เป็นคำถาม ที่มักมีผู้สงสัย มาตั้งแต่สมัยพุทธกาล

ในเมื่อไม่มีตัวตน แล้ว ใครเป็นผู้ไปเกิดใหม่

นี่เป็นคำถามสำหรับบางคน ในยุคปัจจุบัน

มีคนเชื่อเรื่องการไม่มีตัวตน แต่ไม่ค่อยเชื่อเรื่องการเวียนว่ายตายเกิด

ไม่มีตัวตน แต่มี จิต เจตสิก รูป
หรือพูด โดยย่อ คือ มีขันธ์5

ว่าโดย นัย 2 ก็คือ มีนามและรูป

นาม เกิดขึ้น ตั้งอยู่ และก็ดับไป อยู่ ตลอดวันตลอดคืน
รูป เกิดขึ้น ตั้งอยู่ เสื่อม และก็ดับไป อยู่ ตลอดวันตลอดคืน

คนที่มองเผินๆ ก็อาจจะ ไม่ทราบว่า
อะไรจะรับกรรม และอะไรจะสร้างกรรม
และอะไร จะเป็นผู้เวียนว่ายตายเกิด

ในเมื่อมันมีแต่ความว่างเปล่าสุญญตา

เพราะเป็นแค่สิ่งที่เกิด ดับ เกิด ดับ เกิด ดับ ไม่มีตัวตน

เพราะความเข้าผิดในความไม่มีตัวตน...ก็เลยไม่เข้าใจ...ว่า..มันจะมีอะไรในความไม่มีอะไรได้อย่างไร?

ความมีตัวตน....เพราะการไปยึดว่า..นี้เป็นเรา..นี้เป็นของของเรา
ความไม่มีตัวตน...เพราะสิ่งนั้น..ของของนั้น...มันไม่ได้เป็นอย่างนี้อย่างนั้นตลอดไป...ต้องเสื่อมต้องสลาย

ความไม่มีตัวตน....คือไม่ได้เป็นตัวตนอย่างที่เราคิด...ไม่ได้เป้นอย่างที่เรายึด..อย่างที่เราเห็น

ทีนี้...คนก็สงสัยว่า..เมื่อไม่มีตัวตนแล้วจะมีอะไรไปเกิด..มีอะไรไปรับกรรม

อย่างแรกเลย...คนผู้นี้คิดใว้แล้วว่า...ความไม่มีตัวตนคือความไม่มี...ความยึดว่าความไม่มีตัวตนคือความไม่มีนี้แหละ...เป็นตัวตนอัตตาของผู้นั้นแล้วอย่างไม่รู้ตัว.....อัตตาเกิดขึ้นแล้ว

อย่างที่สอง...แล้วอะไรไปรับบาปรับกรรม?...ถ้าจะให้ง่าย...ควรจะไปดูก่อนว่า...อะไรรับรู้ความสิ้นบาปสิ้นกรรมสิ้นทุกข์..
อะไรไปรู้ว่าสิ้นภพสิ้นชาติ...เรารู้ความรู้สึกพวกนี้ด้วยขันธ์5 หรืออะไร?

เวทนาขันธ์...สร้างสุขเวทนา..ทุกขเวทนา..อทุกขมสุขเวทนา...ความรู้สึกว่าสิ้นภพสิ้นชาติเป็นเวทนาหรือ?
ขันธ์ตัวอื่น..ก็ตั้งคำถามทำนองนี้ไปเรื่อย..ๆ...

ยังตอบไม่ได้...ก็ให้คาเครื่องหมาย..สงสัย..!!!...เอาใว้ก่อน

ทีนี้...อย่างน้อยจะเห็นว่า...มันน่าจะมีอะไรๆ ...ซ่อนอยู่...จากคำถามคำตอบ

รูป เปรียบเหมือน กลุ่มฟองน้ำในแม่น้ำ
เวทนา เปรียบเหมือน ต่อมน้ำ เหมือนฟองน้ำขณะที่ฝนตก
สัญญา เปรียบเหมือน พยับแดดในยามเที่ยง
สังขาร เปรียบเหมือน ต้นกล้วย หาแก่นไม่ได้
วิญญาณ เปรียบเหมือน มายา นักเล่นกล

ลักษณะของขันธ์แต่ละขันธ์ คือ จากไม่มี ไปสู่ความมี จากมี ไปสู่ความไม่มี ตลอดเวลา
สุญญตา คือ ความว่างเปล่าจากตัวตน

แต่ความเข้าใจผิด อาจจะมีขึ้น ก็ตรงที่ว่า อยู่ๆ ก็เกิดมีขึ้น
ขันธ์ ที่ไม่เคยมี .... อยู่ๆ ก็เกิดมีขึ้น
หรือสังขารธรรม ที่ไม่เคยมี .... อยู่ๆ ก็เกิดมีขึ้น
ขันธ์5 ที่ไม่เคยมี ... อยู่ๆ ก็เกิดมีขึ้น

พระนาคเสน ได้เคยแก้ปัญหา กับ ความเข้าใจผิด อันนี้เอาไว้แล้ว

อยู่ ๆ ขันธ์5 ก็เกิดขึ้นมาเองเลยลอยๆ จากท้องพ่อท้องแม่

นี่เป็นความเข้าใจผิด ของคนที่ปฏิเสธเรื่องการเวียนว่ายตายเกิด

ชอบเลย

ขันธ์5 เป็น เพชรฆาต ( ผู้ฆ่า )
ทำไม่จึงพูดเช่นนี้ อรรถกา ท่านได้อธิบายไว้แล้ว ค่อยนำมาสาธยาย กัน

อนัตตา ไม่ใช่ตัวตน
สุญญตา ว่างจากตัวตน ไม่มี(แต่ไม่ขาดสูญ)ตัวตน

ความหมายของ ไม่มี แล้วขาดสูญ นั้นมัน มิจฉาทิฏฐิ

สัตตานัง สัตว์ทีมีตัณหาร้อยรัด เป็นผู้เกิด-ดับ

ทุกข์เท่านั้นที่เกิด ทุกข์เท่านั้นที่ดับ

เวียนว่ายตายเกิด มีอยู่ทุกขณะจิต จน อนันตรกาล (ข้ามภพ-ชาติ) ล้วนเป็น สภาวะเดียวกัน

จากมิลินทปัญหา
ผู้ใดเจริญเติบโตขึ้น เขาเป็นคนเดียวกัน หรือเป็นคนละคน
จะเป็นคนเดียวกันก็มิใช่ จะเป็นคนละคนก็ไม่ใช่ เปรียบเหมือนบุคคลตามประทีปไว้ตลอดคืนยันรุ่ง เปลวไฟจะลุกโพลงอยู่ตลอดราตรี เปลวไฟนั้นจะว่าเป็นดวงเดียวเท่านั้นลุกโพลงก็ไม่ใช่ จะว่าดวงอื่นโดยสิ้นเชิงก็ไม่ใช่ เปลวเก่าดับไป เปลวใหม่เกิดขึ้น สืบต่อแทนกันไม่ขาดสาย อาศัยสันตติ คือ ความสืบต่อ จึงดูเหมือนดวงเดียวปรากฏอยู่ฉันใด ความสืบต่อแห่งภาวธรรมก็ฉันนั้น สภาวธรรมอันหนึ่งเกิดขึ้น สภาวธรรมอันหนึ่งดับไป แต่อาศัยความสืบต่อ
อนึ่ง เปรียบเหมือนนํ้านมที่รีดแล้ว ต่อมาเปลี่ยนเป็นนมส้ม แปรจากนมส้มเป็นเนยข้น แปรจากเนยข้นเป็นเปรียง จะว่าอันเดียวก็ไม่ใช่ คนละอันก็ไม่ใช่

พูดถึง....ตัวตน เห็นหลายคนตีค่าให้ความหมายกันไปหลายทาง
ที่เป็นเพราะเราไปตีค่าตีความหมายมันจากบัญญัติ กับตัวหนังสือ เลยทำให้
หมายหมายของ "ตัวตน" มีความหมายมากมายแตกแยกไปตามความคิดของแต่ละคน

ที่เห็นกันอยู่บ่อยๆก็คือ ไปให้ความหมาย "ตัวตน" ในคำศัพท์ที่ตรงข้ากัน
เช่นพูดว่า ..."ตัวตนไม่มี ต้องเป็นว่าไม่มีตัวตน ไม่มีบุคคล ตัวตน เราเขา"
ความเห็นแบบนี้มันเป็นการเข้าใจผิดหรือสับสนแต่แรกแล้วครับ

กับสิ่งที่เรียกว่า สัตว์ บุคคล ตัวตน เรา เขา มันมีอยู่จริง ไม่ใช่ไม่มี
ยกตัวอย่างบุคคลให้ฟัง บุคคลมีอยู่จริง เราก็มี เขาก็มี และในบุคคลนั้น
ก็มีจิต ซึ่งเป็นจิตเฉพาะตน จิตที่มีคุณภาพแตกต่างกัน มันจึงมีเขามีเรา
บุคคลมีอยู่จริง ถึงได้มีปุถุชน อริยะ มีอรหันต์
ระดับที่แตกต่างของจิตก็คือเขาก็คือเรานั้นเอง
เรื่องทั้งหมดทั้งมวล มันก็เกิดจากเอาความคิดไปให้ค่าบัญญัติ
เลยทำให้ความหมายมันแตกต่างกันออกไปมากมาย

แล้วเราจะรู้ความหมายของบัญญัติให้ตรงกันได้อย่างไร นั้นก็ต้องไปดูที่...สภาวะธรรม
สภาวะธรรมที่ว่า คืออารมณ์อันเกิดภายในกายใจของเรา

ตามหลักเราต้องรู้จักสภาวะธรรมหรืออารมณ์เสียก่อน
เราจึงจะมาให้ค่าหรือกำหนดตัวบัญญัติขึ้น ไม่ใช่อ่านบัญญัติของคนอื่นแล้วไปสร้างอารมณ์
สร้างสภาวะธรรมที่หลัง เพราะแบบนี้ความหมายมันถึงได้แตกแยกกันครับ

คำว่า "ตัวตน"ก็มีอยู่พูดตามจริงแล้ว "ตัวตน"ไม่ได้มีความหมายว่า บุคคล เรา เขามาแต่ตนแล้ว
ที่เราเข้าใจกันผิดก็เพราะ มีคนไม่รู้ไปตีความหมาย"ตัวตน"ผิด

จะกล่าวถึงตัวตนจะต้องกล่าวในแง่ของสภาวะธรรม ถ้าจะยกเรื่องขันธ์ห้ามาอธิบาย
มันยากที่จะเข้าใจ เลยจะขอยกตัวอย่างทางโลก เช่น

สามีภรรยาอยู่ด้วยกัน ต่อมาสามีเกิดตายลง ภรรยาก็รู้ว่าสามีตายไปแล้ว
เคยเห็นภาพศพที่เปลี่ยนแปลงและได้เผาไปจนเหลือแต่กระดูก เรื่องราวทุกอย่าง
ภรรยาก็รู้ก็เห็นด้วยตาตนเอง แต่ทำไมภรรยายังคิดถึงสามีอยู่ คิดถึงอดีตที่เคยร่วมหอ

นี่แหล่ะครับ สภาวะแบบนี้ สภาวะที่ภรรยาคิดถึงสามีที่ตายไปแล้ว
เขาเรียกว่า......."ตัวตน"
ดูให้ดีนะครับ"ตัวตน"ไม่ใช่ภรรยาหรือสามีนะครับ แต่ตัวตนคือ..ความคิดถึง

ความคิดถึง เป็นตัวตนของภรรยา

[๔๓] ดูกรภิกษุทั้งหลาย สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง มีทิฏฐิว่าอัตตาและโลกเกิดขึ้นลอยๆ
ย่อมบัญญัติอัตตาและโลกว่าเกิดขึ้นลอยๆ ด้วยเหตุ ๒ ประการ ก็สมณพราหมณ์ผู้เจริญพวกนั้น
อาศัยอะไร ปรารภอะไร จึงมีทิฏฐิว่า อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอยๆ ย่อมบัญญัติอัตตาและโลก
ว่าเกิดขึ้นลอยๆ ด้วยเหตุ ๒ ประการ?
๑๗. (๑) ดูกรภิกษุทั้งหลาย พวกเทวดาชื่อว่าอสัญญีสัตว์มีอยู่ ก็และเทวดาเหล่านั้น
ย่อมจุติจากชั้นนั้น เพราะความเกิดขึ้นแห่งสัญญา ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็เป็นฐานะที่จะมีได้แล
ที่สัตว์ผู้ใดผู้หนึ่งจุติจากชั้นนั้น แล้วมาเป็นอย่างนี้ เมื่อมาเป็นอย่างนี้แล้ว ออกบวชเป็นบรรพชิต
เมื่อบวชแล้ว อาศัยความเพียรเป็นเครื่องเผากิเลส อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น อาศัยความประกอบ
เนืองๆ อาศัยความไม่ประมาท อาศัยมนสิการโดยชอบ แล้วบรรลุเจโตสมาธิอันเป็นเครื่องตั้งมั่น
แห่งจิต ย่อมตามระลึกถึงความเกิดขึ้นแห่งสัญญาได้ เบื้องหน้าแต่นั้นไประลึกมิได้ เขากล่าว
อย่างนี้ว่า อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอยๆ. ข้อนั้นเพราะเหตุไร เพราะข้าพเจ้าเมื่อก่อนไม่ได้มีแล้ว
เดี๋ยวนี้ข้าพเจ้านั้นมี. เพราะมิได้น้อมไปเพื่อความเป็นผู้สงบแล้ว. ดูกรภิกษุทั้งหลาย นี้เป็นฐานะ
ที่ ๑ ซึ่งสมณพราหมณ์พวกหนึ่งอาศัยแล้ว ปรารภแล้ว มีทิฏฐิว่า อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอยๆ
ย่อมบัญญัติอัตตาและโลกว่าเกิดขึ้นลอยๆ.
[๔๔] ๑๘. (๒) อนึ่ง ในฐานะที่ ๒ สมณพราหมณ์ผู้เจริญอาศัยอะไร ปรารภอะไร
จึงมีทิฏฐิว่า อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอยๆ ย่อมบัญญัติอัตตาและโลกว่าเกิดขึ้นลอยๆ ดูกรภิกษุ-
*ทั้งหลาย สมณะหรือพราหมณ์บางคนในโลกนี้ เป็นนักตรึก เป็นนักค้นคิด เขากล่าวแสดง
ปฏิภาณของตนตามที่ตรึกได้ ตามที่ค้นคิดได้อย่างนี้ว่า อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอยๆ. ดูกรภิกษุ-
*ทั้งหลาย นี้เป็นฐานะที่ ๒ ซึ่งสมณพราหมณ์พวกหนึ่ง อาศัยแล้ว ปรารภแล้ว มีทิฏฐิว่า
อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอยๆ ย่อมบัญญัติอัตตาและโลกว่าเกิดขึ้นลอยๆ.
ดูกรภิกษุทั้งหลาย สมณพราหมณ์มีทิฏฐิว่า อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอยๆ ย่อมบัญญัติ
อัตตาและโลกว่าเกิดขึ้นลอยๆ ด้วยเหตุ ๒ ประการนี้แล. ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็สมณะหรือ
พราหมณ์พวกใดพวกหนึ่ง มีทิฏฐิว่า อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอยๆ ย่อมบัญญัติอัตตาและโลก
ว่าเกิดขึ้นลอยๆ สมณพราหมณ์พวกนั้นทั้งหมดย่อมบัญญัติด้วยเหตุ ๒ ประการนี้เท่านั้น หรือแต่
อย่างใดอย่างหนึ่งนอกจากนี้ไม่มี.
ดูกรภิกษุทั้งหลาย เรื่องนี้ตถาคตรู้ชัดว่า ฐานะที่ตั้งแห่งทิฏฐิเหล่านี้ บุคคลถืออย่างนั้น
แล้ว ยึดอย่างนั้นแล้ว ย่อมมีคติอย่างนั้น มีภพเบื้องหน้าอย่างนั้น และตถาคตย่อมรู้เหตุนั้นชัด
ทั้งรู้ชัดยิ่งกว่านั้น ทั้งไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย เมื่อไม่ยึดมั่น ก็ทราบความเกิดขึ้น ความดับไป
คุณและโทษของเวทนาทั้งหลาย กับทั้งอุบายเป็นเครื่องออกไปจากเวทนา เหล่านั้นตามความ
เป็นจริง จึงทราบความดับได้เฉพาะตน เพราะไม่ถือมั่น ตถาคตจึงหลุดพ้น.
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธรรมเหล่านี้แลที่ลึกซึ้ง เห็นได้ยาก รู้ตามได้ยาก สงบ ประณีต
จะคาดคะเนเอาไม่ได้ ละเอียด รู้ได้เฉพาะบัณฑิต ซึ่งตถาคตทำให้แจ้งด้วยปัญญาอันยิ่งเอง
แล้วสอนผู้อื่นให้รู้แจ้ง ที่เป็นเหตุให้กล่าวชมตถาคตตามความเป็นจริงโดยชอบ.
ดูกรภิกษุทั้งหลาย สมณพราหมณ์เหล่านั้น กำหนดขันธ์ส่วนอดีต มีความเห็นตามขันธ์
ส่วนอดีต ปรารภขันธ์ส่วนอดีต กล่าวคำแสดงทิฏฐิหลายชนิดด้วยเหตุทั้ง ๑๘ ประการนี้แล.
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่งกำหนดขันธ์ส่วนอดีต มีความเห็น
ตามขันธ์ส่วนอดีต ปรารภขันธ์ส่วนอดีต กล่าวคำแสดงทิฏฐิหลายชนิด สมณะหรือพราหมณ์
เหล่านั้นทั้งหมด ย่อมกล่าวยืนยัน ด้วยเหตุ ๑๘ ประการนี้เท่านั้น หรือแต่อย่างใดอย่างหนึ่ง
นอกจากนี้ไม่มี.
ดูกรภิกษุทั้งหลาย เรื่องนี้ตถาคตรู้ชัดว่า ฐานะที่ตั้งแห่งทิฏฐิเหล่านี้ บุคคลถืออย่างนั้น
แล้ว ยึดอย่างนั้นแล้ว ย่อมมีคติอย่างนั้น มีภพเบื้องหน้าอย่างนั้น และตถาคตย่อมรู้เหตุนั้นชัด
ทั้งรู้ชัดยิ่งกว่านั้น ทั้งไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย เมื่อไม่ยึดมั่น ก็ทราบความเกิดขึ้น ความดับไป
คุณและโทษของเวทนาทั้งหลาย กับทั้งอุบายเป็นเครื่องออกไปจากเวทนาเหล่านั้นตามความเป็นจริง
จึงทราบความดับได้เฉพาะตน ดูกรภิกษุทั้งหลาย เพราะไม่ยึดมั่น ตถาคตจึงหลุดพ้น.
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธรรมเหล่านี้แลที่ลึกซึ้ง เห็นได้ยาก รู้ตามได้ยาก สงบ ประณีต
จะคาดคะเนเอาไม่ได้ ละเอียด รู้ได้เฉพาะบัณฑิต ซึ่งตถาคตทำให้แจ้งด้วยปัญญาอันยิ่งเอง
แล้วสอนผู้อื่นให้รู้แจ้ง ที่เป็นเหตุให้กล่าวชมตถาคตตามความเป็นจริงโดยชอบ.

[๕๕] ดูกรภิกษุทั้งหลาย สมณพราหมณ์เหล่าใดมีทิฏฐิว่า อัตตาและโลกเกิดขึ้นลอยๆ
ย่อมบัญญัติอัตตาและโลกว่าเกิดขึ้นลอยๆ ด้วยเหตุ ๒ ประการ แม้ข้อนั้นก็เป็นความเข้าใจของ
สมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น ผู้ไม่รู้ไม่เห็น เป็นความแส่หา เป็นความดิ้นรน ของคนมี
ตัณหาเหมือนกัน.

อุจเฉททิฏฐิ ๗
[๔๙] ดูกรภิกษุทั้งหลาย สมณพราหมณ์พวกหนึ่ง มีทิฏฐิว่าขาดสูญ ย่อมบัญญัติความ
ขาดสูญ ความพินาศ ความเลิกเกิดของสัตว์ผู้ปรากฏอยู่ ด้วยเหตุ ๗ ประการ ก็สมณพราหมณ์
ผู้เจริญเหล่านั้น อาศัยอะไร ปรารภอะไร จึงมีทิฏฐิว่า ขาดสูญย่อมบัญญัติความขาดสูญ ความ
พินาศ ความเลิกเกิด ของสัตว์ผู้ปรากฏอยู่ด้วยเหตุ ๗ ประการ?
๕๑. (๑) ดูกรภิกษุทั้งหลาย สมณะหรือพราหมณ์บางคนในโลกนี้ มีวาทะอย่างนี้
มีทิฏฐิอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ เพราะอัตตานี้มีรูป สำเร็จด้วยมหาภูตรูป ๔ มีมารดาบิดาเป็น
แดนเกิด เพราะกายแตก ย่อมขาดสูญ ย่อมพินาศ เบื้องหน้าแต่ตาย ย่อมเลิกเกิดฉะนั้น
อัตตานี้จึงเป็นอันขาดสูญอย่างเด็ดขาด พวกหนึ่งย่อมบัญญัติความขาดสูญ ความพินาศ ความ
เลิกเกิด ของสัตว์ผู้ปรากฏอยู่อย่างนี้.
๕๒. (๒) สมณะหรือพราหมณ์พวกอื่น กล่าวกะสมณะหรือพราหมณ์พวกนั้นอย่างนี้ว่า
ท่านผู้เจริญ มีอยู่จริง อัตตาที่ท่านกล่าวถึงนั้นข้าพเจ้ามิได้กล่าวว่าไม่มี ท่านผู้เจริญ แต่อัตตานี้
ใช่จะขาดสูญอย่างเด็ดขาด ด้วยเหตุเพียงเท่านี้หามิได้ ท่านผู้เจริญ ยังมีอัตตาอย่างอื่นที่เป็นทิพย์
มีรูป เป็นกามาพจร บริโภคกวฬิงการาหาร ท่านยังไม่รู้ ท่านยังไม่เห็นอัตตาใด ข้าพเจ้ารู้
ข้าพเจ้าเห็นอัตตานั้นท่านผู้เจริญ เพราะกายแตก อัตตานั้นแลย่อมขาดสูญ ย่อมพินาศ เบื้องหน้า
แต่ตาย ย่อมเลิกเกิด อัตตานี้จึงเป็นอันขาดสูญอย่างเด็ดขาด พวกหนึ่งย่อมบัญญัติความขาดสูญ
ความพินาศ ความเลิกเกิด ของสัตว์ผู้ปรากฏอยู่ อย่างนี้.
๕๓. (๓) สมณะหรือพราหมณ์พวกอื่น กล่าวกะสมณะหรือพราหมณ์พวกนั้น อย่างนี้ว่า
ท่านผู้เจริญ มีอยู่จริง อัตตาที่ท่านกล่าวถึงนั้น ข้าพเจ้ามิได้กล่าวว่าไม่มี ท่านผู้เจริญ แต่อัตตานี้
ใช่จะขาดสูญอย่างเด็ดขาด ด้วยเหตุเพียงเท่านี้หามิได้ ท่านผู้เจริญ ยังมีอัตตาอย่างอื่นอีกที่เป็น
ทิพย์ มีรูป สำเร็จด้วยใจ มีอวัยวะใหญ่น้อยครบครัน มีอินทรีย์ไม่บกพร่อง ท่านยังไม่รู้
ท่านยังไม่เห็นอัตตาใด ข้าพเจ้ารู้ ข้าพเจ้าเห็นอัตตานั้น ท่านผู้เจริญ เพราะกายแตก อัตตานี้
จึงเป็นอันขาดสูญอย่างเด็ดขาด พวกหนึ่งย่อมบัญญัติความขาดสูญ ความพินาศ ความเลิกเกิด
ของสัตว์ผู้ปรากฏอยู่อย่างนี้.
๕๔. (๔) สมณะหรือพราหมณ์พวกอื่น กล่าวกะสมณะหรือพราหมณ์พวกนั้น อย่างนี้ว่า
ท่านผู้เจริญ มีอยู่จริง อัตตาที่ท่านกล่าวถึงนั้น ข้าพเจ้ามิได้กล่าวว่าไม่มี ท่านผู้เจริญ แต่อัตตานี้
ใช่จะขาดสูญอย่างเด็ดขาด ด้วยเหตุเพียงเท่านี้หามิได้ ท่านผู้เจริญ ยังมีอัตตาอย่างอื่นที่เข้าถึง
ชั้นอากาสานัญจายตนะ มีอารมณ์ว่า อากาศหาที่สุดมิได้ เพราะล่วงรูปสัญญา เพราะดับปฏิฆสัญญา
เพราะไม่ใส่ใจในนานัตตสัญญาโดยประการทั้งปวง ท่านยังไม่รู้ ท่านยังไม่เห็นอัตตาใด ข้าพเจ้ารู้
ข้าพเจ้าเห็นอัตตานั้น ท่านผู้เจริญ เพราะกายแตก อัตตานั้นแล ย่อมขาดสูญ ย่อมพินาศ
เบื้องหน้าแต่ตาย ย่อมเลิกเกิด อัตตานี้ จึงเป็นอันขาดสูญอย่างเด็ดขาด พวกหนึ่งย่อมบัญญัติ
ความขาดสูญ ความพินาศ ความเลิกเกิด ของสัตว์ผู้ปรากฏอยู่ อย่างนี้.
๕๕. (๕) สมณะหรือพราหมณ์พวกอื่น กล่าวกะสมณะหรือพราหมณ์พวกนั้น อย่างนี้ว่า
ท่านผู้เจริญ มีอยู่จริง อัตตาที่ท่านกล่าวถึงนั้น ข้าพเจ้ามิได้กล่าวว่าไม่มี ท่านผู้เจริญ แต่อัตตานี้
ใช่จะขาดสูญอย่างเด็ดขาด ด้วยเหตุเพียงเท่านี้หามิได้ ท่านผู้เจริญ ยังมีอัตตาอย่างอื่นที่เข้าถึงชั้น
วิญญาณัญจายตนะ มีอารมณ์ว่า วิญญาณหาที่สุดมิได้ เพราะล่วงอากาสานัญจายตนะได้โดยประการ
ทั้งปวง ท่านยังไม่รู้ ท่านยังไม่เห็นอัตตาใด ข้าพเจ้ารู้ ข้าพเจ้าเห็นอัตตานั้น ท่านผู้เจริญ
เพราะกายแตก อัตตานั้นแล ย่อมขาดสูญ ย่อมพินาศ เบื้องหน้าแต่ตาย ย่อมเลิกเกิด
อัตตานี้ จึงเป็นอันขาดสูญอย่างเด็ดขาด พวกหนึ่งย่อมบัญญัติความขาดสูญ ความพินาศ ความ
เลิกเกิด ของสัตว์ผู้ปรากฏอยู่ อย่างนี้.
๕๖. (๖) สมณะหรือพราหมณ์พวกอื่น กล่าวกะสมณะหรือพราหมณ์พวกนั้น อย่างนี้ว่า
ท่านผู้เจริญ มีอยู่จริง อัตตาที่ท่านกล่าวถึงนั้น ข้าพเจ้ามิได้กล่าวว่าไม่มี ท่านผู้เจริญ แต่อัตตานี้
ใช่จะขาดสูญอย่างเด็ดขาด ด้วยเหตุเพียงเท่านี้หามิได้ ท่านผู้เจริญ ยังมีอัตตาอย่างอื่นที่เข้าถึง
ชั้นอากิญจัญญายตนะ มีอารมณ์ ว่าไม่มีอะไร เพราะล่วงวิญญาณัญจายตนะได้โดยประการทั้งปวง
ท่านยังไม่รู้ ท่านยังไม่เห็นอัตตาใด ข้าพเจ้ารู้ข้าพเจ้าเห็นอัตตานั้น ท่านผู้เจริญ เพราะกายแตก
อัตตานั้นแล ย่อมขาดสูญ ย่อมพินาศ เบื้องหน้าแต่ตาย ย่อมเลิกเกิด อัตตานี้ จึงเป็น
อันขาดสูญอย่างเด็ดขาด พวกหนึ่ง ย่อมบัญญัติความขาดสูญ ความพินาศ ความเลิกเกิด
ของสัตว์ผู้ปรากฏอยู่ อย่างนี้.
๕๗. (๗) สมณะหรือพราหมณ์พวกอื่น กล่าวกะสมณะหรือพราหมณ์พวกนั้น อย่างนี้ว่า
ท่านผู้เจริญ มีอยู่จริง อัตตาที่ท่านกล่าวถึงนั้น ข้าพเจ้ามิได้กล่าวว่าไม่มี ท่านผู้เจริญ แต่อัตตานี้
ใช่จะขาดสูญอย่างเด็ดขาด ด้วยเหตุเพียงเท่านี้หามิได้ ท่านผู้เจริญ ยังมีอัตตาอย่างอื่นที่เข้าถึง
ชั้นเนวสัญญานาสัญญายตนะ (มีอารมณ์ว่า นั่นละเอียด นั่นประณีต ๑-) เพราะล่วงอากิญ-
*จัญญายตนะได้โดยประการทั้งปวง ท่านยังไม่รู้ ท่านยังไม่เห็นอัตตาใด ข้าพเจ้ารู้ ข้าพเจ้าเห็น
อัตตานั้น ท่านผู้เจริญ เพราะกายแตก อัตตานั้นแล ย่อมขาดสูญ ย่อมพินาศ เบื้องหน้า
แต่ตาย ย่อมเลิกเกิด อัตตานี้ จึงเป็นอันขาดสูญอย่างเด็ดขาด พวกหนึ่งย่อมบัญญัติความขาดสูญ
ความพินาศ ความเลิกเกิด ของสัตว์ผู้ปรากฏอยู่อย่างนี้.
ดูกรภิกษุทั้งหลาย สมณะหรือพราหมณ์เหล่านั้น มีทิฏฐิว่า ขาดสูญย่อมบัญญัติความ
ขาดสูญ ความพินาศ ความเลิกเกิด ของสัตว์ผู้ปรากฏอยู่ ด้วยเหตุ ๗ ประการนี้แล ดูกรภิกษุ-
*ทั้งหลาย สมณะหรือพราหมณ์พวกใดพวกหนึ่งมีทิฏฐิว่าขาดสูญ ย่อมบัญญัติความขาดสูญ
ความพินาศ ความเลิกเกิด ของสัตว์ผู้ปรากฏอยู่ สมณพราหมณ์เหล่านั้นทั้งหมด ย่อมบัญญัติ
ด้วยเหตุ ๗ ประการนี้เท่านั้น หรือแต่อย่างใดอย่างหนึ่ง นอกจากนี้ไม่มี?
ดูกรภิกษุทั้งหลาย เรื่องนี้ตถาคตรู้ชัดว่า ฐานะที่ตั้งแห่งทิฏฐิเหล่านี้ บุคคลถืออย่างนั้น
แล้ว ยึดอย่างนั้นแล้ว ย่อมมีคติอย่างนั้น มีภพเบื้องหน้าอย่างนั้น และตถาคตย่อมรู้เหตุนั้นชัด
ทั้งรู้ชัดยิ่งกว่านั้น ทั้งไม่ยึดมั่นความรู้ชัดนั้นด้วย เมื่อไม่ยึดมั่นก็ทราบความเกิดขึ้น ความดับไป
@๑ คำในวงเล็บไม่มีในบาลี แต่เดิมเข้ามาเพื่อให้เต็มตามรูปของฌาน ฯ
คุณและโทษของเวทนาทั้งหลายกับทั้งอุบายเป็นเครื่องออกไปจากเวทนาเหล่านั้น ตามความเป็นจริง
จึงทราบความดับได้เฉพาะตน เพราะไม่ยึดมั่น ตถาคตจึงหลุดพ้น.
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธรรมเหล่านี้แลที่ลึกซึ้ง เห็นได้ยาก รู้ตามได้ยาก สงบ ประณีต
จะคาดคะเนเอาไม่ได้ ละเอียด รู้ได้เฉพาะบัณฑิต ซึ่งตถาคตทำให้แจ้งด้วยปัญญาอันยิ่งเอง
แล้วสอนผู้อื่นให้รู้แจ้ง ที่เป็นเหตุให้กล่าวชมตถาคตตามความเป็นจริงโดยชอบ.

ผมว่า ประโยคท่อนนี้ มีคนเชื่อ กันมาก

ใจมี เพราะมีร่างกาย อันเกิดมาด้วยเหตุคือ มารดาบิดาสมสู่กัน
และร่างกายก็เติบโต มาด้วยอาหารต่างๆ จากทารก จนคลอด จนโต
จิตใจ ก็มีการพัฒนา ขึ้นเรื่อยๆ จนรู้ภาษา และมีความคิดอ่านต่างๆ
เมื่อ กายหมดสภาพ จิตใจก็สูญสลาย ไปด้วย

มีหลายคน หลายยุค หลายสมัย พยายาม ที่จะใช้เครื่องมือ เท่าที่มีในสมัยนั้นๆ
เพื่อ จับพิรุธ ขณะที่คนกำลังตาย ว่ามีอะไร หลุดออกไปจากร่างกายหรือไม่
โดยเฉพาะวิญญาณ

แต่ไม่มีรายงาน ว่า ผลเป็นอย่างไร เป็นที่ชัดเจน หรือยอมรับกัน

[๖๐] ดูกรภิกษุทั้งหลาย สมณพราหมณ์เหล่าใดมีทิฏฐิว่า ขาดสูญ ย่อมบัญญัติความ
ขาดสูญ ความพินาศ ความเลิกเกิด ของสัตว์ผู้ปรากฏอยู่ ด้วยเหตุ ๗ ประการ แม้ข้อนั้น
ก็เป็นความเข้าใจของสมณพราหมณ์ผู้เจริญเหล่านั้น ผู้ไม่รู้ไม่เห็น เป็นความแส่หา เป็นความ
ดิ้นรน ของคนมีตัณหาเหมือนกัน.