [อสัญ [อรูป
ต้องกลับมาใช้สัญญลักษณ์เพราะจะยืดยาวมากค่ะ

ต่อไปคือหาตามหลักที่ให้ไว้ ๓ ข้อ จะจับมาเรียงให้หมดนะคะ
------ สํจ] = กาม] รูป] อสัญ] อรูป].........X

กาม] = ปุ ๔ ผล ๔ กำลังตายใน กาม.........X
๑. จักไม่เกิด ได้แก่ อร.๑ ซึ่งกำลังปรินิพพานในกามสุ ๗
๒. จักเกิดซ้ำ ได้แก่ ปุ ๔ ผลต่ำ ๒ ซึ่งกำลังตายในกาม ---> กามอีก
๓. จักไปที่อื่น
- ติ ๑ ผล ๓ ซึ่งกำลังตายในกาม ---> รูป
- ผล ๓ ซึ่งกำลังตายในกาม ---> อรูป

รูป] = ติ ๑ ผล ๔ ซึ่งกำลังตายใน รูปภูมิ.........X
๑. อร.๑ ซึ่งกำลังปรินิพพานในรูปภูมิ
๒. ติ ๑ ผล ๓ ซึ่งกำลังตายในรูปภูมิ ---> รูปอีก
๓. ติ ๑ ซึ่งกำลังตายในรูปภูมิ ---> กาม
- ผล ๓ ซึ่งกำลังตายในรูปภูมิ๙ ---> อรูป

อสัญ] = สุ ๑ ซึ่งกำลังตายในอสัญ ---> กาม

อรูป] = ติ ๑ ผล ๔ ซึ่งกำลังตายใน อรูปภูมิ.........X
๑. อร.๑ ซึ่งกำลังปรินิพพานในอรูปภูมิ
๒. ผล ๓ ซึ่งกำลังตายในอรูปภูมิ ---> อรูปอีก
๓. ติ ๑ ซึ่งกำลังตายในอรูปภูมิ ---> กาม

--- [2 3 , [รูป [อสัญ [อรูป.........X

[2 3 = บกพร่องกลุ่ม ๒ และ ๓

[รูป = . ติ ๑ ผล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ.........X
๑. ติ ๑ ผล ๓ ที่เป็น ฉิ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ
๒. ติ ๑ ผล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ ---> รูปอีก
๓. ติ ๑ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ ---> กาม
- ติ ๑ ซึ่งกำลังเกิดในรูป ๙ มรรคต่ำ ---> อรูป
- ผล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ ๙ ---> อรูป

[อสัญ = สุ ๑ ซึ่งกำลังเกิดในอสัญ ---> กาม

[อรูป = ติ ๑ ผล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ ..........X
๑. ผล ๓ ที่เป็น ฉิ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ
๒. ผล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ ---> อรูปอีก
๓. ติ ๑ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ ---> กาม

เมื่อจับองค์ธรรมทั้งหมดของการหาครั้งแรก มาหาอนาคตข้อ ๑-๓ ได้ครบหมดแล้วก็หาต่อได้เลยค่ะ
ที่สำคัญอย่าสับสน เอาแค่ตัวที่กระจายแล้วมาคิด ตัวตั้งต้นไม่ต้องเอามาคิดอีกนะคะจะใส่ X ไว้ให้ว่าห้ามเอามาเกี่ยวข้องในการหาอีกล่ะกัน

หาครั้งที่สอง หาตรงข้ามกับสังสยบท ชัวหาจักเกิด ชิวหาจะเกิดแก่คนที่อนาคตจะไปเกิดได้ในกามเท่านั้น ดูว่า ใครบ้างที่กำลังเกิด หรือกำลังตาย แล้วอนาคตจะลงกามได้บ้าง สังเกตที่นี่เลย ---> กาม
ไล่ดูหาไปเรื่อยๆ เลยค่ะ
บุคคลเหล่านี้อนาคตจะไปเกิดในกามภูมิ ย่อมมีชิวหาจักเกิดได้
ใส่ ไว้ให้สังเกตุหาได้ง่าย ข้างบนแล้วค่ะ
๒. จักเกิดซ้ำ ได้แก่ ปุ ๔ ผลต่ำ ๒ ซึ่งกำลังตายในกาม ---> กามอีก
๓. ติ ๑ ซึ่งกำลังตายในรูปภูมิ ---> กาม
อสัญ] = สุ ๑ ซึ่งกำลังตายในอสัญ ---> กาม
๓. ติ ๑ ซึ่งกำลังตายในอรูปภูมิ ---> กาม
[2 3 = บกพร่องกลุ่ม ๒ และ ๓ ทำไมจึงมีกลุ่ม ๒ เกิดได้ เพราะเราเอาตัวองค์ธรรมของฆานะกำลังเกิดในชาติปัจจุบันมา อนาคตคนกลุ่มนี้ ชาติต่อไปคนพวกนี้ก็สามารถจะมีชิวหาเกิดได้
๓. ติ ๑ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ ---> กาม
๓. ติ ๑ ซึ่งกำลังเกิดในอรูปภูมิ ---> กาม
จัดการเรียงใหม่ให้ตามองค์ธรรมให้เรียบร้อยตามในหนังสือเรียนกันค่ะ ลองทำดูนะคะ

หาครั้งที่สาม คือหาตามสังสยบท ชัวหาจักไม่เกิด ก็คือ องค์ธรรมทั้งหมดที่เหลือ
แต่จะเก็บไม่ได้หมด ดูในกรอบสี่เหลี่ยมบนสุดหน้า ๓๑๔ จะเก็บองค์ธรรมได้หมดเกลี้ยงรวมทั้งตรงนี้ด้วย
- ติ ๑ ซึ่งกำลังเกิดในรูป ๙ มรรคต่ำ ---> อรูป
- ผล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ๙ ---> อรูป
ลองจัดเรียงองค์ธรรมให้เป็นระเบียบตามหนังสือดูนะคะ





ต่อไปยังอยู่ในคู่เดิม ปัจจนิก

ชิวหาจักไม่เกิด ฆานะไม่ใช่กำลังเกิด (หน้า ๓๑๒-๓๑๔)

หาครั้งที่หนึ่ง ชิวหาจักไม่เกิด ได้แก่ ปัจฉิมภวิกะและปรินิพพันตะ ในจตุ+ปัญจ และ เยรุ เยอ
จับองค์ธรรมมากระจายให้หมด

------ ฉิ = ปัจฉิมภวิกะและปรินิพพันตะ ในจตุโวการภูมิ ปัญจโวการภูมิ ..........X
- ติ ๑ ผลต่ำ ๒ ที่เป็นปัจฉิมภวิกะ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗
- อร.๑ ซึ่งกำลังปรินิพพานในกามสุ ๗
- ติ ๑ ผล ๓ ที่เป็นปัจฉิมภวิกะ ซึ่งกำลังเกิดในรูปภูมิ
- อร.๑ ซึ่งกำลังปรินิพพานในรูปภูมิ
- ผล ๓ ที่เป็นปัจฉิมภวิกะ ซึ่งกำลังเกิดใน อรูปภูมิ
- อร.๑ ซึ่งกำลังปรินิพพานใน อรูปภูมิ

------ เยรุ บุคคลในกลุ่มนี้อนาคตจักเกิดในรูปภูมิ..........X
- ติ ๑ ผลต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗
และ - ติ ๑ ผล ๓ ซึ่งกำลังตายในกามสุ ๗
- ติ ๑ ผล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในรูป และ - ติ ๑ ผล ๓ ซึ่งกำลังตายในรูป

------ เยอ บุคคลในกลุ่มนี้อนาคตจักเกิดใน อรูปภูมิ..........X
- ติ ๑ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗ มรรคต่ำ
และ - ติ ๑ ซึ่งกำลังเกิดในรูป ๙(-จตุต) มรรคต่ำ
- ผล ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗
และ - ผล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในรูป ๙(-จตุต)
- ผล ๓ ซึ่งกำลังตายในกามสุ ๗ รูป ๙(-จตุต)
- ผล ๓ ซึ่งกำลังเกิดและกำลังตายใน อรูป
-------------------

ทีนี้ก็หาครั้งที่สองได้แล้ว หาตรงกันข้ามกับสังสยบท ....ใส่อนาคตให้ซะหน่อยเพื่อกันสับสนนะคะ
ฆานะกำลังเกิด หาว่า คนที่กำลังเกิดในกามภูมิ เท่านั้นที่ฆานะกำลังเกิด
- ติ ๑ ผลต่ำ ๒ ที่เป็นปัจฉิมภวิกะ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗......ฉิ กาม อุ
- ติ ๑ ผลต่ำ ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗........เยรุ
- ติ ๑ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗ มรรคต่ำ .......เยอ
- ผล ๒ ซึ่งกำลังเกิดในกามสุ ๗ ...............เยอ

หาครั้งที่สาม หาสังสยบท ฆานะไม่ใช่กำลังเกิด ก็คือองค์ธรรมที่เหลือ
ส่วนองค์ธรรมที่ถูกเก็บหมดเกลี้ยงก็อยู่ในกรอบสี่เหลี่ยมในหนังสือ สังเกตด้วยคือ
และ - ติ ๑ ซึ่งกำลังเกิดในรูป ๙(-จตุต) มรรคต่ำ และ - ผล ๓ ซึ่งกำลังเกิดในรูป ๙(-จตุต)

ลองจััดเรียงองค์ธรรมให้เป็นระเบียบตามวิสัชนา ดูในหนังสือกันนะคะ

----------------------------------------------------

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

อุปปาทะ กาล ๕ ทั้งอนุโลมนัย และปัจจนิกนัย ทำเสร็จหมดแล้ว และจะทยอยพิมพ์ให้อ่านนะคะ

จะเอามาแสดงเฉพาะบางคู่เท่านั้น ให้จับหลักกันได้เข้าใจค่ะ ที่เหลือลองฝึกทำเองนะคะ







สัจจยมก โดย อ.พิชยุตม์
https://www.youtube.com/watch?v=wZnB18T ... Zq&index=1

กาล ๖


ขำๆ นะคะ
ที่กระทู้นี้และกระทู้อื่นๆ ไม่สงวนลิขสิทธิ์ สามารถเผยแพร่ได้ตามสบายค่ะ
สำคัญที่ว่าเจอผิดตรงไหนให้ช่วยบอกด้วยล่ะกันค่ะ

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ทวน ปัณณัตติวาระ ให้เข้าใจเอาไว้สำหรับท่องสอบค่ะ
ในการสอบนั้น ปัณณัตติวาระจะสอบวันแรกคือ ข้อ ๑ ในกระดาษคำถาม
ส่วนมากเลย จะเป็นข้อ ๑. ที่มีข้อย่อย ข้อ ก. และ ข.

จากหน้า ๑ จะมี ปุจฉาต้นแบบ ๔ ข้อ คือ
๑.(อนุโลมนัย ) อนุ.ปุ.) จกฺขุ , จกฺขายตนนฺติ? วิ.)โดยตรง ๔(จกฺ โส คนฺ รโส) กับ ๓(กาโย รูปํ ธมฺ)
๒.(ปัจจนิกนัย) ปฏิ.ปุ) น จกฺขายตนํ , น จกฺขูติ? วิ.)โดยตรง ๔ กับ ๓ (เหมือนข้อ๑)
๓.(ปัจจนิกนัย) อนุ.ปุ.) น จกฺขุ , นายตนนฺติ? วิ.) โดยตรง ๑๐ (ยกเว้น น กาโย และ น ธมฺโม)
๔.(อนุโลมนัย) ปฏิ.ปุ.) อายตนา , จกฺขายตนนฺติ? วิ.) โดยอ้อม ทั้งหมด ๑๒

ส่วนใหญ่จะออกสอบปุจฉาและวิสัชนาต้นแบบ ข้อ ๑ และ ๒ ทวนให้มากๆ
ปุจฉาในสองข้อนี้ ซึ่งตอบได้แบบปริปุณณฯโดยตรงได้ ๗ แยกเป็นวิสัชนาแบบฟอร์มเดียวกัน ๔ และ ๓
- ๔ จะยกบาลีที่เป็นองค์ธรรมขึ้นมาวิสัชนาในท่อนแรก(ปุริมโกฏฐาสะ)
- ๓ จะยกอายตนะในคำถามนั้น ขึ้นมาวิสัชนาและมีการยกเว้นฯ(อวเสสา ฐเปตฺวา)ในท่อนแรก
๓ นี้ย่อแบบสั้นๆ ก็ได้นะคะ ย่อแค่ กา รู ธมฺ สะดวกแก่การจำ

จกฺขุ จะใหญ่กว่า จกฺขายตนะ เวลาพระพุทธองค์ปุจฉา จะยกมาเป็นคู่ๆ จะไม่มีพระบาลีขององค์ธรรมอื่นๆของจักขุ มาเป็นคำปุจฉา และจะเห็นได้ว่ามีการใช้คำบาลีแค่แต่ละคู่เท่านั้น ทั้งอนุโลมนัยและปัจจนิกนัย ตัวอย่างในปทโสธนวาระ เช่น
อนุปุ) จกฺขุ , จกฺขายตนนฺติ ? ในอายตนะอื่นๆอีก ๑๑ อายตนะ ก็เช่นกันค่ะ
ส่วนจะเอ่ยถึงองค์ธรรมที่เหลือ ก็จะใช้คำว่า ธรรมที่เหลือนอกนั้นบ้าง ธรรมที่ไม่ชื่อว่าบ้าง ที่เหลือนอกนั้นบ้าง แล้วแต่ว่าอยู่ในรูปแบบของปุจฉาหรือวิสัชนาแบบใด และ จักขุจะใหญ่กว่าจักขายตนะ เพราะจักขายตนะเป็นองค์ธรรมในส่วนหนึ่งของจักขุ ส่วนคู่ที่องค์ธรรมเท่ากันก็วิสัชนาว่า อามนฺตา เช่นคู่ของ
อนุปุ) มโน , มนายตนนฺติ ? ทั้ง มโน และ มนายตนะ องค์ธรรมได้แก่ จิต ๘๙
ดังนั้นคำถามนี้เป็นปัจฉาปัญหา จึงวิสัชนาว่า อามนฺตา (ใช่)

(ยกเว้นว่า เมื่อมีการหมุน เช่น ปทโสธนมูลจักกวาระ จะมี อายตนะ เข้ามาเป็นปุจฉาด้วย)

ให้นำกระดาษมาแบ่งครึ่ง ด้านซ้ายเป็นอนุโลมนัย เขียนอนุโลมปุจฉามาขึ้นเรียงลงมาไว้เลยตามแนวตั้ง ทำให้ครบ ๑๒ คู่ พร้อมทั้งใส่องค์ธรรมของจักขุ ไว้ด้วยเลยค่ะ ทำแบบย่อๆ ไว้สะดวกในการท่อง องค์ธรรมทั้ง ๓ บรรทัดนี้เป็นของจักขุทั้งหมดเลยนะคะ ส่วนเครื่องหมาย /และ X นี้ สามารถใช้สำหรับวิสัชนาและเขียนองค์ธรรมในสันนิฏฐานบทและสังสยบทได้ ถ้าเคยฝึกท่องและเขียนมาจนคล่องแล้ว เห็นรูปแบบนี้จะเข้าใจได้ทันทีและง่ายต่อการทบทวน เช่น
อนุปุ) จกฺขุ , จกฺขายตนนฺติ ?
/X ทุติยวิชาญาณ คือ ทิพพจักขุ
/X ตติยวิชาญาณ คือ ปัญญาจักขุ
// และ จักขุปสาท.......(จกฺขายตนํ)

และด้านขวาของกระดาษ เขียน ปฏิโลมปุจฉา ให้ทำเป็นเป็นปัจจนิกนัย เขียนเรียงแนวตั้งลงมาทั้ง ๑๒คู่
ปฎิปุ) น จกฺขายตนํ , น จกฺขูติ ?
X/ ทุติยวิชาญาณ คือ ทิพพจักขุ
X/ ตติยวิชาญาณ คือ ปัญญาจักขุ
XX และ อายตนะ ๑๑ , บัญญัติ (เว้น จักขุทั้ง ๓)...........(น จกฺขุ)

มาดูองค์ธรรมทั้งหมดของ จกฺขุ ได้แก่
- ทุติยวิชาญาณ คือ ทิพพจักขุ ตติยวิชาญาณ คือ ปัญญาจักขุ
- และ จักขุปสาท.......(จกฺขายตนํ)
แสดงให้เห็นว่า จักขุ นั้นใหญ่กว่า จักขายตนะ
จักขายตนะ นั้นมีองค์ธรรมคือ จักขุปสาท
เพราะจักขุ มี ทุติยฯ ตติยฯ และ จักขายตนะ เป็นองค์ธรรมทั้งหมด
จะเห็นได้ว่า จักขายตนะ ก็เป็นองค์ธรรมส่วนหนึ่งของจักขุด้วย
(และองค์ธรรมคู่อื่นๆที่เหลืออีก ๖ ก็เป็นไปในทำนองเดียวกัน ...ปุจฉาต้นแบบข้อ ๑ )

จะเห็นได้ว่า มากันครบหมดทั้งคำตอบและองค์ธรรมที่จะต้องตอบ
เพราะว่า การตอบของทั้ง ๗ คู่นั้นจะต้องตอบเป็นปริปุณณปัญหา ดังที่เคยเขียนบอกไว้ตอนต้นกระทู้ในโพสท์แรกๆ นั้นที่อธิบายปุจฉาตัวอย่าง ๔ ปุจฉา ที่จะต้องตอบเป็นปริปุณณปัญหา

การตอบทั้ง ๗ คู่ นั้นจะแบ่ง เป็น ๔ กับ ๓
๔ นั้น ใช้องค์ธรรมในการวิสัชนา ได้แก่ คู่ จกฺขุ โสตํ คนฺโธ รโส
๓ นั้น ใช้อายตนะในการวิสัชนา ได้แก่ คู่ กาโย รูปํ ธมฺโม

ที่ว่ามากันครบทั้ง คำตอบคือวิสัชนา และองค์ธรรมนั้นมากันได้อย่างไร ลองมาดูวิสัชนากันค่ะ

อนุปุ) จกฺขุ , จกฺขายตนนฺติ ?
แปล ธรรมที่ชื่อว่าจักขุ , ชื่อว่าจักขายตนะใช่ไหม?
วิสัชนา) ทิพฺพจกฺขุ ปญฺญาจกฺขุ จกฺขุ น จกฺขายตนํ , จกขายตนํ จกฺขุ เจว จกฺขายตนญฺจ.
แปล ทุติยวิชาญาณคือทิพพจักขุ ตติยวิชาญาณคือปัญญาจักขุ ชื่อว่าจักขุ แต่ไม่ชื่อว่าจักขายตนะ
จักขายตนะชื่อว่าจักขุก็ใช่ ชื่อว่าจักขายตนะก็ใช่

ในอนุโลมปุจฉา องค์ธรรมสันนิฏฐานบท ได้แก่
/X ทุติยวิชาญาณ คือ ทิพพจักขุ
/X ตติยวิชาญาณ คือ ปัญญาจักขุ
// และ จักขุปสาท
องค์ธรรมของสังสยบท ได้แก่
// จักขุปสาท เท่านั้น

----------------------

ปฎิปุ) น จกฺขายตนํ , น จกฺขูติ ?
แปล ธรรมที่ไม่ชื่อว่าจักขายตนะ , ไม่ชื่อว่าจักขุใช่ไหม ?
วิสัชนา) ทิพฺพจกฺขุ ปญฺญาจกฺขุ น จกฺขายตนํ จกฺขุ ,
จกฺขุญฺจ จกฺขายตนญฺจ ฐเปตฺวา อวเสสา น เจว จกฺขุ น จ จกฺขายตนํ.
แปล ทุติยวิชาญาณคือทิพพจักขุ ตติยวิชาญาณคือปัญญาจักขุ ไม่ชื่อว่าจักขายตนะ แต่ชื่อว่าจักขุ ,
ยกเว้นทิพพจักขุ ปัญญาจักขุ และจักขายตนะเสียแล้ว ธรรมที่เหลือนอกนั้นไม่ชื่อว่าจักขุ และไม่ชื่อว่าจักขายตนะ

ในปฏิโลมปุจฉา องค์ธรรมสันนิฏฐานบท ได้แก่
X/ ทุติยวิชาญาณ คือ ทิพพจักขุ
X/ ตติยวิชาญาณ คือ ปัญญาจักขุ
XX และ อายตนะ ๑๑ , บัญญัติ (เว้น จักขุทั้ง ๓)
องค์ธรรมของสังสยบท XX ได้แก่ องค์ธรรมหมวดหลัง เท่านั้น

จะงงกันมากว่าอะไรคืออะไรในปัจจนิก ในส่วนของปัจจนิกนั้น
วิธีหา เราจะเอาตัวใหญ่ทั้งหมดมาตั้งองค์ธรรม ในที่นี้คือจักขุ มีเท่าไหร่ยกมาให้หมดทั้งด้านอนุโลม ทั้งด้านปัจจนิก

จกฺขุ (องค์ธรรมได้แก่)
- ทุติยวิชาญาณ คือ ทิพพจักขุ , ตติยวิชาญาณ คือ ปัญญาจักขุ
- จกฺขายตนะ คือ จักขุปสาท

น จกฺขุ (องค์ธรรมได้แก่)
- อายตนะ ๑๑ , บัญญัติ (เว้น จักขุทั้ง ๓)

แปล ธรรมที่ไม่ชื่อว่าจักขายตนะ , ไม่ชื่อว่าจักขุใช่ไหม ?
สันนิฏฐานบท.... คำถามท่อนแรกคือ ธรรมที่ไม่ชื่อว่าจักขายตนะ
คำถามนั้นไม่ต้องการคำว่าจักขายตนะ ให้ตัดจักขายตนะทิ้งไป
องค์ธรรมที่เหลือก็คือธรรมที่ไม่ชื่อว่าจักขายตนะทั้งหมด ให้กากบาทไว้เลยว่าไม่ใช่จักขายตนะ นั่นก็คือ
- ทุติยวิชาญาณ คือ ทิพพจักขุ , ตติยวิชาญาณ คือ ปัญญาจักขุ......X
- อายตนะ ๑๑ , บัญญัติ (เว้น จักขุทั้ง ๓).............................X

สังสยบท.... คำถามท่อนที่สองคือ ไม่ชื่อว่าจักขุใช่ไหม ?
ตอบว่า ชื่อว่าจักขุก็มี ไม่ชื่อว่าจักขุก็มี
ชื่อว่าจักขุ นั้นก็คือ - ทุติยวิชาญาณ คือ ทิพพจักขุ , ตติยวิชาญาณ คือ ปัญญาจักขุ....../
ไม่ชื่อว่าจักขุ ก็คือ - อายตนะ ๑๑ , บัญญัติ (เว้น จักขุทั้ง ๓)..........................X

ไม่งงใช่มั้ย เวลาเรามาเขียนย่อๆไว้ท่องแบบนี้
ปฎิปุ) น จกฺขายตนํ , น จกฺขูติ ?
X/ ทุติยวิชาญาณ คือ ทิพพจักขุ
X/ ตติยวิชาญาณ คือ ปัญญาจักขุ
XX และ อายตนะ ๑๑ , บัญญัติ (เว้น จักขุทั้ง ๓)


----------------------------

จะเห็นว่าคำวิสัชนาในปุริมโกฏฐาสะนั้นใช้องค์ธรรมมาเป็นคำวิสัชนามี ๔ คู่ คือ จกฺขุ โสตํ คนฺโธ รโส เช่น ทิพพจักขุ ปัญญาจักขุ(ในคู่ของจักขุ) และ อีก ๓ คู่ คือคู่ของ กาโย รูปํ ธมฺโม นั้นใช้อายตนะเริ่มต้นเป็นคำวิสัชนาตามด้วย ฐเปตฺวา อวเสโส ในปุริมโกฏฐาสะ เช่น
อนุปุ) กาโย , กายายตนนฺติ ?
วิสัชนา) กายายตนํ ฐเปตฺวา อวเสโส กาโย น กายายตนํ ,
กายายตนํ กาโย เจว กายายตนญฺจ .

ตรงจุดที่อธิบายมานี้เป็นจุดที่ยากในปัณณัติวาระ จึงมักจะเป็นข้อสอบบ่อย ขอให้นักศึกษาควรหมั่นหัดทำปุจฉาวิสัชนาในปริปุณณปัญหา(โดยตรง) ทั้ง ๗ คู่ คือ ๔ คู่ และ ๓ คู่ ทั้งอนุโลมนัยและปัจจนิกนัย ดังที่กล่าวไว้ข้างต้น

น กาโย องค์ธรรมได้แก่ เอกเทสบัญญัติ
น ธมฺโม องค์ธรรมได้แก่ เอกเทสบัญญัติ

จะเห็นได้ว่า เอกเทสบัญญัติ ไม่ใช่ปรมัตถธรรม ดังนั้นในคำแปลของวิสัชนาพระบาลีนั้น
คำแปลจะไม่ใช้คำว่า ธรรมที่เหลือนอกนั้น แต่จะใช้คำว่า ที่เหลือนอกนั้น
เวลาตอบก็ต้องยกตัวอย่างด้วย ...เอกเทสบัญญัติ เช่น บ่่อน้ำ ถ้ำ ตา หู ต้นโพธิ์ ต้นไทร เป็นต้น

ในการวิสัชนานั้น สังเกตุดูให้ดีๆ จะเห็นว่า คำวิสัชนานั้นล้อตามคำปุจฉา เพียงแต่เราฝึกสังเกตแล้วจับหลักเรียงให้ถูกต้องในแต่ละกรณีไป เพราะว่าจะยากกันมากตรงวิสัชนาของปัจจนิก ยิ่งคนที่จับหลักการตอบไม่ได้(วิสัชนา) และขาดการฝึกบ่อยๆ ยิ่งแย่เข้าไปใหญ่ เรื่องง่ายๆ ก็จะกลายเป็นเรื่องยากค่ะ

แม้แต่ผู้ที่ทราบหลักแล้ว แต่ไม่ฝึกเขียนปุจฉาวิสัชนาบ่อยๆ ก็ไม่สามารถเขียนข้อสอบได้ การเขียนข้อสอบได้นั้น เป็นแค่อุบายให้เราเข้าใกล้ธรรมะยิ่งขึ้นค่ะ

คราวนี้จะบอกวิธีสังเกตง่ายๆ ไว้สำหรับการวิสัชนา ในปัจจนิกนัย ยกตัวอย่างคู่สุดท้ายมาให้ดู

ปฏิปุ) น ธมฺมายตนํ , น ธมฺโมติ ?
แปล ธรรมที่ไม่ชื่อว่า ธัมมายตนะ , ไม่ชื่อว่า ธัมมะ ใช่ไหม ?

วิสัชนา) ธมฺมายตนํ ฐเปตฺวา อวเสโส ธมฺโม น ธมฺมายตนํ ธมฺโม ,
ธมฺมญฺจ ธมฺมายตนญฺจ ฐเปตฺวา อวเสโส น เจว ธมฺโม น จ ธมฺมายตนํ .
แปล
ยกเว้น ธัมมายตนะเสียแล้ว ธรรมที่เหลือนอกนั้น ไม่ชื่อว่าธัมมายตนะ แต่ชื่อว่าธัมมะ ,
ยกเว้น ธัมมะและธัมมายตนะเสียแล้ว ที่เหลือนอกนั้น ไม่ชื่อว่าธัมมะ และไม่ชื่อว่าธัมมายตนะ .

สังเกตดูว่าคำวิสัชนาที่เป็นพระบาลีนั้นเป็นคำปุจฉาคือ ธมฺมายตนํ , ธมฺโม จะนำมาใช้เป็นคำวิสัชนาทั้งหมดในปุริมโกฏฐาสะ ปัจฉิมโกฏฐาสะ คือมาอย่างละ ๒ คำ ทั้งวิสัชนาท่อนแรกและท่อนสอง
เราสามารถเช็คคำวิสัชนาได้ว่า เราใส่ครบอย่างละ ๒ หรือไม่ ถ้าไม่ครบก็วิสัชนาผิด
ถ้าเรียงกันสลับที่ไม่ถูกต้องไม่ตรงกับคำวิสัชนาก็วิสัชนาผิดอีก
และสังเกตให้ดีว่า ปุริมโกฏฐาสะจบลงด้วยคำใด ในปัจฉิมโกฏฐาสะก็จะเริ่มต้นประโยคด้วยคำนั้นเสมอ
ใช่หรือไม่ ตั้งแต่วิสัชนามาในปัณณัตติวาระ จะเป็นอย่างนี้ตลอด อย่างเช่นตัวอย่างที่ยกมาปุจฉาวิสัชนา
ปุริมโกฏฐาสะจบลงด้วยคำว่า ธมฺโม ...พอในปัจฉิมโกฏฐาสะก็จะเริ่มต้นประโยคด้วยคำว่า ธมฺมญฺจ

ปัจจนิกนัย คำวิสัชนาในปุริมโกฏฐาสะ คำวิสัชนาจะล้อตามปุจฉาเรียงกันมา
แต่ในปัจฉิมโกฏฐาสะนั้นสังเกตุให้ดีจะเรียงกันมาแบบไม่ล้อตามปุจฉาแล้ว จะสลับที่กัน
ให้ยึคแนวทางว่าปุริมโกฏฐาสะจบลงด้วยคำไหน ในปัจฉิมโกฏฐาสะก็จะขึ้นต้นด้วยคำนั้น แล้วก็เรียงสลับกันมาอย่างนั้นตั้งแต่ต้นจนจบ และต้องครบอย่างละ ๒ คำด้วย
ที่สำคัญการวิสัชนาในปัจจนิกนัยของ ๓ คู่คือ กาโย รูปํ ธมฺโม นั้นจะมีความต่างอยู่บ้างกับการถามตอบในตำแหน่งอื่น การเรียงของคำนั้นจะต้องไม่นำมาซ้ำติดต่อกัน เช่น ธมฺโม แล้วก็จะต้องไม่ต่อด้วย ธมฺโม อีก จะต้องสลับกันระหว่าง ธมฺโม กับ ธมฺมายตนํ เสมอ ไม่ว่าจะเรียงมาแบบล้อตามปุจฉาในปุริมโกฐาสะ หรือว่าจะเรียงสลับกันในปัจฉิมโกฏฐาสะ เช่นท่อนสองคือปัจฉิมโกฏฐาสะ เรียงสลับกันมาอย่างนั้นตั้งแต่ต้นจนจบ และต้องครบอย่างละ ๒ คำด้วย

ธมฺมญฺจ ธมฺมายตนญฺจ ฐเปตฺวา อวเสโส น เจว ธมฺโม น จ ธมฺมายตนํ

------------------------------------------------------
ทีนี้มาดูปุจฉาวิสัชนาบาลี ไทย องค์ธรรมแบบเต็มๆ กันในคู่นี้กันค่ะ

ปฏิปุ) น ธมฺมายตนํ , น ธมฺโมติ ?
แปล ธรรมที่ไม่ชื่อว่า ธัมมายตนะ , ไม่ชื่อว่า ธัมมะ ใช่ไหม ?

วิสัชนา) ธมฺมายตนํ ฐเปตฺวา อวเสโส ธมฺโม น ธมฺมายตนํ ธมฺโม ,
ธมฺมญฺจ ธมฺมายตนญฺจ ฐเปตฺวา อวเสโส น เจว ธมฺโม น จ ธมฺมายตนํ .
แปล
ยกเว้น ธัมมายตนะเสียแล้ว ธรรมที่เหลือนอกนั้น ไม่ชื่อว่าธัมมายตนะ แต่ชื่อว่าธัมมะ ,
ยกเว้น ธัมมะและธัมมายตนะเสียแล้ว ที่เหลือนอกนั้น ไม่ชื่อว่าธัมมะ และไม่ชื่อว่าธัมมายตนะ .

ในปฏิโลมปุจฉา องค์ธรรมของสันนิฏฐานบท ได้แก่
- อายตนะ ๑๑ (เว้น ธัมมายตนะ)
- บัญญัติ คือ สมูหบัญญัติ เช่น กองช้าง กองม้า กองทัพ เป็นต้น
และ
- เอกเทสบัญญัติ เช่น บ่อน้ำ ถ้ำ ตา หู ต้นโพธิ์ ต้นไทร เป็นต้น
องค์ธรรมของสังสยบทได้แก่ องค์ธรรมหมวดหลังเท่านั้น



สำหรับผู้ที่จะสอบในปี ๒๕๖๐ ควรหมั่นฝึกทุกคู่ที่ยกตัวอย่างมาในนี้กันให้มากๆ ด้วยนะคะ
ฝึกไว้แต่ต้นปีนะคะ อย่าหมักดองไว้ว่าจะท่องใกล้สอบ เพราะถึงเวลานั้นเข้าห้องสอบไปรับรองว่าสับสน
แม้จะท่องไว้อย่างดีในเดือนที่ใกล้สอบ ก็ยังไม่ดีพอค่ะ จะเลอะเลือนเพราะว่าท่องไว้เยอะ แม้ว่าจะท่องด้วยความเข้าใจก็ตาม แต่สัญญาไม่เที่ยง รับรองว่าถ้าท่องเอาตอนใกล้สอบจะตีกันเละ เพราะว่าเนื้อหาที่สอบมีมาก ดังนั้นการเรียนในแต่ละปีของชั้นมหา ควรจะเรียนไปด้วยและฝึกหัดเขียนและท่องไปด้วยแต่เนิ่นๆ ไม่เช่นนั้นวันสอบจะเครียด ถ้าเราเข้าใจดีฝึกมาดี วันสอบถือกระดาษแค่แผ่นเดียวไว้ทบทวนแบบสบายเป็นพอแล้ว ฝึกมาดีและมือเขียนให้ทันสมองสั่งด้วย รับรองว่าเวลาที่ให้ในการสอบ ๔ ชั่วโมง เราจะออกจากห้องสอบโดยการใช้เวลาไม่นานค่ะ

.