การเรียบเรียงแต่ละครั้งต้องใช้สมาธิที่ต่อเนื่องพอสมควรหน่ะครับคุณเอกอน

เลยต้องหาเวลาและสถานที่ที่สัปปายะพอสมควรในการเรียบเรียง ซึ่งบางครั้งถ้างานทางโลกเยอะหรือสุขภาพไม่อำนวย ก็อาจจะต้องใช้เวลากันหลายอาทิตย์เลย กว่าจะหาเวลาและสถานที่ที่เหมาะสม ในการกลั่นเนื้อหาออกมาได้นะครับ

เจริญในธรรมนะครับ

มีคำถามใน inbox มาจากมิตรทางธรรมที่อยู่ในลานธรรมจักร ตอนแรกว่าจะตอบเป็นการส่วนตัวอย่างเดียว แต่เห็นว่าน่าจะเป็นประโยชน์กับท่านอื่นด้วย

เลยขออนุญาตมาลงไว้ในกระทู้ต้นเรื่องด้วยนะครับ เผื่ออาจจะมีท่านอื่นสงสัยในประเด็นเดียวกันเนื่องจากผู้เรียบเรียงอาจจะชีแจงไม่ละเอียดพอ



สวัสดีครับ คุณ ***

ต้องขอโทษด้วยครับที่ตอบช้า เพราะพึ่งมาสังเกตเห็นว่ามีข้อความใหม่ใน inbox หลังจากข้อความสุดท้ายในปี 2011 (ส่วนในเมลล์ที่เชื่อมกับเวปนี้ นานๆถึงจะเข้าไปเช็คสักทีนึง)

เกี่ยวกับเรื่องสติอัตโนมัติ ปัญญาอัตโนมัติ และการทรงฌานในชีวิตประจำวัน ขออธิบายอย่างสั้นๆก่อนนะครับ (ส่วนรายละเอียด ขอเอาไปลงในภาคส่วนของอธิจิตตสิกขาและอธิปัญญาสิกขาแล้วกันนะครับ)

สติอัตโนมัติ ปัญญาอัตโนมัติ คือสติปัญญาที่ผ่านการฝึกฝนอบรมดีแล้ว และขึ้นมาทำงานได้เองเป็นอัตโนมัติเมื่อมีผัสสะมากระทบ

คือ เกิดกุศลหรือกลางๆ (อัพยากฤต) ก็รู้ แล้วปล่อยให้วงจรเดินต่อไป, เกิดอกุศลก็รู้ แล้วดับวงจรลงได้ในเดี๋ยวนั้นทันที ซึ่งตรงนี้จะเกิดเป็นอัตโนมัติขึ้นมาเรื่อยๆตั้งแต่โสดาบัน สกทาคามี ไปจนอัตโนมัติอย่างเต็มที่ในขั้นอนาคามี

และเมื่อสติปัญญาในขั้นอนาคามีเป็นอัตโนมัติถึงขีดสุดแล้ว ก็จะพัฒนาต่อจนกลายเป็นมหาสติ มหาปัญญา คือจิตเป็นกลางต่อผัสสะอย่างถึงที่สุด ไม่มีชอบไม่มีชังเมื่อเกิดผัสสะเวทนา วงจรอกุศลไม่เกิดขึ้นอีกต่อไป ทุกอย่างเป็นเพียงกิริยาอาการ

อันนี้เกิดขึ้นกับพระอรหันต์ที่ท่านตัดรากของกิเลสสังโยชน์ทุกตัวขาดลงได้แล้วด้วยมหาสติมหาปัญญา

ตรงนี้อธิบายแบบย่อๆตามบัญญัติที่องค์หลวงตามหาบัวท่านให้เอาไว้ บวกเพิ่มเติมอธิบายความนิดหน่อยนะครับ

แต่ถ้าจะให้ลงรายละเอียดขึ้นไปอีกนิด ก็จะได้ว่า

สติอัตโนมัติ และปัญญา (อันมีสัมปชัญญะเป็นเบื้องต้น) อัตโนมัติ คือสติและสัมปชัญญะที่ถูกฝึกดีแล้ว จนกระทั่งมีผัสสะอะไรเกิดขึ้น สติและสัมปชัญญะ ก็จะทำหน้าที่ให้จิต รู้ในผัสสะและเวทนานั้นได้ชัดอย่างเป็นอัตโนมัติ และมีปัญญาที่จะทำให้เกิดปฏิกิริยาตอบสนองต่อผัสสะและเวทนานั้น ไปในทางที่ไม่เกิดอกุศลได้อย่างเป็นอัตโนมัติ

โดยสติ ทำหน้าที่ตรวจจับ (detecting) และปัญญาสัมปชัญญะ ทำหน้าที่ประมวลผลและสั่งการกระทำต่อ (processing & reacting) ให้กระบวนการทั้งหมดอยู่ในแนวทางที่ถูกต้อง อย่างเป็นอัตโนมัติ (โดยไม่ต้องผ่านการคิด) ในชั่วเสี้ยววินาที

เหมือนนักขับรถที่ชำนาญ เมื่อตา (เปรียบได้กับสติ) เห็นอุบัติเหตุอยู่ข้างหน้า ระบบประสาทซึ่งรวมทั้งสมอง (เปรียบได้กับปัญญาสัมปชัญญะ) ก็จะสั่งการให้ขาเหยียบเบรค มือหมุนพวงมาลัยหักหลบ ฯลฯ ได้อย่างคล่องแคล่ว เป็นไปโดยอัตโนมัติ ซึ่งเป็นผลมาจากการฝึกที่ช่ำชองชำนาญดีแล้วนั้น

โดยที่ในขั้นของสกทาคามี สติและปัญญาจะเริ่มเป็นกึ่งอัตโนมัติ ซึ่งมีผลทำให้ผัสสะเวทนาที่ทำให้เกิดทุกข์ เกิดขึ้นได้น้อยลง ทั้งจำนวนครั้ง ความแรง และความยาวนานที่เกิดขึ้น

(ยกเว้นปัญญาที่เห็นสิ่งใดสิ่งหนึ่ง มีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดา สิ่งนั้นทั้งมวลล้วนมีความดับไปเป็นธรรมดา ก็จะเป็นปัญญาอัตโนมัติ และนี่คือการทรงลักขณูปนิชฌานในระดับแรก ที่ผู้ปฏิบัติ จะได้ปัญญาอัตโนมัติตรงนี้ ตั้งแต่โสดาบันขึ้นไป)

ซึ่งสติและปัญญากึ่งอัตโนมัติตรงนี้ มีผลทำให้สกทาคามี มีทุกข์เบาบาง คือเป็นสุขง่าย เป็นทุกข์ยากขึ้นมากมาย เพราะสติและปัญญาสัมปชัญญะ เริ่มรู้เท่าเอาทันกับกิเลสที่เกิดขึ้นมา

หมายถึงยังมีกิเลสเกิดขึ้นอยู่บ้างนิดหน่อย โดยเฉพาะตัวสำคัญที่ทำให้เกิดทุกข์อย่างหยาบ คือ สังโยชน์ข้อราคะและปฏิฆะ ยังเกิดขึ้นอยู่บ้าง แต่สติรู้เท่า ปัญญาสัมปชัญญะเอาทันกับกิเลสดังว่า ทำให้ราคะและปฏิฆะเบาบางลงไป ซึ่งเป็นผลทำให้ทุกข์ในชีวิตเบาบางลงไปเป็นอย่างมาก

ซึ่งถ้าฝึกสติและสัมปชัญญะให้ยิ่งขึ้นไปอีก สติและสัมปชัญญะที่ตามผัสสะและเวทนาทัน ก็จะตัดวงจรทำให้ไม่เกิดตัณหาอย่างหยาบขึ้นมา

คือสติ จะเป็นตัวระลึกรู้ในผัสสะและเวทนาที่เกิดขึ้น ส่วนตัวปัญญาสัมปชัญญะที่เห็นคุณโทษและทางออกของกาม หรือเห็นในสามัญลักษณะของเวทนาดีพอแล้ว ก็จะทำให้เกิดโลกุตรปัญญา ซึ่งเป็นตัวตัดให้ตัณหาอย่างหยาบ คือกามตัณหา และวิภวตัณหา ให้ขาดออกไปจากใจ ทำให้สังโยชน์ข้อราคะและปฏิฆะไม่เกิดขึ้นมาใหม่อีก

นั่นคือการพัฒนาขึ้นสู่ระดับอนาคามี ที่มีสติเป็นอัตโนมัติ และปัญญาที่เป็นอัตโนมัติ ทำให้ความทุกข์ส่วนใหญ่หลุดหายไปจากใจ

(แต่ยังมีทุกข์ละเอียด คือการเกิดขึ้นแห่งชาติอยู่ (ชาติปิทุกขา) ทำให้ยังมีความฟุ้งในจิตอยู่ (แต่เป็นการฟุ้งไปในธรรมที่ยังเรียนไม่จบ ที่เรียกว่า ธัมมุจธัจจะ) จิตบางครั้งยังหมองอยู่ได้นิดหน่อย

จนกว่าจะพัฒนาสติอัตโนมัติและปัญญาอัตโนมัติ ให้เป็นมหาสติ มหาปัญญา ในระดับอรหันต์ที่ไม่มีเชื้อเกิด คือไม่มีการเกิดขึ้นแห่งชาติเหลืออยู่อีก ตามบัญญัติที่องค์หลวงตามหาบัวท่านว่าเอาไว้นะครับ)

ซึ่งเมื่อนักปฏิบัติเข้าสู่ระดับอนาคามีแล้ว สติก็จะเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง ทำให้สมาธิ หรือความตั้งมั่นแห่งจิต ก็จะบริบูรณ์พร้อมกันขึ้นไปด้วยตามคำของพระบรมครู

คือจิตเขาจะเป็นผู้รู้ผู้ดูผัสสะและเวทนาอยู่ด้วยใจที่เป็นกลาง อันเนื่องมาจากอุเบกขาในโพชฌงค์ที่สมบูรณ์ (อุเบกขาสัมโพชฌงค์ หรือโพชฌังคุเปกขา) ซึ่งจะทำให้สติ ก็จะเป็นสติที่บริสุทธิ์และต่อเนื่องด้วยผลขององค์อุเบกขาในโพชฌงค์นั้น

และด้วยสติที่บริสุทธิ์ด้วยอุเบกขา พร้อมกับสมาธิที่บริบูรณ์พร้อม ทำให้นักปฏิบัติที่เข้าสู่ขั้นของอนาคามี จะสามารถทรงฌาน (ที่เป็นอารัมมณูปนิชฌาน) อยู่ได้ในชีวิตประจำวันนะครับ

ซึ่งตรงนี้มีสภาวะเหมือนกับการอยู่ในฌาน ๔ แล้วเอาจิตมารู้โลก การรู้โลกก็จะรู้ได้ชัด ตรงตามสภาวธรรมทั้งวิเสสลักษณะและสามัญลักษณะ เหมือนดูภาพแบบ full HD โดยไม่มีคลื่นรบกวนแทรก

เนื่องเพราะจิตที่ทรงฌานในชีวิตประจำวัน จะประกอบไปด้วยองค์ธรรมที่เด่นของฌาน ๔ อันได้แก่เอกัคคตา (ความเป็นหนึ่งแห่งจิต) และอุเบกขาที่เป็นอุเบกขาสัมโพชฌงค์ (ความวางเฉยแห่งจิต รับรู้โลกด้วยใจที่เป็นกลาง) อยู่โดยตลอดเวลาหรือเกือบตลอดเวลานั่นเอง

อธิบายด้วยศัพท์ที่ยากไปหน่อย แต่คิดว่าด้วยระดับธรรมของคุณ*** น่าจะทำความเข้าใจได้นะครับ

เจริญในธรรมครับ

ขอนำข้อความ คุณidea มาไว้ที่นี่

การทำสมาธิ...
ถึงจุดหนึ่ง..ที่ไอเดียจะเรียกว่าเป็นความสงบ
คือ..เกิดอาการกายเบา..จิตเบา
สว่าง..โปร่ง..โล่ง..
กาย..ลม..ยังไม่ดับ
แต่..เหมือนมีก็ไม่ใช่..ไม่มีก็ไม่ใช่
สุข..สงบ
ส่วนมากที่ทำได้..และทำความเข้าใจมาประมานนี้


..แต่..
สงสัยมาสักพักละ..
หลายครั้งที่..เหมือนระลึกถึงความสงบ..
ในวันที่เข้าสมาธิง่ายพอสมควร..
มันจะเหมือนจับทางไปได้เลยทันทีที่หลับตาสักแป๊ป
แต่..มันเป็นความสงบ..อีกแบบ
ติดใจตรงนี้ค่ะ
ตอนนั้นจะรู้สึก..ว่ามีกาย
แต่กายเป็นสภาพใด..อยู่สัดส่วนตรงใดระบุไม่ได้
จะรู้ชัดแค่ตรงกลางอก..
รู้ตรงจุดนี้..และมันจะเคลื่อนไป..ตรงจุดนั้น..(กลางอกนั่นแหละ)
รู้ถึงอาการเคลื่อน..บางทีเร็วๆ..เหมือนควบคุมให้ชะลอ..คงเพราะฝืน
แต่มันเป็นอาการที่..เคลื่อนหมือนไม่มีที่สุด

คือว่า..ไม่เคยตามไปถึงที่สุดด้วยค่ะ..แหะๆ
เพราะมันเหมือน..ดิ่ง..อ่ะค่ะ..ดิ่งลึกไปเรื่อยๆ
ไม่มีสว่าง..โล่ง..เบา..
แต่ก็ไม่อึดอัด..คิดว่ามีความรู้ตัวดี
แต่..
มันสงบ..แบบวิเวก..อย่างเดียวเลย
มันวังเวงจนน่าตกใจอยู่นิดๆอ่ะค่ะ
จะถอยออกตลอด..แบบขืนไว้

ใครพอจะอธิบายสภาวะนี้ได้ใหมคะ
มันก็คือความสงบ..แบบหนึ่งใช่ใหม..
สัมมาสมาธิใช่ใหม..

พิจารณาสภาพธรรม ของคุณidea มี ขั้นตอน 2 คือ
1 เริ่มต้นด้วยการรู้ลมหายใจเข้าออก ซึ่งบางครั้งต้องใช้เวลา และบางครั้งเพียงหลับตาจินก็รวมตัวกลางหน้าอก พบอาการไหว ณ จุดกลางหน้าอก ซึ่งคือปรากฏการณ์ลมละเอียด ซึ่งหากยังรู้ในลมจะเกิดอาการแน่นๆ ซึ่งเมื่อถึงจุดนี้ต้องเลิกสนใจลมชั่วคราว เพราะรู้ลมหายใจเข้าออก มุ่งหมายเพื่อให้ได้สมาธิ
และใช้สมาธิมารู้ความจริง

2 ให้นำสมาธิมารู้ความจริงของกายใจที่ปรากฏ ซึ่งคุณ idea
จะพบอาการ2 อย่างคือ อาการไหวไปมาและอาการแน่นๆ ที่กลางหน้าอก ให้นำตัวรู้ที่เป็นกลาง คือ รู้แบบคนพักผ่อนรู้ รู้แค่ใหนให้รู้แค่นั้น ไม่ต้องควานหาสภาวะ โดยรู้รวมๆ ในปรากฏการณ์ 2ั อย่างคืออาการไหวและการมีสิ่งทาบปกคลุมหัวใจ โดยรู้ ืืืืพร้อม 2 ปรากฏการณ์ 3ถึง5 วินาที รู้แล้วละ จิตจะค่อยๆดิ่งลง ตามรู้อาการดิ่งลง จนจิตมาหยุด อยุ่ที่ตำแหน่งหนึ่ง

คุณเปลี่ยนชื่อใหม่
เราไม่ได้เอาตัวรู้ไปแนบกับแรงที่ร้อยรัดกลางอก(แรงตัณหา)
แต่เราเอาต้วรู้ไปแตะรู้แรงที่ร้อยรัดกลางอก(แตะรู้ความรู้สึกเหมือนมีอะไรแนบอยู่)
เมื่อรู้กลางอกหากรู้ต่อเนื่องอย่างที่คุณเปลี่ยนชื่อกล่าว
จิตจะยึดรวมกับแรงที่กลางอก อันนี้เป็นสมถะ ถ้าจะเป็นวิปัสนา
จะต้องแตะรู้แล้วละ รู้แล้วละหมายถึง การรู้ชั่วขณะ 3-5วินาที
แล้วปล่อยรู้
การปล่อยรู้หมายถึง รู้แล้วละ เหมือนทิ้งของที่ไม่ต้องการ เลิกใส่ใจการละก็ไม่ได้นาน
สำหรับบางท่านที่ยึดมาก ไม่สามารถปล่อยรู้ได้ อาจเป็นการยึดที่จะปล่อยรู้ กลุ่มนี้คืออัตตกิลมถานุโยค อาจใช้วิธีการเปลี่ยนรู้ คือขณะรู้แรงกลางหน้าอก 3-5วินาที ต่อจากนั้นหากมีพัดลมเปิดใส่ตัวหรือลมพัดมาโดนตัว ก็มารู้ที่ลมโดนตัว ซึ่งก็คือการเปลี่ยนรู้สิ่งใหม่ ก็คือการละสิ่งเก่า(สำหรับอัตกิลมถานุโยค) หากเป็นกลุ่มวิปัสนายานิกจิตเขาจะละเองโดยธรรมชาติ
สำหรับคุณideaเป็นวิปัสนาที่มีสมถะนำหน้าอาจใชัวิธีนี้หรือไม่ก็ได้

ธรรมที่ปรากฏในการปฏิบัติวิปัสนาจำแนกตามอุปนิสัย

1ลักษณะจิตของวิปัสนายานิก เนื่องจากวิปัสนายานิกเป็นผู้มีสมาธิไม่มาก เจตสิกจึงมีความหลากหลาย การกำหนดจิตจึงเป็นการรู้ทันความรู้สึกนึกคิด ความทรงจำที่ผุดออกมา การเคลื่อนของจิตไปตามอายตนะภายนอก เช่น ทางตาเป็นต้น การกำหนดรู้เป็นขณะตามปรากฏการณ์ของจิต นานๆจิตจะดิ่งลง เมื่อดิ่งลงก็กลับขึ้นมาอย่างรวดเร็ว

2 ลักษณะจิตของสมถยานิก เนื่องจากเป็นชอบบำเพ็ญสมาธิมามาก เจตสิกจึงไม่หลากหลาย การกำหนดรู้จึงเป็นการรู้กายในกาย เช่น กรณีสภาวธรรมของคุณ idea ที่กล่าวมา

หลักการปฏิบัติขัันต่อไป คือ การรู้ความสัมพันธ์ของกายใจจากความจริงที่จิตเป็นเหตุสร้างปรากฏการณ์ทางกาย กล่าวคือ หากจิตมีความพอใจเอิบอิ่ม ก็จะไปบงการให้สมองหลั่งสารฮอร์โมนปรเภทนั้นๆออกมากรณีนี้สมองจะสร้างสารเอ็นโดฟีนออกมาไหลจากโหนกศีรษะาผ่านข้างหูเอิบอาบตามกระแสประสาท สะสมลงสู่ไขสันหลัง เอิบอาบหมักดองตามที่พะพุทองค์ได้กล่าวไว้(อาสวะหมักดอง)

การเกิดกิเลสทางใจหนึ่งครั้งก็สร้างสารทางกายหนึ่งครั้งเกิดดับคิดเป็น1รอบ ใช้ระยะเวลาสั้นๆไม่กี่วินาที ถัาจิตโกรธก็จะสร้างสารโกรธในร่างกาย(อดีนารีน) ลองคิดดูวันหนึ่งๆจะสร้างกีสาร กี่ครั้ง กีรอบ 1เดือน กี่แสน ล้านรอบ สร้างเสร็จก็สะสมที่ใจกายนี้ นี่จึงเป็นเหตุให้เวียนตายเกิดภพชาติไม่หมดสิ้น

เมื่อใจเป็นเหตุ สารเคมีทางกายเป็นผล(ปฏิจสมุปบาทสายเกิด) ถ้าปฏิจสมุปบาทสายดับ จะย้อนปรากฏการณ์ทางกายสมมุติ การเกิดวนขวา การดับก็วนย้อนศร นี่คือความลับที่นำไปสู่การบรรลุธรรมที่ไม่มีการกล่าวถึง

ถึงการทำงานของกิเลส ตัณหา ซึ่งเป็นเหตุให้เกิดเวทนา(ชอบ ชัง เฉย) ซึ่งเป็นผล เวทนาดังกล่าวก็จะเป็นเหตุให้เกิดสารอินทรีย์เคมีทางกาย(ผล) สารอินทรีย์เคมี(เหตุ)ก็จะไปกระตุ้นให้เกิดอารมณ์ที่เคยเกิดขึ้นแล้ว(ผล)เกิดขึนอีก

เกิดลูกโซ่ของความเป็นเหตุ ผลเชื่อมต่อกันไประหว่างปรากฏการณ์ทางใจสัมพันธ์กับกาย จึงสรุปลงที่ทุกอย่างเกิดแต่เหตุ เมื่อเหตุดับผลจึงดับตาม

ผลเป็นปรากฏการณ์ทางกายที่หยาบกว่าเห็นง่ายกว่าใจ ที่กล่าวว่าปฏิจสมุปบาทสายดับ เป็นการวนย้อนศรของสภาวธรรมทางกายสู่ใจ กล่าวคือ การกำหนดรู้ปรากฏทางกายเช่น ขณะ
นั่งสมาธิ เมื่อมีอาการปวดเข่า เราลองเอาตัวรู้ไปแตะที่อาการปวดเป็นขณะๆ อาการปวดจะเพิ่มมากแล้วจึงค่อยๆดับลง การกำหนดรู้เช่นนี้จะต้องใช้เวลา มาก เพราะเป็นการรุ้เฉพาะทางกาย แต่ถ้าลองกำหนดรู้ความปวดเข่าเป็นขณะๆ แล้วสังเกตว่า
ณ ตำแหน่งนั่นจะเกิดความรู้สึกทางใจร่วมด้วย คือใจอึดอัดส่ายไปมา ให้เราละการรู้ในอาการปวดเปลี่ยนมารู้ความอึดอัดทางใจ3-5 วินาทีแล้วละ กลับมารู้ความปวด จะพบว่าอาการทางกายและใจจะสลายตัวลงแทบจะพร้อมกันอย่างรวดเร็ว หากการรํู้ในการปวดอย่างเดียวแล้ว (รู้ทางกายอย่างเดียว)หายปวด จะใชัเวลาเป็น3เท่า ของการรู้แบบความสัมพันธ์ของกายกับใจ ผู้ใดสนใจลองทดสอบดูครับ

ิตามแนวทางที่กล่าวมา สรุปได้ 2 ขั้นตอน
1. ใช้จิตที่เป็นกลางธรรมชาติไปรู้้รูปนามตามความเป็นจริง
โดยในเบื้องต้นสิ่งใดเกิดก่อน ให้รู้สิ่งนั้น ต่อมาจะเริ่มสังเกตเห็นรูปนามแสดงความจริงในลักษณะความสัมพันธ์ (ความเป็นเหตุเป็นผลซึ่งกันและกัน
2. การรู้ความจริงแต่ละขณะเป็นการรู้ ในช่วงสั้นๆ3-5 วินาที
เป็นการล้อตามธรรมชาติของจิต ที่จะมีการเคลื่อนไม่อยู่กับสิ่งใดสิ่งหนึ่งนานๆ และในขณะรู้ระยะสั้นนั้น ให้ปล่อยรู้หรือเปลี่ยนรู้ ชึ่งเป็นการล้อตามธรรมชาติ ที่แสดงสามัญลักษณะของรูปนามคือ เกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไป เข้าหลักที่รู้แล้วละ

การปฏิบัติในลักษณะนี้จะทำให้จิตเบาและเป็นสมาธิได้เร็ว เพราะหากเราจดจ่อในกรรมฐานต่อเนื่อง จะสะสมเจตนา(อุปทาน) ประกอบกับสิ่งที่เป็นขยะกายขยะใจ (พลังงาน) จะต้องคลายออก ตรงช่องว่างภายหลังรู้แล้วละ แต่เนื่องจากรู้ แล้วไม่ละคือจดจ่อกับกรรมฐาน พลังงานดังกล่าวคลายออกไม่ได้ จึงสะสมค้างอยู่ ผู้ปฏิบัติจึงรู้สึกอึดอัด จึงเข้าใจว่ายิ่งปฏิบัติยิ่งทุกข์ จึงเลิกปฏิบัติ เป็นการเสียโอกาส
เนื่องจากขาดความเข้าใจ เพราะปฏิบัติตามๆกันมา ซึ่งสิ่งนี้ผมก็เคยเป็นมาเช่นเดียวกัน

ปรากฏการณ์ทางจิต อาจแยกได้ 2 ส่วนคือ
การสร้างเหตุ ได้แก่การสร้างสติ และสมาธิ
การได้รับผล ได้แก่ความสงบ

การมีสติรู้ในองค์กรรมฐานเป็นไปเพื่อเกิดสมาธิ(เหตุ)
จิตละการเกาะในองค์กรรมฐานเคลื่อนที่ลงสู่ฐานของจิตเกิดความสงบ(ผล)

หากผู้ปฏิบัติยังยึดกับองค์กรรมฐาน จึงไม่พบธรรมชาติของวิถึจิตที่เคลื่อนเข้าสู่ความสงบ ชึ่งเคลื่อนไปตามตำแหน่งของร่างกาย ชึ่งเป็นไปตามหลักที่ตำแหน่งต่างๆของร่างกาย มีกระแสประสาท เชื่อมโยง และมีจุดศูนย์รวมของกระแสประสาท ที่ควบคุมความรู้สึก ได้แก่ ปิติ อบอุ่น สุข ตำแหน่งเหล่านี้ถูกเรียกว่าจักระ

เมื่อการเกิดฌานจิตเกี่ยวเนื่องกับ ตำแหน่งของจิต สัมพันธ์กับอารมณ์ของจิต ทำไมสิ่งนี้ไม่กล่าวไว้ในพระไตรปิฏก ที่เป็นเช่นนี้เพราะการเกิดฌานจิต(ลักขณูณิชฌาน)ที่เกี่ยวเนื่องกับตำแหน่ง(จักระ) จะเกิดเฉพาะการรู้ในสภาวะรูปนามที่เป็นอิสระธรรมชาติ ไม่ได้กำหนดที่เจาะจง เช่น กำหนดลมหายใจเป็นต้นที่มีการเจาะจง่ไปที่ลม แต่ถึงแม้จะเจาะจงโดยรู้ลมหายใจเข้าออก หรือรู้รูปนามอิสระ สิ่งหนึ่งที่เหมือนกันคือ อารมณ์จิต เช่น
ในปฐมฌานจะมีวิตก วิจาร ปิติ สุขและเอกคตารมณ์ ความต่างคือถ้ารู้รูปนามที่อิสระ เวลาเข้าสู่ปฐมฌาน จิตจะดิ่งลงตำแหน่งที่ท้อง แต่เนื่องจากการปฏิบัติธรรมเพื่อมรรคผล มีหลายสายสู่จุดเดียวกัน จึงกล่าวเฉพาะสิ่งที่มีเหมือนกัน
แต่หากได้เรียนรู้จิตที่เคลื่อนไปตามจักระเมื่อเกิดอารมณ์ฌานจิตแล้ว ก็จะเรียนรู้วิถึจิตของฌานแต่ละระดับ

การปฏิบัติดูลมหายใจเข้าออกก็ได้ฌาน การรู้รูปนามอย่างอิสระก็ได้ฌาน(ลักณูณิชฌาน)

ฌานทั้งสองมีสิ่งใดที่ต่างกัน
การรู้ลมหายใจเข้าออก เราต้องใส่เจตนาเพื่อตามรู้ลม แรงเจตนาก็คือแรงแอคชั่น จึงเกิดแรงโต้กลับ คือ รีแอคชั่น แรงนี้ทำให้จิตคงสมาธิไม่ ได้นาน ถึงนานก็สะสมแรง ที่ต้องล้างออกภายหลัง เพราะหลักวิปัสนาต้องสลัดทุกแรงจนอิสระจากแรงทั้งปวง