อุปาทาน คือ ความยึดมั่น, ความถือมั่นด้วยอำนาจกิเลส มี ๔ คือ
๑. กามุปาทาน ความถือมั่นในกาม
๒. ทิฏฐุปาทาน ความถือมั่นในทิฏฐิ
๓. สีลัพพตุปาทาน ความถือมั่นในศีลและพรต
๔. อัตตวาทุปาทาน ความถือมั่นวาทะว่าตน

อุปาทานขันธ์ ๕

มี รูปูปาทานขันธ์
เวทนูปาทานขันธ์
สัญญูปาทานขันธ์
สังขารูปาทานขันธ์
วิญญาณูปาทานขันธ์

ขันธ์ ๕ ที่เกิดขึ้นโดยมีความยึดมั่นถือมั่นในกิเลสหรือความพึงพอใจหรือสุขของตนเองเป็นหลัก
แอบแฝงหรือนอนเนื่องอยู่ในขันธ์ต่างๆที่เกิดขึ้นนั้น ถ้ามองในมุมของปฏิจจสมุปบาท
ก็คือขันธ์ ๕ ที่เกิดใน"ชาติและชรา" อันผ่านการครอบงําหรืออยู่ภายใต้อิทธิพลของอุปาทานแล้วนั่นเอง

ขันธ์อันเป็นที่ตั้งแห่งอุปาทาน, ขันธ์ที่ประกอบด้วยอุปาทานได้แก่ ขันธ์ในเบญจขันธ์ คือ
รูป, เวทนา, สัญญา, สังขาร, วิญญาณ ที่ล้วนประกอบด้วยอาสวะ หรือมีอาสวะหรืออุปาทานแฝงอยู่นั่นเอง
เมื่อประกอบด้วยอุปาทานแล้ว เรียกใหม่เป็น รูปูปาทานขันธ์ เวทนูปาทานขันธ์ สัญญูปาทานขันธ์
สังขารูปาทานขันธ์ และวิญญาณูปาทานขันธ์

ขันธ์5

รูป
เวทนา
สัญญา
สังขาร ........................ อุปาทาน อยู่ในนี้
วิญญาณ



อุปาทาน ทำหน้าที่ อย่างไร




อุปาทาน ทำหน้าที่ ยึดมั่น ในรูป ยึดมั่น ในเวทนา ยึดมั่นในสัญญา ยึดมั่นในสังขาร ยึดมั่นในวิญญาณ

ห๊า.............เป็นงั้นเหรอ

เป็นที่รู้กันอยู่แล้วว่า สังขตธรรม คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ

เลย ลองจัด คำพูดใหม่

สังขาร ปรุงแต่งรูป โดยความเป็นรูป
........ ปรุงแต่งเวทนา โดยความเป็นเวทนา
........ ปรุงแต่งสัญญา โดยความเป็นสัญญา
........ ปรุงแต่งสังขาร โดยความเป็นสังขาร
........ ปรุงแต่งวิญญาณ โดยความเป็นวิญญาณ

ซึ่งความจริง

สังขาร ปรุงแต่งรูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ......... แค่นี้เข้าใจดีแล้ว

แต่พอเพิ่ม คำว่า โดยความเป็น.... เข้ามา

เกิดอาการ ทะแม่งทะแม่ง

จึงขอตั้งเป็นข้อสังเกตุว่า

พระไตรปิฏก บางส่วนเริ่มอ่านไม่รู้เรื่องเต็ม 100 เปอร์เซนต์
นี่คือ ส่วนที่จะอันตรธานไปก่อน

พระไตรปิฏก จะอันตรธาน ไปเรื่อยๆ
จนสุดท้าย ก็จะเหลืออยู่ไม่มาก

มีอาสวะแฝงในขันธ์....นี้...เป็นความเห็นของลุงหมานเองหรือเอามาจากไหนหรือครับ..ช่วยแนะนำด้วยครับ
คือ..ขันธ์บางตัวมันมีความรู้สึกนึกคิดเองได้รึงัย..จึงมีกิเลสในตัวมันได้...

เช่น รูปูปาทานขันธ์ เมื่อแยกบทแล้วจะได้ รูป + อุปาทาน + ขันธ์
บาลีบางแห่งเรียกว่า รูปูปาทานักขันโธ
เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ก็ในทำนองเดียวกัน
ขันธ์ทั้ง ๕ ไม่ใช่ทำหน้าที่นึกคิด แต่ทำหน้าที่ปรุงแต่ง เช่น เวทนา ก็ทำหน้าที่เสวยอารมณ์ สัญญา ก็ทำหน้าที่จำอารมณ์ สังขาร ก็ทำหน้าที่ปรุงแต่งอารมณ์ วิญญาณก็มืหน้าที่รู้อารมณ์ แต่สำหรับรูปนั้นไม่สามารถรู้อะไรได้เลย

ลองคิดเรื่องปฏิจจสมุปบาทนะครับ สายนี้เป็นสายเกิดย่อมมีอวิชชาอยู่ตลอดสาย จนถึงมรณะ เมื่อถึงมรณะอาสวะก็ยังไม่ขาดสาย เมื่อเป็นเช่นนั้นอาสวะก็ย่อมเป็นปัจจัยให้อวิชชาอีก เมื่ออวิชชาและอาสวะเกิดขึ้น ก็ย่อมทำให้ขันธ์ทั้ง ๕ เกิดขึ้นในภพใหม่อีกต่อไป จนหาที่สุดมิได้ ตามวงจรของปฏิจจสมุปบาทสายเกิด
เมื่อจะถามหาอาสวะแฝงอยู่ในขันธ์ ก็อาสวะเป็นปัจจัยให้อวิชชาหรือเป็นอาหารของอวิชชา ในเมื่อยังมีอวิชชา อาสวะก็ย่อมเป็นปัจจัยอยู่ ภพใหม่เกิดขึ้นได้เพราะอวิชชาเป็นเหตุให้เกิด ดังที่สัตว์ทั้งหลายในโลกนี้ที่เกิดมา ก็เพราะอวิชชากับตัณหาเป็นเหตุให้เกิดทั้งสิ้น

ยังไง ๆ ถ้าเผื่อยังไม่เข้าใจก็ถามมาใหม่นะครับ

ที่ต้องตั้งข้อสังเกตุ ตรงไหนหรือ ที่ส่วนของพระไตรปิฎกหายไป
ที่ว่าอ่านไม่รู้เรื่องเพราะเราไม่ได้ศึกษาพระไตรปิฎกให้ท่องแท้ต่างหาก
ถ้าอ่านไม่เข้าใจก็ลองไปหาอ่านในส่วนที่เขาขยายความในพระไตรปิฎกเสียก่อน
แล้วค่อยกลับมาอ่านพระไตรปิฎกต่อไป เช่น ของ
พระอนุรุทธาจารย์ อรรถกถาจารย์ ฎีกาจารย์ อนุฎีกาจารย์ เหล่านี้ครับ
ขอเป็นกำลังใจให้ครับ แต่อย่าเพิ่งไปด่วนสรุปว่าพระไตรปิฎกขาดหายไป

ฝากให้ท่านโฮฮับ

หลักในการสนทนาธรรม เมื่ออ้างอิงเนื้อใดขึ้นมา สมควรที่จะอธิบายให้คู่สนทนาทราบด้วยว่า
สิ่งที่เอามาอ้างอิงจะสื่อให้เห็นถึงอะไร อาทิเช่นจะเอามาแย้งข้อความไหนของคู่สนทนา
ไม่ใช่อ้างขึ้นมาลอยๆ แบบนี้คู่สนทนาจะไม่ทราบว่า คุณเข้าใจหรือไม่เข้าใจอย่างไร

เข้าใจธรรมไปในทางไหนอย่างไร พูดออกมาเลยไม่ต้องกลัวผิด
ผิดถูกไม่ใช่ประเด็น ความสำคัญมันอยู่ที่การโต้แย้งเพื่อให้เห็นธรรมที่หลากหลาย

ผมพอสันนิฐานเอาเองว่า คุณคงสับสนกับบัญญัติที่ว่า......ธรรมเป็นสังตะ

ก่อนอื่นอยากแนะนำคุณโกวิทครับ อย่าเอาบัญญัติที่เป็นพุทธพจน์ ไปประสมคำจนเกิดเคำใหม่
แบบนี้มันทำให้พุทธพจน์ผิดเพี้ยน

คุณโกวิทครับ....ธรรมที่เป็นสังขตะกับสังขตธรรมเป็นธรรมคนล่ะอย่างกันครับ

ธรรมที่เป็นสังขตะ คือตัวธรรมตรงๆ อย่างเช่น รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ

สังขตธรรม เป็นลักษณะของธรรมที่เป็นสังขตะครับ เช่น ....


[๔๘๖] ดูกรภิกษุทั้งหลาย สังขตลักษณะของสังขตธรรม ๓
ประการ ๓ ประการเป็นไฉน คือ ความเกิดขึ้นปรากฏ ๑ ความเสื่อมปรากฏ ๑
เมื่อตั้งอยู่ความแปรปรวนปรากฏ ๑ ดูกรภิกษุทั้งหลาย สังขตลักษณะของสังขต-
*ธรรม ๓ ประการนี้แล ฯ

อ่านข้อความของแต่ละท่านก็ช่วยทำให้เราเกิดการพิจารณาได้ดีมาก อนุโมทนาครับ

http://www.tipitaka.com/tipitaka11.htm

ข้อที่น่าสังเกตุ

คำว่า เป็นที่ตั้ง

บางที เวลาอ่าน อาจคิดไปว่า

อุปาทาน ไปตั้ง อยู่ที่ รูป
อุปาทาน ไปตั้ง อยู่ที่ เวทนา
อุปาทาน ไปตั้งอยู่ที่ สัญญา
อุปาทาน ไปตั้งอยู่ที่ สังขาร
อุปาทาน ไปตั้งอยู่ที่ วิญญาณ

ทั้งๆ ที่
อุปาทาน ไปปรุงแต่ง(ยึดมั่น) รูป
อุปาทาน ไปยึดมั่น เวทนา
อุปาทาน ไปยึดมั่น สัญญา
อุปาทาน ไปยึดมั่น สังขาร
อุปาทาน ไปยึดมั่น วิญญาณ


เพราะ ในความเป็นจริง อุปาทาน เป็นตัวทิฏฐิเจตสิก ที่จัดอยู่ใน สังขารขันธ์นั่นแหละ
เพียงแต่แผ่อำนาจ ออกไปทำหน้าที่ยึด รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ เท่านั้นเอง

ไม่ได้ไปตั้งอยู่ จริงๆ

อุปาทาน ไม่ใช่ "ทิฏฐิเจตสิก" นะครับ อุปาทาน องค์ธรรมตัวเดียวกันกับ"โลภะเจตสิก"อย่าสับสน
อาจทำให้คนอื่นที่อ่านอาจเข้าใจผิดด้วย เป็นการเอาความเห็นผิดของตนไปยื่นให้คนอื่น นี่แหละที่เขาว่ามีความเห็นผิด หรือเป็น มิจฉาทิฏฐิ หละ ธรรมะอย่าตีความเอาเองต้องศึกษาให้ดี ไม่เช่นนั้นจะเป็นมิจฉาทิฎฐิครับ เป็นโทษที่น่ากลัวคือเป็นการบิดเบือนคำสอนและเป็นการทำลายพระพุทธศาสนาโดยไม่รู้ตัวนะครับ ผมบอกให้รู้แต่คำพูดก็คงอาจจะแรงไป แต่ก็ไม่สามารถหาคำพูดที่นุ่มนวลกว่านี้ได้ แต่เห็นว่าน่าจะได้รับประโยชน์พอ

อุปาทาน แปลว่าความยึดมั่น เช่นยึดมั่นว่าเป็นตัวเป็นตน โดยอาศัยอำนาจจากความเห็นจึงยึดมั่น ท่านเปรียบเหมือนงูกำลังกินกบนั่นแหละโดยที่ไม่ยอมปล่อย อุปาทานไม่มีองค์ธรรมโดยเฉพาะ ถ้าดูในเจตสิก ๕๒ จะไม่ว่ามีตัวอุปาทานเลย ฉะนั้นอุปาทานจึงจัดเข้ากันกับโลภะเจตสิก ถ้าจะว่าอุปาทานเป็นสังขารก็ได้แต่ว่าไม่มีหน้าที่เด่นชัดเหมือนกับโลภะเจตสิก เช่นเดียวกับโลภะเจตสิกที่มีความอยากได้แต่ก็ไม่ถึงกับความยึดมั่นเป็นเพียงแค่อยากได้เฉยๆ แต่ถ้าอุปาทานเกิดร่วมด้วยความอยากได้ก็จะมีความอยากได้ที่เพิ่มขึ้นมาอีก คือหมายความว่าอยากแล้วต้องเอาให้ได้ไม่ว่าจะเป็นสุจริตหรือทุจริตก็แล้วแต่ช่องทางใดทางหนึ่งที่เปิดโอกาส

อุปาทาน ยึดมั่นในขันธ์ ๕ ว่าเป็นเรา ถ้าขันธ์ทั้ง ๕ ไม่มีไม่เป็นที่ตั้งให้ให้อุปาทานเข้าไปยึด อุปาทานก็ต้องดับ แต่ถ้ายังมีขันธ์ ๕ อยู่อุปาทานก็มีที่ตั้งอยู่ ถ้าขันธ์ ๕ ดับ ตัณหาก็ดับ(ตัณหาก็คือโลภะเจตสิกที่มีตัวอุปาทานร่วมด้วย)

ตัณหา เป็นปัจจัยให้ อุปาทาน

ตัณหาคือโลภะที่มีกำลังอ่อน
อุปาทาน คือ โลภะที่มีกำลังแรงกล้า(เพราะถูกอุปาทานครอบงำ)

เป็นโลภะเหมือนกันแต่เกิดต่างขณะกันค่ะ อย่าปล่อยให้ตัณหาพัฒนาเป็นอุปาทานได้ค่ะ

คุณโกวิทกับอีกหลายท่านยังขาดความเข้าใจ......เรื่องธรรมฐิติ ธรรมนิยาม

ธรรมชาติมันมีธรรมที่ตั้งอยู่ ต่อให้คุณโกวิทจะสำเร็จอรหันต์และจากไปแล้ว
ตัวธรรมบิติ ธรรมนิยามก็ยังคงอยู่ ที่มันคงอยู่ก็เพราะมันเป็นธรรมชาติของโลก

ความหมายของธรรมฐิติ คือธรรมชาติที่ตั้งอยู่ของมัน พระพุทธเจ้าทรงตรัสรู้ในธรรมนี้
จึงทรงให้นิยามธรรมนี้ว่า..........

สัพเพสังขารา อนิจจัง
สัพเพสังขารา ทุกข์ขัง
สัพเพธัมมา อนัตตา

สังขารก็คือสังขาร ......มันก็ตั้งอยู่ของมัน มีเหตุปัจจัยให้เกิดมันก็เกิด
อย่างเช่น เมื่อมีการกระทบ การกระทบเป็นเหตุปัจจัย ย่อมต้องมี รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ
พระอรหันต์ที่ยังมีชีวิต ยังมีรูปนาม นั้นย่อมต้องมีการกระทบ เมื่อมีการกระทบย่อมเป็นเหตุปัจจัย
รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ย่อมต้องเกิด มันเป็นธรรมชาติ

หลายคนมักจะสับสน คิดว่า รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ เป็นขันธ์
แท้จริงแล้วไม่ใช่ ขันธ์เกิดจากการกระทำของจิต ในความเป็นสภาวะของจิต
จิตจะเป็นผู้รู้ แต่ถ้าจิตหลงหน้าทีรู้จะแปลเปลี่ยนเป็นผู้ยึด

จิตยึดอะไร ในความเป็นจริงแล้วจิตไม่ได้ยึด รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ
แต่สิ่งที่จิตไปยึดก็คือ......ตัณหา เมื่อจิตไปยึดตัณหาจึงเกิดอุปาทานที่จิต
เมื่อจิตเป็นอุปาทาน
จึงเป็นเหตุให้จิตวนเวียนปรุงแต่ง รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ อันเกิดจากผัสสะในอดีต
การวนเวียนปรุงแต่งผัสสะหรือปัญจทวารในอดีต เกิดที่มโนทวาร ซึ่งความจริงก็คือความคิด
การคิดในสิ่งที่เป็นอดีตหรือสังขารที่ดับไปแล้ว......มันทำให้เกิดทุกข์ที่เรียกว่า...ขันธ์ห้า
หรืออุปาทานขันธ์ห้า