คราวนี้มาถึงการฝึก โดยใช้ความสุขจากความสงบงามของธรรมชาติเป็นส่วนช่วยเหนี่ยวนำ ในการทำให้เกิดสติ สัมปชัญญะ สมาธิ และปัญญาตามแบบเซ็นกันนะครับ

ซึ่งในช่วงแรกนี้ก็จะเป็นการฝึกในแบบสุขาปฏิปทา คือใช้ความสุขจากธรรมชาติสิ่งแวดล้อมที่สงบงามเป็นตัวนำ เพื่อบ่มเพาะให้เกิดสติ สัมปชัญญะ สมาธิ และปัญญาที่เข้มแข็ง

ก่อนที่จะเข้าสู่บทเรียนที่ยากขึ้น โดยเอาความทุกข์ (ทุกขัง) ซึ่งเป็นลักษณะธรรมดาสามัญที่แปรปรวนไปของธรรมชาติ ที่เข้ามากระทบแล้วจิตให้ค่าเป็นความทุกข์ ความบีบคั้นต่างๆ เป็นวัตถุดิบให้จิตได้เรียนรู้ ซึ่งเป็นการฝึกในแนวทางทุกขาปฏิปทาในช่วงท้ายกันนะครับ

และการฝึกเพื่อให้จิตสงบ เกิดสติ สัมปชัญญะ สมาธิที่ดีขึ้นนี้ ก็จะอาศัยการฝึกในเวลาที่ออกไปท่องเที่ยวตามสถานที่ที่เป็นธรรมชาติ โดยจะยกตัวอย่างจากที่เคยปฏิบัติผ่านๆมา พร้อมกับกุศโลบายในการฝึกจากครูบาอาจารย์ท่านต่างๆพอให้เห็นเค้า เพื่อเอาไปปรับใช้ตามรูปแบบของแต่ละท่านกันนะครับ

โดยแนวทาง หรือหลักการที่สำคัญในการฝึกก็คือ

ทำ "ความรู้สึก" ให้ดื่มด่ำ ลึกซึ้ง เป็นหนึ่งเดียวกันกับธรรมชาติที่ได้เข้าไปสัมผัสนั้น จนซาบซึ้งลงที่ใจ

โดยพยายามบันทึก จดจำ "ความรู้สึก" ดังกล่าวไว้ ให้ลึกซึ้ง ให้แนบแน่น เก็บเป็นสัญญา "ประทับ" เข้าไว้ในใจ (ที่เราเรียกกันทั่วไปว่า "ความรู้สึกประทับใจ")

และในยามที่ต้องกลับเข้ามาฝึกในรูปแบบประจำวัน ก็ให้ดึงเอา "ความรู้สึกประทับใจ" หรือสัญญาที่สงบงามดังกล่าวที่ว่านั้น ออกมาใช้ เพื่อชักนำจิตใจให้เกิดสติ สัมปชัญญะ และโดยเฉพาะสมาธิ และปัญญาที่ "รู้สึกได้" ในความตั้งมั่น เป็นหนึ่งเดียวกันของธรรมชาติทั้งหลาย

(ความสุขจากสุขสัญญาเป็นเหตุใกล้ให้เกิดสมาธิ และสมาธิเป็นเหตุใกล้ให้เกิดปัญญา)

โดยอาจกำหนดวันที่จะออกไปเที่ยวออกไปปฎิบัติ หรือถ้าจะว่ากันโดยเปรียบเทียบ ก็คือการออกไปธุดงค์ตามแบบฉบับของฆราวาสนี้นั้น เป็น "วันแห่งการฝึกสติ" หรือ "วันออกไปกระตุ้นเมล็ดพันธุ์แห่งการตื่นรู้"

เพื่อที่จะได้ทำให้จิต เกิดความตั้งใจ และระลึกได้เมื่อเผลอเพลินจมแช่ไปกับความสุขจากธรรมชาตินั้น ว่าเผลอเพลินออกจากการมีสติรู้กายรู้ใจไปแล้ว

และวันที่จะออกไปธุดงค์นี้ ควรเลือกวันที่สะดวกปลอดโปร่งจากการงานที่คั่งค้าง เพื่อป้องกันการโดนโทรตาม และป้องกันความกังวลในงานวนเวียนเข้ามาในหัว เข้ามารบกวนการปฏิบัตินะครับ

โดยอาจจะกำหนดวันปฏิบัติไว้เป็นตารางเวลาคร่าวๆสำหรับฝึก เช่นเดียวกับการฝึกตามรูปแบบในสำนักปฏิบัติธรรมได้ก็จะดี

เพียงแต่ว่าเพื่อให้เกิดความผ่อนคลายไม่เคร่งเครียด หมายกำหนดการต่างๆจึงไม่จำเป็นที่จะต้องเคร่งตึงเป็ะๆ เอาแบบพอสบายๆ ที่เราสามารถกำหนดและรักษาวินัยในการฝึกได้ แต่ก็ไม่ควรย่อหย่อนจนเป็นเพียงได้แค่การออกไปตามใจกิเลสเพื่อเที่ยวหาความสุขเท่านั้น

เริ่มตั้งแต่การเตรียมสิ่งของที่จะออกไปธุดงค์ในวันแห่งสติกันก่อน

เนื่องจากเป็นการท่องเที่ยวแบบพิเศษ คือเป็นการท่องเที่ยวเพื่อปฏิบัติธรรม หรือเป็นการออกธุดงค์ในรูปแบบของฆราวาส สิ่งของที่นำไปด้วยจึงต้องเป็นไปเพื่อเอื้อต่อการปฏิบัติ

คือเป็นไปเพื่อความคลายกำหนัด เป็นไปเพื่อความเป็นผู้มักน้อย เป็นไปเพื่อความสันโดษ (ที่หมายความว่าพอเพียง พอดี) เป็นไปเพื่อความสงัด ไม่ใช่เป็นไปเพื่อเสพสุขแต่เพียงถ่ายเดียว

ดังนั้น สิ่งของที่เอาไปจึงควรพอเหมาะพอดีกับกาละและเทศะ เช่น รองเท้าเสื้อผ้าควรเป็นชนิดที่เบาสบาย ใส่กันแล้วไม่อึดอัดรัดติ้ว แต่กระชับพอให้สมบุกสมบันได้บ้าง เครื่องสำอางค์ต่างๆงดได้ก็ควรงดที่จะเอาไป เพราะไม่ได้ไปประกวดความหล่อความงามกันที่ไหน

เพลงป๊อปเพลงโปรดก็ทิ้งไว้ในมือถือโดยไม่เปิดฟังให้จิตฟุ้ง พร้อมกับปิดมือถือไปด้วยได้ก็ดี แต่ถ้าต้องการเปิดเผื่อไว้ ก็ให้ปิดเสียงมือถือและกลับมาเช็คเพื่อโทรกลับสายเข้าในเวลาที่กำหนด เช่นในตอนเย็น

ส่วนการหลับนอน ถ้านอนเต๊นท์ได้ก็ยิ่งดีเพราะไม่สบายจนเกินไปและได้ใกล้ชิดธรรมชาติ แต่ถ้าไม่สะดวก การพักรีสอร์ทที่ไม่พลุกพล่านไม่ใหญ่โต ให้ความเป็นส่วนตัวได้ก็โอเคแล้วนะครับ เอาแบบไม่ต้องหรูหรามาก

ส่วนขนมของขบเคี้ยวงดได้ก็ควรงด (ยกเว้นเอาไว้แก้ง่วงตอนขับรถ) แต่สำหรับนักปฏิบัติมือใหม่ ถ้าจะเอาขนมขบเคี้ยวไปก็ให้ทานได้เป็นเวลา เช่นตอนจิบน้ำชาเพื่อดื่มด่ำกับธรรมชาติยามบ่าย ไม่ใช่เมื่ออยากทานเมื่อไหร่ก็ตามใจกิเลส แล้วควักออกมาทานได้โดยไม่เลือกเวลา

(คือไม่ปฏิเสธสุขโดยชอบธรรม แต่ต้องรู้เท่าทันความอยากและความพอใจในขณะเสพ)

ส่วนอุปกรณ์ต่างๆเพื่อเป็นเครื่องช่วยในการฝึกปฏิบัติ ก็จะอธิบายรวมเข้าไว้ในกิจกรรมต่างๆที่แทรกไว้ระหว่างวัน เพื่อเป็นกุศโลบายในการฝึกสติ สัมปชัญญะ สมาธิ และปัญญา ให้งอกงามขึ้นได้โดยง่ายนะครับ

อ้อ .. แล้วก็สิ่งที่สำคัญที่สุด ที่ควรพกติดตัวไปด้วยโดยตลอดเวลาของการปฏิบัติก็คือ สติในการอยู่กับปัจจุบัน และรอยยิ้มน้อยๆ พร้อมกับจิตใจที่ร่าเริงสดใสเบิกบาน มองโลกในแง่บวก ซึ่งท้ายที่สุด จะนำพาเข้าสู่การมองโลกในแง่ที่เป็นจริง นะครับ

โดยโปรแกรมการปฏิบัติ (ถ้าไม่นับการฝึกสติช่วงระหว่างการเดินทางเข้าที่พัก) ก็อาจจะเริ่มตั้งแต่การตื่นนอนในตอนเช้า ซึ่งควรกำหนดให้เป็นเวลาเช้ามืดสักหน่อย เช่นตีห้าหรือหกโมงเช้า

หรือถ้าจะให้เข้มข้นขึ้นมาอีกนิด การเริ่มตื่นตั้งแต่ตีสี่ก็จะดีไม่น้อย เพื่อให้สัมผัสได้ในบรรยากาศที่สงบ อากาศที่บริสุทธิ์ เสียงนกร้องในยามเช้า และความเย็นสบายของธรรมชาติ นานขึ้นมาอีกหน่อย

ซึ่งการกำหนดว่าจะเข้านอนกี่โมงแล้วตื่นกี่โมงมีหลักง่ายๆก็คือ ควรให้ร่างกายได้รับการพักผ่อนที่เพียงพอ เพื่อให้การปฏิบัติตลอดทั้งวันนั้นเต็มไปด้วยความสดชื่น ไม่ให้ถีนมิทธะนิวรณ์คือความง่วงเหงาหาวนอนเข้ามารบกวนได้ แต่ไม่นอนมากเกินไปจนมึนซึมไม่สดชื่น

โดยพอรู้สึกตัวตื่น และรู้ว่าร่างกายเขาได้รับการพักผ่อนที่เพียงพอแล้ว ก็อย่าตามใจกิเลสด้วยการนอนต่อนะครับ ให้ทำความรู้สึกตัว ลุกขึ้นไปล้างหน้าล้างตาอาบน้ำทำธุระส่วนตัวด้วยความมีสติ แปรงฟันเพื่อแปรงฟัน ล้างหน้าเพื่อล้างหน้า อาบน้ำเพื่ออาบน้ำ มีสติอยู่กับกายที่เคลื่อนไหว และใจที่รู้ทันความคิดฟุ้งปรุงแต่ง

โดยสัมผัสได้ในความฉ่ำเย็นของน้ำที่อาบ ความสงบของธรรมชาติ อากาศที่บริสุทธิ์ และจิตใจที่เบิกบานใสสะอาดในตอนเช้าที่ปราศจากความวุ่นวาย สบายๆ สดชื่นสดใสอยู่ได้ตลอดช่วงของการฝึกสติรู้กายในการทำกิจวัตรประจำวันช่วงเช้า

อ้อ .. อีกประการเรื่องการอาบน้ำ น้ำที่อาบไม่ควรเป็นน้ำอุ่นจัดหรือน้ำร้อนนะครับ เพราะน้ำอุ่นจัดหรือน้ำร้อนจะทำให้เส้นเลือดขยายตัวแล้วความดันตก อาจจะสุขสบายแต่ก็ทำให้ร่างกายสบายเกินจนเฉื่อยชาและขี้เกียจ ไม่ทำให้สดชื่นเท่ากับการอาบน้ำเย็น

ซึ่งการอาบน้ำเย็นโดยราดรดตั้งแต่ศีรษะจรดเท้า จะกระตุ้นให้ร่างกายตื่นตัว แก้ความขี้เกียจง่วงเหงาหาวนอนที่อาจยังหลงเหลืออยู่ จิตใจก็จะสัมผัสได้ในธาตุของความเย็นฉ่ำตามธรรมชาติของสายน้ำ เกิดความสดชื่นสดใส เป็นการปลุกร่างกายให้ตื่นจากการพักผ่อน และความสดชื่นนี้ก็จะยืนระยะอยู่ได้ยาวนานกว่าการอาบน้ำอุ่น

โดยถึงแม้อากาศภายนอกจะเยือกเย็นแค่ไหน ไม่ว่าหิมะจะตก อุณหภูมิภายนอกจะติดลบก็ตาม การอาบน้ำเย็นแค่ซู่เดียวจะกระตุ้นให้ร่างกายตื่นตัว และผลิตความร้อนออกมาสู้ความหนาวเย็นในภายนอกได้ดีขึ้นนะครับ

(อันนี้พูดถึงคนที่มีสุขภาพแข็งแรงเป็นปรกตินะครับ อาจมีข้อยกเว้นสำหรับผู้สูงวัยหรือผู้ที่มีโรคประจำตัวที่การอาบน้ำเย็นเป็นสิ่งที่ควรยกเว้น)

หรือถ้าสถานที่ที่ไปเที่ยวอยู่ในอ่างเก็บน้ำเหนือเขื่อน หรืออยู่ริมลำห้วย น้ำตก หรือสายน้ำตามธรรมชาติ การได้ลงไปอาบน้ำตามแหล่งธรรมชาติยามเช้า ก็จะทำให้ได้ความรู้สึกที่เป็นหนึ่งเดียวกับธรรมชาติอย่างที่สุด

(แต่ให้ดูเรื่องความปลอดภัยในการลงไปอาบน้ำหรือเล่นน้ำตามแหล่งธรรมชาติในตอนเช้าด้วยนะครับ เช่น ควรรอให้เช้าขึ้นอีกสักหน่อยพอมองเห็นได้ และควรใส่ชูชีพทุกครั้งที่ลงน้ำ อีกทั้งควรหยั่งดูความลึกความแรงของกระแสน้ำเพื่อความไม่ประมาทไปด้วย)

ซึ่งในระหว่างที่อาบน้ำในห้องน้ำ หรือจมแช่ลงไปในน้ำทั้งตัวในแหล่งน้ำตามธรรมชาติ ให้หลับตาและทำใจให้สงบ ใช้ความรู้สึกรับรู้ลงในความสงบงาม และสภาวะของธาตุต่างๆที่แฝงอยู่ในสายน้ำ

เช่น รับรู้ในความเย็นฉ่ำ หรือความอุ่น (ธาตุไฟ) ของสายน้ำ (น้ำในเขื่อนหรืออ่างเก็บน้ำในตอนเช้านี้จะอุ่นกว่าอากาศนิดหน่อยนะครับ ตอนเช้าจึงสังเกตได้ถึงสายหมอกที่ลอยอ้อยอิ่งอยู่เหนือผิวน้ำในวันที่ลมสงบ)

หรือรับรู้และรู้สึกได้ในความอ่อนโยนของน้ำ (ธาตุดิน) หรือความเคลื่อนไหว ไหลไปได้ของน้ำ (ธาตุลม) ขณะกระทบผิวหรือขณะแหวกว่าย หรือในอาการเอิบอาบแผ่ไปทั่วของมวลน้ำ (ธาตุน้ำ)

ซึ่งการรับรู้ผ่านความรู้สึก (ที่ไม่ใช่นึกคิด) นี้ ไม่จำเป็นต้องรู้สึกให้ครบทั้ง ๔ ธาตุนะครับ เอาธาตุใดธาตุหนึ่งที่รู้สึกได้ชัด ไว้เป็นกรรมฐานปฏิบัติขณะอาบน้ำในห้องน้ำ หรือแหวกว่ายจมแช่ในสายน้ำก็เพียงพอแล้ว

และสิ่งสำคัญคือ ให้ทำความรู้สึกนั้นเข้ามาที่ใจในขณะหลับตา (เพื่อตัดผัสสะที่ไม่จำเป็นออกไป ให้เกิดขึ้นแค่ที่ใจ) ก็จะเกิดความรู้สึกที่ปรากฏขึ้นมาเองว่า มีแต่ใจ กับสิ่งที่รู้สึก คือความเป็นธาตุต่างๆเท่านั้น โดยความรู้สึกของกาย จะหายไปรวมกับธาตุที่รู้สึก

เช่น ถ้าหลับตาขณะอาบน้ำหรือจมแช่ในสายน้ำ แล้ว "รู้สึก" ในความเอิบอาบ หรือในความเย็นหรือความอุ่นของน้ำ ก็จะเหลือแค่ผู้รู้ คือใจ กับสิ่งที่ถูกรู้ คือความเอิบอาบ (ธาตุน้ำ) หรือความเย็นความอุ่น (ธาตุไฟ) ของสายน้ำที่อาบหรือที่แช่อยู่ โดยที่ไม่ไปกำหนดรู้ที่กาย (คือไม่ไปทำความรู้สึกรู้ที่ประสาทของผิวสัมผัสที่ถูกน้ำกระทบ หรือที่จมแช่อยู่ในสายน้ำนั้น)

เมื่อนั้น ใจก็จะรู้ได้ด้วยใจเองว่า กายหายไป "รวม" เป็นส่วนเดียวกันกับสิ่งที่ถูกรู้ ซึ่งก็คือความเอิบอาบ ที่เป็นธาตุน้ำ หรือความเย็นความอุ่น ที่เป็นธาตุไฟนั้น นั่นเอง

และนี่ ก็คือการฝึกที่ทำให้จิตได้เรียนรู้ใน "ความเป็นธาตุที่เสมอกัน" ระหว่างธาตุในกาย กับธาตุในธรรมชาติของสายน้ำ ซึ่งเป็นตัวแทนของธรรมชาติทั้งหลายนั่นเองครับ

ฝึกเช่นนี้ภายใต้บรรยากาศที่สงบงามไปเรื่อยๆ ก็จะเกิดปัญญารู้และเข้าใจ ในความเป็น "หนึ่งเดียวกัน" ของกาย และของธรรมชาติทั้งหลายได้เอง

จบแบบฝึกหัดแรกแล้ว คราวหน้ามาว่ากันในแบบฝึกหัดต่อไปนะครับ

เจริญในธรรมครับ

การรู้กายใจนี้ ในเบื้องต้นส่วนของกายจะเป็นการรู้อายตนะภายนอก คือ ตา หุ จมูก ลิ้น กาย และการกระทบสู่อายตนะภายในคือใจ แต่ในเบื้องกลางและปลาย จะเป็นการกระทบอายตนะภายในกับภายในเช่นสัญญากระทบต่อเวทนา เวทนากับใจ

ขออนุญาตมาต่อกันครับ

คราวที่แล้วได้เล่าถึงการฝึก "รู้" ในความเป็นหนึ่งเดียวกันของกายกับธรรมชาติรอบตัวโดยผ่านสายน้ำ ไม่ว่าจะมาจากสายน้ำที่รดราดผ่านขันน้ำ ผ่านฝักบัวในห้องน้ำ หรือผ่านแหล่งน้ำตามธรรมชาติอื่นๆ เช่น ในแม่น้ำลำห้วย ในอ่างเก็บน้ำ หรือในน้ำตกก็ตาม

ซึ่งการอาบน้ำผ่านแหล่งน้ำตามธรรมชาติแบบจมแช่หรือปล่อยให้ไหลรดผ่านไปทั้งตัวตั้งแต่หัวจรดเท้า จะให้ความรู้สึกเป็นหนึ่งเดียวกับธรรมชาติได้ดีกว่าการอาบน้ำอยู่ในห้องน้ำนะครับ

ลองนึกถึงการไปเที่ยวน้ำตกหรือลำห้วยลำธารที่มีน้ำไหลรินพอจะลงไปนอนแช่ได้ การปล่อยให้น้ำตกหรือน้ำในลำห้วยที่เย็นใส ไหลผ่านแบบสัมผัสไปทั้งกายกับสายน้ำ ตั้งแต่ศีรษะจรดปลายเท้า เป็นอะไรที่วิเศษมากๆกับการได้ใกล้ชิดธรรมชาติ

หรือการได้ออกไปเล่นน้ำฝนตอนที่ฝนตกหนักๆ ความรู้สึกอิสระ ผ่อนคลาย มักจะทำให้หวนระลึกถึงความสุขตอนเล่นน้ำฝนในวัยเด็กที่ไม่ค่อยมีอะไรให้ต้องเป็นห่วงเป็นกังวลกันได้อีกครั้ง

หรือการไปเที่ยวอ่างเก็บน้ำเหนือเขื่อน แล้วใส่ชูชีพลงไปนอนลอยตัวแหงนหน้ามองท้องฟ้าที่กว้างใหญ่สุดสายตา จะเป็นความรู้สึกที่ได้ใกล้ชิดธรรมชาติอย่างยิ่ง แล้วก็จะรู้สึกได้อีกว่า ตัวเองก็เป็นส่วนหนึ่งส่วนเดียวกับธรรมชาติที่กว้างใหญ่ ตัวตนจะเล็กจ้อยหรือละลายหายกลมกลืนไปกับธรรมชาติ จิตใจจะเป็นอิสระเสรีภายใต้ความกว้างใหญ่ของท้องน้ำด้านล่าง และผืนฟ้าด้านบน

ซึ่งความรู้สึกที่เป็นส่วนหนึ่งกับธรรมชาติ เกิดความอิสระเสรีของจิตใจแผ่ออกไปแบบกว้างขวางนั้น ก็ให้นักปฏิบัติจดจำสภาวะและความรู้สึกแบบนี้ไว้ให้มั่น เพื่อใช้ให้เป็นประโยชน์ด้วยการดึงเอาสุขสัญญาดังกล่าว มาใช้ในการปฏิบัติตามรูปแบบ เช่น ในการนั่งสมาธิภาวนา (ความสงบสุข ความผ่อนคลาย เป็นเหตุใกล้ให้เกิดสมาธิ) ก็จะทำให้การเข้าสู่สมาธิเป็นไปได้อย่างรวดเร็วยิ่งขึ้นนะครับ

คราวนี้ลองมาดูกิจกรรมสำหรับการปฏิบัติอย่างอื่นในภาคเช้ากันอีกบ้าง

หลังจากอาบน้ำอย่างมีสติ โดยทำความรู้สึกให้เป็นหนึ่งเดียวกับสายน้ำไปจนร่างกายสดชื่นแล้ว ก็ให้ยิ้มน้อยๆด้วยความเบิกบาน ก่อนจะสวดมนต์และทำสมาธิภาวนาซักครึ่งถึงหนึ่งชั่วโมง

ซึ่งสำหรับการสวดมนต์ ควรเลือกเอาบทสวดที่เกี่ยวกับเรื่องของอนัตตาหรือศูนยตา เช่น อนัตตลักขณสูตร หรือปรัชญาปารมิตตาสูตร โดยสวดแบบมีคำแปลไปด้วย เพื่อจูงจิตให้ซาบซึ้งดื่มด่ำกับพระธรรมในส่วนของความว่างจากตัวตน ก่อนที่จะนั่งทำสมาธิภาวนาภายใต้ความสงบงามของธรรมชาติในยามเช้า

โดยก่อนนั่งสมาธิ ถ้าจะเริ่มต้นด้วยการยิ้มน้อยๆ และฟังเสียงระฆัง เหมือนที่หลวงปู่นัท ฮันห์แห่งหมู่บ้านพลัมท่านใช้เป็นอุบายในการกลับมาอยู่กับความรู้ตัวทั่วพร้อม ก็จะได้ประโยชน์หลายอย่างนะครับ

ซึ่งอุปกรณ์ที่เอาไปด้วยก็หาได้ไม่ยาก คือนอกจากระฆังที่มีรูปร่างคล้ายถ้วยหงาย หรือกังสดาลพร้อมไม้ตี ที่หาซื้อได้ตามร้านเครื่องทองเหลืองแล้ว สมัยยุคไอทีนี้ก็มีแอพลิเคชั่น หรือไฟล์เสียงระฆังแบบ mp3 ให้ดาวน์โหลดติดไปกับมือถือไปด้วยได้โดยง่าย

http://www.freemindfulness.org/download
http://www.thichnhathanhfoundation.org/ ... unds/c14kg
http://plumvillage.org/mindfulness-prac ... -software/

แต่จากประสบการณ์ส่วนตัว การตีระฆังหรือกังสดาลจริงๆ จะให้เสียงและความรู้สึกที่เป็นธรรมชาติมากกว่านะครับ

ซึ่งประโยชน์ที่จะได้รับจากการฟังเสียงระฆังก่อนนั่งสมาธิก็คือ

(๑) เป็นการปลุกจิตให้ตื่น ให้จิตมีสติกลับมาอยู่กับกายใจ อยู่กับการรู้ตัวทั่วพร้อม

(๒) เสียงระฆังยังทำให้ระลึกได้ถึงความสงบในวัดวาอาราม เกิดพุทธานุสสติ ธัมมานุสสติ และสังฆานุสสติ

(๓) การตามเสียงระฆังที่ค่อยๆแผ่วเบาจนเงียบเสียงลงไป จะเป็นเครื่องช่วยให้เข้าสู่ความสงบ คือทำให้จิตดิ่งลงสู่สมาธิได้ง่ายขึ้น

(๔) และการตามเสียงระฆังที่ว่า นอกจากทำให้เข้าสมาธิได้ไวแล้ว ยังช่วยสอนจิตให้เกิดปัญญา เห็นในการเกิดขึ้น การตั้งอยู่ และการค่อยๆดับลงไปของการปรุงแต่ง คือเสียงระฆังนั่น ที่เป็นตัวแทนของการปรุงแต่งทั้งหลาย

ซึ่งสามารถกระจายการปฏิบัติออกมาได้ในวิปัสสนาภูมิทั้ง ๖ ไม่ว่าจะพิจารณาการเกิดขึ้นและการเสื่อมลงไปในแง่ของขันธ์ ๕, ธาตุ ๑๘, อายตนะ ๑๒, อินทรีย์ ๒๒, อริยสัจจ์ ๔, หรือปฏิจจสมุปบาท ๑๒

และ

(๕) ได้สอนจิตให้เข้าใจในธรรมชาติของเหตุปัจจัยในแนวปรัชญาเซ็นที่ว่า เสียงระฆังนั้นอยู่ที่ไหน มาได้อย่างไร

คือเสียงระฆังไม่ได้อยู่ในระฆัง และไม่ได้อยู่ในไม้ตีระฆัง แต่เสียงระฆัง เกิดจากเหตุปัจจัย คือการกระทบกันของระฆังกับไม้ตีระฆัง จนระฆังเกิดอาการสั่นไหว หาได้แฝงตัวแอบอยู่ในวัตถุใดๆแต่ดั้งเดิมไม่

ซึ่งเป็นเช่นเดียวกันกับเปลวไฟ ที่ไม่ได้อยู่ในเชื้อไฟหรืออยู่ในไม่ขีดไฟ แต่เปลวไฟเกิดแต่เหตุปัจจัยจากเชื้อไฟ ไม้ขีด และการลุกไหม้

หรือถ้าจะพูดในแง่วิทยาศาสตร์หน่อยก็คือ เปลวไฟนั้นเกิดจากการประชุมกันของเชื้อไฟ ออกซิเจน และความร้อน .. เปลวไฟไม่ได้อยู่ในเชื้อไฟ อีกทั้งไม่ได้อยู่ในออกซิเจน และไม่ได้อยู่ในความร้อน .. ซึ่งถ้าเหตุปัจจัยประชุมครบทั้ง ๓ ในระดับที่เหมาะสมได้ ก็จะเกิดการติดไฟและเกิดเปลวไฟ .. แต่ถ้าเหตุปัจจัยอันหนึ่งอันใดเกิดอันตรธารหายไป เปลวไฟก็ดับไปตามธรรมชาติ "เช่นนั้นเอง"

และเช่นเดียวกันกับเปลวไฟในใจ คือความโกรธ ความโศกเศร้า และความทุกข์ทั้งหลาย ที่ไม่ได้อยู่ในกาย หรืออยู่ในใจมาแต่ดั้งเดิม

แต่ความโกรธ ความโศกเศร้า และความทุกข์ทั้งหลาย เกิดจากเหตุ ๓ และปัจจัยอีก ๒๓ อันมีรากฐานมาจากอาสวะ อวิชชา อนุสัย ที่นอนเนืองอยู่ในจิต โดยรอคอยการกระทบทางอายตนะจนเกิดผัสสะ เวทนา .. ลุกลามไปจนกระทั่งกองทุกข์ทั้งปวงถูกจุดติดขึ้นตามปฏิกิริยาลูกโซ่อันเนื่องด้วยวงจรในปฏิจจสมุปบาท ..

และเป็นไปตามกฏธรรมชาติ "เช่นนั้นเอง" นะครับ จนกว่าจะกำจัดเหตุปัจจัยออกไปได้อย่างถาวร

หลังจากฟังเสียงระฆังเพื่อให้ได้ประโยชน์ทั้ง ๕ อย่างแล้ว คราวนี้ก็มาถึงการนั่งสมาธิ

ซึ่งการนั่งสมาธินี้ ก็อาจจะนำความประทับใจกับสายน้ำก่อนหน้า มาเป็นอุบายช่วยให้จิตได้แช่มชื่นผ่อนคลาย มีปีติสุข และสงบดิ่งลงไปในสมาธิได้โดยง่าย

หรืออาจจะนำอุบายที่หลวงปู่นัท ฮันห์ ท่านแนะนำด้วยการจินตนาการว่า ตนเองเป็นก้อนกรวดที่กำลังจมดิ่งลงไปในลำธารน้ำที่ใสสะอาด โดยปราศจากเจตนาใดๆ .. ค่อยๆจมดิ่งลงไป จนวางสงบนิ่งอยู่บนพื้นทรายที่เรียบละเอียดของท้องน้ำ

จินตนาการถึงก้อนกรวดนั้น เพื่อเป็นวัตถุสำหรับภาวนาไปจนกระทั่งร่างกายและจิตใจอยู่ในภาวะพักผ่อนสมบูรณ์เต็มที่ เหมือนก้อนกรวดที่พักอย่างสงบนิ่งบนพื้นทรายใต้ท้องน้ำ ..

.. หรือถ้าต้องการนั่งสมาธิเพื่อฝึกสติด้วยการรู้ใจในแบบฉบับของเซ็นสายญี่ปุ่น หรือที่เรียกกันว่า ซาเซ็น ก็จะมีวิธีตามข้อความด้านล่างนะครับ

ในการปฏิบัติซาเซ็นนี้ ท่านโดเก็นได้อธิบายไว้ดังนี้

ณ ที่นั่งประจำของท่าน ปูเสื่อหนาๆ แล้ววางหมอนลงบนเสื่อ นั่งขัดสมาธิเพชร หรือสมาธิดอกบัว

ในท่าสมาธิเพชร ให้วางเท้าขวาบนขาซ้ายและเท้าซ้ายบนขาขวา ในท่าสมาธิดอกบัว ท่านเพียงวางเท้าซ้ายบนขาขวาเท่านั้น

ท่านควรห่มจีวรและคาดรัดประคดแต่หลวมๆ แต่เข้าที่ให้เรียบร้อย แล้ววางมือขวาบนขาซ้าย และวางฝ่ามือซ้ายในท่าหงายขึ้นบนฝ่ามือขวาโดยให้ปลายนิ้วโป้งจรดกัน นั่งตรงในท่าที่ถูกต้อง อย่าเอียงไปทางซ้ายหรือขวา อย่าเอียงไปข้างหน้าหรือข้างหลัง

เมื่อท่านั่งเรียบร้อยแล้ว สูดลมหายใจลึก ๆ หายใจเข้าออก โคลงร่างไปทางซ้ายทีขวาทีแล้วปล่อยให้หยุดนิ่งสมดุลในท่านั่ง คิดถึงการไม่คิด

จะคิดถึงการไม่คิดได้อย่างไร โดยปราศจากการคิด สิ่งนี้เองคือ หัวใจแห่งศิลปะการนั่งซาเซ็น

(สุวรรณา สถาอานันท์, 2534: 49 - 50)

ขอขยายความเพิ่มเติมจากข้อเขียนที่ยกมาด้านบนสักเล็กน้อยนะครับ (ก่อนที่จะไปขยายความแบบลงรายละเอียดในช่วงของการฝึกสติผ่านการรู้ใจ ตามคำของพระบรมครูในสมาธิสูตรที่เคยยกมาก่อนหน้า)

การนั่งซาเซ็นเป็นขบวนการฝึกที่ได้ทั้งสติ (ระลึกรู้ รู้ตัวทั่วพร้อม) ได้ทั้งสัมปชัญญะ (ทั้ง ๔ ข้อ โดยเฉพาะอสัมโมหสัมปชัญญะ รู้ชัดตามความเป็นจริงที่มันเป็น) และได้ทั้งสมาธิ (ความตั้งมั่นเป็นหนึ่งเดียว หรือเอกัคคตาของจิต) รวมถึงได้ทั้งปัญญา ซึ่งเป็นโลกุตรปัญญาในการเข้าถึงสภาวะของศูนยตาในช่วงท้าย

โดยการฝึกแบบเซ็นนี้ ปรกติท่านจะให้นั่งลืมตาโดยให้ทอดสายตาลงต่ำเหมือนพระพุทธรูป แต่พอนั่งไปสักพักจะปิดตาลงไปก็ได้ไม่ผิดกติกาอะไรนะครับ เพราะหลักใหญ่ใจความไม่ได้อยู่ที่ลืมตาหรือหลับตา

แต่หลักสำคัญจะอยู่ที่การ "วางจิต" ให้มีแต่อาการ "รู้" แบบกลางๆ นิ่มๆ เบาๆ สบายๆ ..

คือ รู้ในอาการรู้ หรือรู้ในอาการเห็น (กรณีนั่งลืมตา) ..

๑) "ตามที่มันเป็น" ซึ่งเป็นการฝึก (อสัมโมหะ) สัมปชัญญะ "รู้ชัดตามเป็นจริง" คือการรู้ในวิเสสลักษณะและสามัญลักษณะ ไม่มีตัวตนเราเขา ตามที่ได้เคยกล่าวไว้แล้ว

และ

๒) "โดยปราศจากความคิด" ซึ่งอยู่ตรงกลางระหว่างสุดโต่งทั้งสองข้าง คือ "การคิด" (ทั้งจงใจคิดและฟุ้งคิด) และ "การไม่คิด" (คือการกด ข่ม เพ่ง ให้จิตไม่คิด แต่ถ้าจิตฟุ้งมากๆ ก็อาจจะต้องใช้วิธีนี้บ้างในบางครั้ง)

โดยการรู้กาย และการรู้ใจ หรือการรู้ทันความคิดปรุงแต่ง ก็จะเป็นการฝึกสติ (ระลึกรู้ รู้ตัวทั่วพร้อม) ฝึกสัมปชัญญะ (อสัมโมหสัมปชัญญะ รู้ชัดตามที่มันเป็น) และในขณะเดียวกันก็เป็นการฝึกสมาธิไปด้วย เพราะการฝึกดังกล่าว จะนำพาให้จิตสงบขึ้นเรื่อยๆ

นั่นคือนิวรณ์ต่างๆ โดยเฉพาะความคิดฟุ้งปรุงแต่ง (อุทธัจจะ) ก็จะสงบระงับลงไปเรื่อยๆ (เพราะจิตรู้เท่าทันการปรุงแต่ง) จนเข้าสู่สภาวะที่สติมีความบริสุทธิ์ "รู้ในอาการรู้" + "ตามที่มันเป็น" + "โดยปราศจากความคิด" แบบนิ่มๆ เบาๆ สบายๆ ซึ่งเป็นสมาธิขั้นสูงได้เองเมื่อชำนาญในการฝึกเพียงพอแล้วตามเหตุปัจจัยที่ต้องสั่งสม ฝึกฝนขึ้นมา

ซึ่งนี่คือการฝึกเพื่อลดการปรุงแต่งทางจิตลง และกลับเข้าสู่ธาตุรู้

ซึ่งในการฝึกช่วงแรกๆ ก็จะเห็นว่า ธาตุรู้นั้นคือ "ผู้รู้"

คือยังมีผู้รู้ และสิ่งที่ถูกรู้อยู่ นะครับ

แต่เมื่อจับเอาผู้รู้ มาเป็นสิ่งที่ถูกรู้เสียเอง คือการรู้ลงในผู้รู้ "ตามที่เขาเป็น" .. ผู้รู้นั้นก็จะแสดงสภาวธรรมอันเป็นสามัญลักษณะออกมาให้ได้รู้ให้ได้เห็น จนเกิดปัญญาได้เองว่า ที่แท้แล้ว ผู้รู้นั้นก็เป็นเพียงแค่ "ธาตุรู้" เสมอเหมือนกันกับธาตุต่างๆที่เป็นธรรมธาตุทั้งหลาย

เมื่อนั้น จิตก็จะเกิดโลกุตรปัญญา เข้าถึงศูนยตา คือสภาวะที่ว่างเปล่าจากตัวตน ไม่มีการแบ่งเขาแบ่งเรา และจะเกิดปัญญาเห็นได้เองอีกว่า ทุกธรรมชาติ ทุกธรรมธาตุ หรือทุกสรรพสิ่ง เป็นหนึ่งเดียวรวด (All is One, One is All)

จิตเกิดอาการรวมแล้วแผ่ออกไปอย่างกว้างขวาง ไม่มีขอบเขต ไม่มีประมาณ (ที่พระบรมครูทรงใช้คำว่า อปฺปมาณเจตโส บ้าง วิมริยาทิกเตน เจตสา บ้าง (ที่แปลว่า มีใจอันกระทำให้ปราศจากเขตแดน)) ตามที่เคยอธิบายมาในช่วงก่อนหน้านะครับ