โดยสติ จะเข้ามามีอิทธิพลได้ทั้งในส่วนของภาครับรู้โลก - ภาคประมวลผล - และภาคสั่งการ

ซึ่งสติในภาครับรู้โลก ก็คือในส่วนอธิศีลสิกขา ข้ออินทรียสังวรศีล

อันได้แก่การมีสติคุ้มครอง ตา หู จมูก ลิ้น กาย และใจ (ทวารทั้ง ๖ หรืออายตนะภายในทั้ง ๖) โดยปิดกั้นกระแส ไม่ให้ไหลไปในทางบาปอกุศล เมื่อเกิดการรับรู้โลก (ผัสสะ) ขึ้นมา

โดยเมื่อผู้ปฏิบัติ เจริญแล้ว กระทำให้มากแล้ว ซึ่งสติในภาครับรู้โลก (ซึ่งก็คืออินทรียสังวรศีล)

ก็จะเป็นการปิดกั้นกระแสของบาปอกุศลได้

และสติในอินทรียสังวรนั้น ก็จะเข้ามาคุ้มครองใจ ที่ใช้ในภาคประมวลผลต่อด้วย (ผัสสะ --> เวทนา ตัณหา อุปาทาน กรรมภพ (มโนกรรม))

รวมทั้งสนับสนุนให้ปัญญาในเบื้องต้น ที่เรียกว่า สัมปชัญญะ เข้ามาทำงานในส่วนของภาคสั่งการกระทำต่อ ตามที่พระบรมครูทรงเรียงลำดับจากอินทรียสังวร ไปที่สติสัมปชัญญะ ในมหาตัณหาสังขยสูตร ที่ว่า

ภิกษุนั้นประกอบด้วยอินทรียสังวรอันเป็นอริยะเช่นนี้ ย่อมเสวยสุขอันไม่ระคนด้วยกิเลส
ในภายใน.

ภิกษุนั้นย่อมทำความรู้สึกตัวในการก้าว ในการถอย ในการแล ในการเหลียว ในการคู้เข้า ในการเหยียดออก ในการทรงสังฆาฏิ บาตรและจีวร ในการฉัน การดื่ม การเคี้ยวการลิ้ม ในการถ่ายอุจจาระ ปัสสาวะ ย่อมทำความรู้สึกตัวในการเดิน การยืน การนั่ง การหลับ การตื่น การพูด การนิ่ง.

http://84000.org/tipitaka/read/?12/455

ซึ่งสติสัมปชัญญะที่เกิดขึ้นในภาคสั่งการกระทำต่อ (กายกรรม วจีกรรม และมโนกรรม) เพื่อเชื่อมสู่โลกภายนอกนี้

จะเป็นตัวปัญญาเบื้องต้นที่รู้ว่า สิ่งที่กำลังคิดและกระทำนั้น

ทำเพื่อจุดหมายอะไร (สาตถกสัมปชัญญะ)

เหมาะสมหรือไม่ (สัปปายสัมปชัญญะ)

ไม่วอกแวกออกนอกกิจ (โคจรสัมปชัญญะ)

และรู้ชัดทุกขณะจิตที่ทำ (อสัมโมหสัมปชัญญะ)

ซึ่งเมื่อการเชื่อมต่อสู่โลกภายนอก ผ่าน กาย วาจา ใจ ไม่ไหลไปในทางบาปอกุศลแล้ว

เมื่อนั้น ก็จะเกิดสภาวธรรมที่เรียกว่า กายสุจริต วจีสุจริต และมโนสุจริต

ซึ่งก็คือ สุจริตทั้ง ๓ บริบูรณ์ตามไปด้วย เมื่อผู้ปฏิบัติ เจริญแล้ว กระทำให้มากแล้ว ซึ่งอินทรียสังวร

ตามพุทธพจน์ในกุณฑลิยสูตร นั่นเองครับ

http://84000.org/tipitaka/read/?19/396


สรุปรวมง่ายๆทั้งหมดด้วยขั้นตอนดังนี้ครับ

ภาคส่วนปฏิสัมพันธ์กับโลก = ภาครับรู้โลก --> ภาคประมวลผล -->ภาคสั่งการกระทำ
องค์ธรรมในส่วนอธิศีลสิกขา = อินทรียสังวร --> อินทรียสังวร --> สติสัมปชัญญะ --> สุจริต ๓
ส่วนที่สติเข้ามาคุ้มครอง = ทวาร ๖ --> ใจ (จิต) --> ใจ วาจา กาย

แล้วมาต่อกันในรายละเอียดของการปฏิบัติเพื่อการเจริญสติในคราวหน้า สำหรับชีวิตฆราวาสที่ต้องทำมาหาเลี้ยงชีพกันตัวเป็นเกลียวในยุคปัจจุบันนะครับ

เจริญในธรรมครับ

งวดนี้ท่าน วิสุทธิ พาไปช๊อปปิ้ง ช๊อปย่าง

ถ้ารู้เหตุการเกิดทุกข์ จากการอ่าน ก็ยังมีทุกข์
ถ้ารู้ทางดับทุกข์ จากการอ่าน ก็ยังมีทุกข์

ถ้ารู้เหตุการเกิด รัก โลภ โกรธ หลง ภายในตัวเรา ก็พ้นทุกข์
ถ้ารู้ทางดับความ รัก โลภ โกรธ หลง จากการปฏิบัติ ก็พ้นทุกข์

สำหรับคุณผู้หญิงแล้ว

วิสุทธิปาละเดาว่า แหล่งช๊อปปิ้ง น่าจะเป็นที่ ที่ทำให้อาการ "อยาก" ของสตรีปรากฏตัวได้ง่ายนะครับ

เลยยกมาเป็นตัวอย่างเพื่อให้เห็นภาพ

ส่วนสำหรับคุณผู้ชาย

ก็น่าจะเป็นงานมอเตอร์โชว์ เพราะบนหน้าหนังสือพิมพ์ เห็นมีแต่ผู้ชายส่วนใหญ่ที่เข้าไปดูกัน

และสิ่งที่ผู้จัด นำมาแสดงให้ดู ทั้งรถยนต์สุดหรู และเหล่าพริตตี้ทั้งหลาย

ก็น่าจะทำให้อาการ "อยาก" ของบุรุษ ปรากฏตัวขึ้นได้ง่ายๆ ตลอดช่วงเวลาที่เข้าไปสอดส่ายสายตาในงาน

และกรณีมอเตอร์โชว์ ก็เคยใช้ยกเป็นตัวอย่างเพื่อให้เห็นภาพมาแล้ว

คราวนี้ เลยลองยกตัวอย่างของสตรี เพื่อให้เสมอภาคกัน

ขออนุญาตมาต่อครับ

ทิ้งโน๊ตไว้ก่อนว่า สิ่งที่จะถ่ายทอดต่อจากนี้ไป อาจจะเข้าใจยากซักหน่อย โดยเฉพาะในส่วนของรายละเอียดปฏิบัติ และสภาวธรรมต่างๆ หรือปฏิเวธที่เกิดขึ้น

เพราะเป็นสิ่งที่เป็นนามธรรม จับต้องไม่ได้ เข้าใจยาก ตรรกะหยั่งไม่ถึง

แต่พิจารณาแล้วว่า อาจจะเป็นประโยชน์สำหรับผู้ที่ต้องการต่อยอด และกำลังบาน

ทั้งในปัจจุบัน และเผื่อที่จะเข้ามาศึกษาในอนาคต

เลยพยายามถ่ายทอดออกมาด้วยภาษาที่พยายามเขียนให้ง่าย พร้อมทั้งตัวอย่างที่ใกล้เคียง พอให้เห็นภาพ นะครับ

จากคราวที่แล้ว ที่แสดงถึงชีวิต และปฏิสัมพันธ์กับโลก ผ่านกระบวนการรับรู้โลก ประมวลผล และสั่งการกระทำ

จะเห็นได้ว่า เราสามารถใช้องค์ธรรมก็คือ สติ ในการควบคุมให้กระบวนการทั้ง ๓ ซึ่งว่าโดยรวมก็คือ กระแสของชีวิต ไม่ให้ไหลไปในทางทุกข์บาปอกุศล

(ตรงนี้ พูดถึงอธิศีลสิกขาก่อนนะครับ คือการสำรวมและเจตนางดเว้น (วิรัต) ไม่ให้กระแสของชีวิต ติดลบ คือไหลไปในทางทุกข์บาปอกุศล

ซึ่งให้ผลแค่พ้นจากอบายภูมิหรือกามทุคติภูมิ โดยดำรงอยู่ได้ หรือเวียนว่ายตายเกิดในกามสุคติภูมิ

คือภูมิมนุษย์และเทวดา

แต่ยังไม่สามารถก้าวล่วงเข้าสู่รูปภูมิ หรืออรูปภูมิ ซึ่งต้องอาศัยอธิศีลสิกขา ร่วมกับ อธิจิตตสิกขา

หรือพ้นจากวัฏฏะในไตรภูมิ เข้าสู่โลกุตรภูมิ ซึ่งต้องอาศัยทั้งอธิศีลสิกขา, อธิจิตตสิกขา, และอธิปัญญาสิกขา ร่วมกันทั้งหมด)

และจากขบวนการทั้ง ๓ คือ รับรู้โลก ประมวลผล และสั่งการกระทำ

ก็จะเห็นได้อีกว่า เมื่อชุดข้อมูลที่เข้ามากระทบเพื่อรับรู้โลก ถูกส่งผ่านมาทางช่องทางรับรู้โลกทั้ง ๖ (อายตนะภายใน ๖) ต่อไปในภาคส่วนประมวลผล จนถึงภาคส่วนที่ใช้ตัดสินใจสั่งการกระทำต่อ .. นั้น

มีจุดเชื่อม ที่เป็นศูนย์กลาง และศูนย์รวมของขบวนการทั้งหมด อยู่ที่ "ใจ"

ดังนั้น ถ้าพูดถึงการฝึกสติสัมปชัญญะ และอินทรียสังวรที่อยู่ในหมวดของอธิศีลสิกขาแล้ว วิธีที่เรียบง่ายและได้ผลที่สุด ก็คือ การฝึกลงมาที่ "ใจ"

เหมือนเช่นที่สามเณรอรหันต์สอนพระโปฐิละในการดักจับตัว Varanus Salvator ก็ให้มาเฝ้าที่รูเข้าออกรูเดียว ดังที่ได้เคยยกตัวอย่างมาแล้ว

หรือเช่นที่พ่อแม่ครูอาจารย์ ท่านกล่าวไว้ด้วยใจความคล้ายกันว่า ศีล ไม่ว่าจะ ๕ ข้อ, ๑๐ ข้อ, ๒๒๗ ข้อ หรือมากกว่านั้นก็ตาม สามารถรักษาได้ที่เดียว คือที่ "ใจ"

นั่นคือ การฝึกให้มีสติ มาสังวร มาระวัง มาเหนี่ยวรั้ง มาคุ้มครองที่ "ใจ" ในการรับข้อมูลเข้า ประมวลผล และสั่งการ โดยไม่ให้ใจไหลไป จนละเมิดข้อบัญญัติวินัยของสังฆะ พร้อมทั้งเป็นการฝึกให้มีเจตนางดเว้น ในสิ่งที่เป็นทุกข์บาปอกุศล

เพื่อที่จะควบคุมให้กระแสของชีวิต ไม่ไหลไปในทางติดลบ นั่นเอง

และถ้าสติ ซึ่งมีหน้าที่ในการตรวจจับ (detect) อาการต่างๆของจิต

ได้รับการฝึกฝนพัฒนาจนมีความว่องไว (sensitivity) ในระดับที่สูงยิ่ง เหมือนดั่งเช่นอุปกรณ์ตรวจวัด หรือ sensor ชั้นดีที่ใช้ในเครื่องมือ super high technology หรือจักรกลอัจฉริยะทั้งหลาย ในโลกปัจจุบันแล้ว

ทุกข์บาปอกุศลต่างๆในชีวิต ก็จะลดลงไปได้อย่างมากมาย

และนี่ .. คือเหตุผลสำคัญที่สุด ที่ทำให้โสดาบันผลบุคคลที่ฝึกสติจนว่องไว และฝึกสมาธิ จนจิตตั้งมั่น เข้าถึงโลกุตรปัญญาได้ในอีกระดับหนึ่งแล้ว

มีความสามารถที่จะทำให้ทุกข์บาปอกุศล ในส่วนที่เรียกว่า ราคะสังโยชน์ และปฏิฆะสังโยชน์ เบาบางลง จนเข้าสู่สกทาคามีผลบุคคลได้ .. นั่นเอง

เพราะสกทาคามีผลบุคคล เป็นผู้ที่มีสติคุ้มครองใจ และสมาธิที่ตั้งมั่นได้ดีแล้ว ในระดับปานกลาง

คือเมื่อเกิดผัสสะรับรู้โลก สติจะทันเห็นอาการไหวกระเพื่อมของจิต และมีสมาธิ ที่ตั้งมั่นดีพอที่จะไม่เผลอส่งจิตออกนอก ไปจมอยู่กับเหตุที่ทำให้จิตกระเพื่อมนั้น .. นาน

คือ ยังมีการกระเพื่อมด้วยความชอบ (ราคะ) และความชัง (ปฏิฆะ) อยู่บ้างในบางครั้ง แต่สามารถตามดับได้ทันภายในชั่วเวลาไม่กี่ขณะจิต

ดังนั้น อาการ "เผลอ" หรือ "หลง" คิดฟุ้งปรุงแต่งไปในกาม กลัว โกรธ กังวล ฯลฯ ของสกทาคามีบุคคล ก็จะไม่ค่อยมี

หรือถ้ามีบ้าง ก็ไม่สามารถตั้งได้อยู่นาน

และเมื่อสกทาคามีผลบุคคล ฝึกสติให้แก่กล้าว่องไวขึ้นไปเรื่อยๆ จิตก็จะไปจับอาการทุกข์บาปอกุศลต่างๆดังกล่าวข้างต้นได้สั้น เบาบาง และถี่น้อยลงไปเรื่อยๆ

จนกระทั่งจิตไม่เข้าไปจับอาการดังกล่าวเลย เมื่อรากเหง้าของอาการต่างๆเหล่านั้น ถูกกำจัดทิ้งลงไปได้ด้วยโลกุตรปัญญา เมื่อเข้าสู่ระดับอนาคามีผลบุคคล ซึ่งเป็นผู้ที่มีสติและสมาธิ บริบูรณ์ดีแล้ว

คือ เมื่อมีการกระทบทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ก็สักแต่ว่ากระทบ รับรู้ แล้วผ่านไป

โดยไม่มีแม้แต่อาการกระเพื่อมในทางชอบหรือชัง ให้ปรากฏเกิดขึ้นในจิต แม้แต่น้อย

โดยสติ ที่ได้รับการพัฒนาให้เข้มแข็งขึ้นมาในอธิศีลสิกขานี้ นอกจากจะปิดกั้นกระแสชีวิต ไม่ให้ไหลไปในทางที่ติดลบแล้ว

ยังจะไปสนับสนุนให้เกิดกระแสของสุขบุญกุศล

และยิ่งกว่านั้น ยังจะไปสนับสนุนปัญญา จนเข้าถึงซึ่งการตัดเสียในกระแสทั้งมวล

ซึ่งสามารถทำให้เกิดขึ้นได้ ด้วยการใช้สติ สนับสนุนให้จิต สามารถพิจารณาธรรมที่ผัสสะ ลงในไตรลักษณ์ จนจิตเกิดความเบื่อหน่ายคลายจาง และปล่อยวางในกระแสทั้งหลายลงได้

ตามที่วิสุทธิปาละเคยเขียนไว้ตั้งแต่ตอนต้น http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?f=1&t=35471&start=5 (เพิ่มเติมรายละเอียดตรงนี้เล็กน้อย) ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับการใช้สติ เพื่อให้จิตสามารถพิจารณาธรรมที่ผัสสะ ลงในไตรลักษณ์ ที่ว่า

การเข้าสู่โสดาบันบุคคล คือการฝึกสติ เพื่อให้เห็นอนิจจัง คือความไม่เที่ยง เกิดดับ

ส่วนการเข้าสู่สกทาคามีบุคคล คือการฝึกสติ เพื่อให้เห็นอนิจจัง พ่วงด้วยทุกขัง ในการเข้าถึงซึ่งความเบื่อหน่ายคลายจางในราคะและปฏิฆะ (โดยเฉพาะการตามเห็นราคะ ให้เป็นความบีบคั้น หรือเป็นทุกข์)

ส่วนการเข้าสู่อนาคามีบุคคล คือการฝึกเพื่อให้เห็นทุกขัง และอนัตตา ในการตัดเสียซึ่งราคะและปฏิฆะ

ส่วนการเข้าสู่อรหัตตบุคคล คือการฝึกเพื่อให้เห็นอนัตตาอย่างแจ่มแจ้ง ในการตัดเสียซึ่งกิเลสตัวต้นราก คืออวิชชา

โดยการฝึก เพื่อให้เกิดการเห็นไล่ลำดับ จากอนิจจัง ในขั้นโสดาบัน ... ไปสู่ อนิจจัง + ทุกขัง ในขั้นสกทาคามี ... ไปสู่ ทุกขัง + อนัตตา ในขั้นอนาคามี ... และไปสู่ อนัตตา ในขั้นอรหันต์ นั้น

ตามจริงแล้ว เมื่อถึงขั้นมรรคจิต ผลจิต จะเป็นการแจ้งในไตรลักษณ์ทั้ง ๓ องค์ลงพร้อมกัน ซึ่งเป็นการเกิดร่วมกับการเห็นแจ้งลงในปฏิจจสมุปบาทและอริยสัจจ์

แต่ที่แยกไว้เป็นขั้นๆ มีจุดประสงค์เพื่อเป็นเหตุผลสำหรับการปฏิบัติ

คือเพื่อให้มีจุดโฟกัส ในการฝึกพิจารณาองค์ธรรมของไตรลักษณ์องค์ที่เหมาะสม ในแต่ละลำดับขั้นของมรรคผล

และที่แยกเรียงไล่จากอนิจจัง ไปทุกขัง ไปอนัตตา เช่นนี้ ก็เป็นแค่แนวทางหนึ่ง ที่วิสุทธิปาละเองใช้ปฏิบัติ

ซึ่งก็ไม่จำเป็นว่า ผู้ปฏิบัติอื่น จะต้องภาวนาเพื่อให้เห็นไล่ตามนี้

หมายความว่า ถ้าผู้ภาวนามีจริตที่จะเห็นได้ชัดลงในไตรลักษณ์องค์ใด

เช่น อาจจะเห็นได้ชัดในอนิจจังหรือการเกิดดับอย่างเดียว

ก็สามารถใช้การเห็นในอนิจจัง เพื่อดึงปัญญาให้จิตเกิดความเบื่อหน่าย คลายกำหนัด จนเข้าสู่การเห็นไตรลักษณ์ครบทั้งหมดในขณะเกิดมรรคผลหลุดพ้น ในทุกระดับขั้นของการบรรลุธรรม ได้เช่นกัน นะครับ

ซึ่งจะอธิบายถึงเหตุและผลของการไล่เรียงการพิจารณาไตรลักษณ์ตามลำดับนี้ เมื่อถึงช่วงที่เหมาะสมอีกที

ขอหมายเหตุไว้ตรงนี้สักเล็กน้อยนะครับ

สิ่งที่เขียนมา และจะเขียนต่อไปนี้ ไม่ได้เป็นข้อมูลไว้เฉพาะสำหรับอริยบุคคล เท่านั้น

ส่วนใหญ่แล้ว ปุถุชนก็สามารถนำมาฝึก เพื่อใช้ลดทุกข์ได้ด้วยเช่นกัน

เพราะการฝึกสติ เจริญสมาธิ รวมถึงอริยมรรคทุกองค์ หรือโพธิปักขิยธรรมทุกข้อ เป็นบทเรียนสาธารณะที่ไม่ได้จำกัดเฉพาะอริยบุคคล

(ยังจำบทสวดธัมมจักกัปปวัตนสูตร ที่เป็นเทศนากัณฑ์แรกของพระบรมครู และมีการกล่าวถึงอริยสัจจ์ ๔ โดยรวมถึงข้อปฏิบัติ คือมรรคมีองค์ ๘ ได้นะครับ

ซึ่งขณะนั้น ปัญจวัคคีย์ทั้ง ๕ ยังไม่มีท่านใด เป็นอริยบุคคล เลยซักท่านเดียว)

แต่มีข้อแตกต่างอยู่แค่ ความหยาบละเอียด ความแคล่วคล่องว่องไว ความเข้มแข็งของสติสมาธิ และองค์ธรรมอื่นๆในโพธิปักขิยธรรม ระหว่างปุถุชน กับอริยบุคคลนั้น แตกต่างกันมาก

เหมือนกับที่เคยเปรียบเทียบไว้นะครับว่า การแกะสลักไม้ ตอนเริ่มต้นกับตอนท้ายๆนั้น ใช้เครื่องมือพื้นฐานและวิธีการเหมือนๆกัน

เพียงแต่ความละเอียดในการใช้เครื่องมือ ความละเอียดของวิธีการ ความละเอียดของสิ่งที่แกะออกไป และผลงานที่แกะได้นั้น หยาบปราณีตต่างกันมากมาย

ยกตัวอย่างเช่น การฝึกสติ โดยอาศัยลมหายใจ หรืออานาปานสติ ทั้ง ๑๖ ขั้นนั้น

ทั้งปุถุชน และอริยชน ต่างก็ต้องใช้ลมหายใจ และความเข้มแข็งของอินทรีย์ทั้ง ๕ เป็นเครื่องมือพื้นฐานเหมือนๆกัน

เพียงแต่ว่า ความหยาบละเอียดของลมหายใจ และความอ่อนแก่ของอินทรีย์ทั้ง ๕ .. อีกทั้งสิ่งที่ต้องกำหนดรู้ และตามพิจารณา รวมถึงผลของสภาวะทางจิตที่ได้นั้น ต่างกันมากมาย นะครับ

คราวนี้มาเข้าเรื่องการฝึกสติ เพื่อคุ้มครองใจ

ซึ่งวิธีการนี้ คือสิ่งที่พ่อแม่ครูอาจารย์สายวัดป่า ท่านใช้คำว่า

การฝึก "สติกำกับใจ" บ้าง
"อยู่กับตัวรู้" บ้าง
"รู้ลงในรู้" บ้าง
"ให้ใจอยู่กับใจ" บ้าง
"รู้ลงที่ใจ" บ้าง
"ให้จิตอยู่ในจิต" บ้าง
"ให้จิตเห็นจิต" บ้าง ฯลฯ

ซึ่งก็มีความหมายเดียวกัน คือการฝึกสติ ให้ทำงานร่วมกับสมาธิที่ตั้งมั่น จนเกิดสภาวะ สงบ - นิ่ง - รู้ และ ตั้ง - มั่น - รู้ อยู่ในจิต

และที่วิสุทธิปาละเคยยกตัวอย่างสำหรับการฝึกไว้ก่อนหน้า ทั้งในขณะทำสมาธิ และในการใช้ชีวิตประจำวัน
http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?f=1&t=35471&start=86

ซึ่งจะขอทบทวนบ้างเล็กน้อย และกล่าวเสริม พร้อมทั้งลงลึกเข้าไปอีกระดับ ทั้งในวิธีการและสภาวะ ต่อจากที่เคยเขียนเอาไว้ นะครับ

และถ้าจะไล่เลียงลำดับขั้นการพัฒนาในการฝึกสติ จากคราวก่อนหน้าโน้น

สำหรับผู้ที่ฝึกใหม่แล้ว อาจจะยังไม่สามารถทวนกระแสเข้าไปสู่ตัวรู้ หรือผู้รู้

ให้เกิดการนิ่งรู้ และตั้งมั่นรู้ได้ เนื่องจากสติยังไม่ว่องไว สมาธิยังไม่ตั้งมั่น และเข้มแข็งพอ

โดยเฉพาะกลุ่มผู้ปฏิบัติ ที่ท่านพุทธโฆษาจารย์ ท่านบัญญัติไว้ในคัมภีร์วิสุทธิมัคค์ว่า เป็นกลุ่มวิปัสสนายานิก

ซึ่งก็คือ กลุ่มที่ไม่สามารถเข้าสมาธิให้ถึงได้ ในระดับอัปปนาสมาธิ หรือเข้าถึงฌานได้

มีเพียงแค่สมาธิที่ตั้งมั่นชั่วคราว (ขณิกสมาธิ) หรือสมาธิเฉียดฌาน (อุปจารสมาธิ) ให้ได้ใช้งาน

ซึ่งสิ่งที่ผู้ปฏิบัติในระดับนี้ทำได้ อาจจะเพียงแค่ "ตาม" รู้ในอาการต่างๆที่เป็นทุกข์บาปอกุศล ที่เกิดขึ้นในจิต

เช่น รู้ลงในอาการโลภ โกรธ หลง ซบเซา หดหู่ ฟุ้งซ่าน สงสัย ฯลฯ จนจิตจดจำสภาวะได้

และเมื่ออาการของจิตเหล่านั้นเกิดขึ้นอีก จึงเกิดสติระลึก "รู้ตาม" ได้ถึงสภาวะนั้นๆว่า ได้เกิดขึ้นแล้ว

เมื่อนั้น จึงสามารถใช้สติที่เกิดขึ้น ในการตัด หรือกั้นกระแสของการรับรู้โลก ประมวลผล สั่งการ ไม่ให้ไหลไปในทางทุกข์บาปอกุศล

หลังจากที่จิต "เผลอ" หรือ "หลง" เข้าไปสู่อาการทุกข์บาปอกุศลแล้ว ในช่วงระยะเวลาหนึ่ง

โดยหลักการฝึกสติตรงนี้ ก็คือให้จิตได้เรียนรู้ ใคร่ครวญ (โยนิโสมนสิการ) และจดจำสภาวะที่เป็นทุกข์บาปอกุศลนั้นๆ กระทั่งเกิดเป็นความเข้าใจ และจดจำสภาวะเหล่านั้นได้อย่างมั่นคง (ถิรสัญญา)

จนกระทั่งตัวสติเกิดขึ้นเองเมื่อสภาวะนั้นๆเกิดซ้ำขึ้นมา

และตรงนี้ ก็เป็นเทคนิคขั้นต้นของการฝึกสติ ซึ่งเพียงพอแล้วสำหรับใช้ในการตามเห็นความไม่เที่ยง เกิดดับ หรืออนิจจัง ขององค์ธรรมต่างๆ เพื่อพัฒนาเข้าสู่โสดาบันผลบุคคล

(แต่ต้องใช้ความเพียร คือวิริยินทรีย์ และอินทรีย์ ๕ องค์อื่นๆเสริมมากสักหน่อย ถ้าสมาธินทรีย์ไม่เข้มแข็งในระดับฌาน)

สำหรับเทคนิคขั้นกลางที่ลึกลงไปอีก ที่เคยแนะนำให้นักปฏิบัติได้ฝึก เพื่อให้เห็นทั้งอนิจจัง และ ทุกขัง

โดยเฉพาะอย่างยิ่งโสดาบันผลบุคคลที่ต้องการต่อยอดเพื่อเข้าสู่สกทาคามีบุคคล

(หมายความว่า ปุถุชนที่มีสติสมาธิเข้มแข็งในระดับหนึ่งแล้ว ก็สามารถนำมาฝึกได้ แต่จะเห็นความก้าวหน้าได้ไวมากยิ่งขึ้น ถ้าผู้ฝึก มีโลกุตรสัมมาทิฏฐิแล้ว ในระดับโสดาบัน)

จะเป็นการฝึกที่อาจจะเรียกได้ว่า เป็นการกลับข้างกันกับการฝึกในเบื้องต้นที่กล่าวไว้

คือการฝึกในเบื้องต้น จะเป็นการฝึกที่ให้จิตรู้และคุ้นเคยในอาการไหว (dynamic) จนจำได้ในอาการไหว

และเมื่อมีอาการไหวแบบเดิมเกิด สติจึงเกิด ให้รู้ตามได้ในอาการไหวนั้น

แต่การฝึกในเบื้องกลางนี้ จะเป็นการฝึกให้จิตรู้และคุ้นเคยในอาการนิ่งรู้ (static) จนจำได้ และเสพคุ้นในอาการนิ่งรู้

และเมื่อเกิดการกระทบแล้วจิตไหว (dynamic / active, or activated state) ออกจากอาการนิ่งรู้ (static / neutral state) สติจึงเกิด และระลึกได้ว่า จิตมีอาการผิดปรกติ มีการถูกบีบคั้น (ทุกขัง) ให้ไหวกระเพื่อม (อนิจจัง) เกิดขึ้น

นั่นคืออาการที่จิต ได้ถูกบีบคั้น ให้เคลื่อนออกจากอาการนิ่งรู้ หรือรู้ลงที่ใจ ซึ่งเป็นอาการปรกติของจิต นั่นแล้ว

และเมื่อเกิดสติ ระลึกรู้ว่า จิตกำลังถูกบีบคั้น ให้ไหลออกจากอาการนิ่งรู้

สติจะทำงานร่วมกับสัมปชัญญะ และสมาธิ ในการดึงจิตที่กำลังไหวอยู่นั้น (activated state) ให้กลับมาสู่สภาวะนิ่งรู้ หรือสภาวะปรกติจิต (neutral state) ได้อย่างเป็นอัตโนมัติ และรวดเร็วกว่าการตามรู้จนคุ้นเคยในอาการไหว เช่นการฝึกสติในเบื้องต้น

รวมถึงยังมีอานิสงค์อื่นๆอีกมากมาย เช่น ในการทำให้จิต รับรู้ได้ถึงอาการ ของการถูกบีบคั้นในจิต (ทุกขัง) จนจิตไหวออกไป (อนิจจัง) จากสภาวะปรกติจิต

โดยจะพิจารณาเห็นไตรลักษณ์ คือทุกขัง (จิตถูบีบคั้น) และอนิจจัง (จิตไหวออกจากอาการนิ่งรู้) ทั้ง ๒ องค์ ได้ชัดกว่าการฝึกสติแบบเบื้องต้น

ซึ่งเป็นประโยชน์อย่างยิ่ง สำหรับสกทาคามีมรรคบุคคล ในการพิจารณากามสุข ให้เป็นทุกข์ หรือความบีบคั้นลงได้

(โดยจะขยายในรายละอียด เมื่อถึงภาคส่วนของอธิจิตตสิกขา และอธิปัญญาสิกขา นะครับ)

ซึ่งสำหรับการฝึก "รู้ลงในรู้" ตรงนี้

เหมือนกับสิ่งที่หลวงพ่อสุรศักดิ์ ท่านเปรียบเทียบไว้ด้วยการมองเห็นตัวเอง นั่งอยู่ท่ามกลางห้องรับแขก ที่มีแขก ซึ่งก็คืออารมณ์ต่างๆ กำลังแวะเข้ามาเยือน

และถ้าแขกต่างๆที่แวะมาเยือน เป็นพวกที่ไม่ค่อยมีมารยาท ชอบสร้างความวุ่นวายให้เจ้าบ้าน โดยเฉพาะ แขกที่ชื่อว่า ราคะ - โลภ - อยากเสพ และ โกรธ - โมโห - กลัว - กังวล - อยากผลักออก (ราคะ และ ปฏิฆะ)

เจ้าบ้าน ที่เดิมนั่งรู้ เสพคุ้นในความสงบ รู้อย่างเป็นกลาง นิ่งเฉย ก็จะรู้ได้ในความรำคาญ (ทุกข์สัจจ์) ที่เกิดขึ้นในจิต เมื่อแขกกลุ่มดังกล่าวเข้ามาเยือน

และเมื่อแขกที่สร้างความวุ่นวายเหล่านั้น ออกจากห้องไปหมดแล้ว

เจ้าบ้าน ก็จะเห็นตัวเองนั่งนิ่งๆอยู่ในห้องว่าง และรับรู้ได้ในสภาวะที่นิ่งสงบลงไปนั้นอีกครั้ง ได้ด้วยตัวเอง (นิโรธสัจจ์)

ส่วนการฝึกสติในเบื้องปลาย เพื่อมุ่งไปสู่สภาวะหลุดพ้นอย่างสิ้นเชิงนั้น จะอธิบายให้เห็นภาพได้ยากสักหน่อย

เพราะเป็นการฝึกสติในการรู้ แบบที่ "ปล่อย" ทั้ง dynamic และ static

คือเป็นการปล่อย ทั้งอาการรู้ในการไหว และอาการหยุดไหว หรือนิ่งรู้ลงที่ใจนั้น

และที่ว่า "ปล่อย" นี้ ก็ยังเป็นคำที่ไม่ค่อยจะตรงนัก

เพราะถ้ามีอาการ "ปล่อย" ก็ยังแสดงว่า มีอาการ "จับ" เกิดขึ้นมาก่อน

ซึ่งอาการที่เกิดขึ้นจริงๆแล้ว จะเป็นว่า รู้ แบบที่ไม่มีอาการเข้าไปจับ

และเมื่อไม่มีอาการที่เข้าไปจับ ก็จะไม่มีอาการ ที่ต้องไปปล่อย

คือจะเป็นเพียงสติ ที่คุมจิตซึ่งเป็นธาตุรู้ ให้มีอาการแค่ "สักว่ารู้" ในผัสสะอะไรๆ แล้วก็ทะลุผ่านไป ด้วยสภาวะจิตที่ปราศจากเขตแดน แผ่ออกไปไม่มีประมาณ .. ร่วม และรวมเป็นส่วนเดียวกันกับสิ่งที่ถูกรู้

เหมือนกับการนั่งอยู่บนรถไฟ แล้วมองเห็นภาพข้างทางชัดเจนทุกอย่างแบบไหลเลยผ่านไป ไม่มีการสะดุดหยุดดู หรือหยุดคิด

แต่ที่เป็นมากกว่าการรู้แบบไม่สะดุดหยุดดู หรือหยุดคิด ก็คือ

เป็นการรู้ ที่ตัวรู้ แผ่เป็นส่วนเดียวกันกับสิ่งที่ถูกรู้ คือภาพข้างทางที่ไหลเข้ามานั้น

โดยเป็นการรู้แบบไหลลื่น คมชัด ไม่มีอาการสะดุด และไม่มีความรู้สึกว่า มีผู้รู้ ปรากฏอยู่ (แต่มีสติรู้อยู่ อย่างบริสุทธิ์ ไม่ใช่อาการเคลิ้ม เผลอ เหม่อรู้ แบบไร้สติ)

นั่นคือ เป็นการรู้แบบที่ ไม่ได้มีการแบ่งแยกระหว่าง "ผู้รู้" กับ "สิ่งที่ถูกรู้"

จึงไม่มีการวกกลับมาให้สะดุด "หยุด" ลงในรู้

ซึ่งยังมีอาการเกิดปรากฏของ "ผู้รู้" ที่ยังมีอาการ "หยุด" "หน่วง" และ "มีน้ำหนัก" ของจิตผู้รู้อยู่บ้าง

หมายความว่า ยังมีอาการมา อาการหยุด และอาการไป ปรากฏอยู่

คือ ไม่ใช่ "รู้" แล้วหยุดรู้ลงมาที่ใจ ที่ยังมีการปรากฏเกิดของทั้ง "ผู้รู้" และ "สิ่งที่ถูกรู้" แยกกันอยู่คนละส่วน

แต่จะเป็นอาการรู้ แบบไม่ปรากฏตัว "ผู้รู้"

จึงเป็นเพียงการเกิดปรากฏ ของสภาพการ "รู้ และ "ตัวรู้" ที่เป็นเพียง"ธาตุรู้" ที่สักว่าเกิดอาการ "รู้" แบบ "โปร่งโล่ง เบาสบาย" แผ่และผ่านออกไปไม่มีประมาณ

คือรู้แบบไม่สะดุดหยุด รู้แบบทะลุผ่านออกไป "ด้วย" อาการ และ "ใน" อาการ "ไหลต่อเนื่อง" ของกระแสเหตุและปัจจัย

โดยที่ไม่มีอาการไหวของจิต แม้แต่นิดเดียว

ซึ่งตรงนี้ ไม่ต้องพูดถึงการไหวไปในชอบและชัง ซึ่งเป็นการไหวแบบหยาบแล้วนะครับ

เพราะการที่จิตไม่มีอาการไหวแบบนี้ คือการก้าวข้ามผ่าน แม้แต่ในอาการ "หยุดรู้" โดยปรากฏ "ผู้รู้" และ "สิ่งที่ถูกรู้" แยกกันอยู่

ซึ่งยังเป็นอาการไหว "แบบละเอียด" (คืออาการปรากฏของ "ผู้รู้" นั่น)

ไปสู่การ "รู้" แบบ "รู้แล้วผ่าน" โดยไม่มีการปรากฏเกิดของ "ตัวผู้รู้"

แต่จะเป็นแค่เพียง "ธาตุรู้" และกระแสของ "สภาพรู้" ที่ราบเรียบ ปราศจากเขตแดน แผ่ออกไปไม่มีประมาณ

และอยู่ร่วม รวมๆกับ "สิ่งที่ถูกรู้" นั่น

ซึ่งเมื่อไม่มีการเกิดปรากฏ ของ "ตัวผู้รู้"

ก็ไม่มี "อะไร" ที่จะให้ไหว

สภาวะของการ "รู้" ก็เป็นไปอย่าง โปร่งโล่ง อิสระ เบาสบาย

ไม่ติดข้องในอะไรๆทั้งปวง

โดยสภาวะตรงนี้ จะเหมือนกับสภาวะของจิตที่สลัดคืนตัวเองกลับสู่ธรรม ในการฝึกอานาปานสติ ขั้นสุดท้าย คือปฏินิสสัคคานุปัสสนา

แต่จะต่างจากสภาวะในอรูปฌาน ๒ ที่เรียกว่า วิญญาณัญจายตนะ (กำหนดวิญญาณหาที่สุดมิได้ เป็นอารมณ์) ซึ่งมีสภาวะที่ใกล้เคียงกัน แต่ต่างกันตรงที่ว่า

(๑) ในวิญญาณัญจายตนะ จะกำหนดรู้ลงในวิญญาณ หรือในจิตผู้รู้ ที่แผ่ออกไปแทนการรู้ในอากาศหรือที่ว่าง (space) ที่ไม่มีประมาณ (อากาสานัญจายตนะ) ซึ่งหาขนาด หรือ dimension ไม่ได้คล้ายๆกัน

แต่ในวิญญาณัญจายตนะ (หรือในอรูปฌานทุกขั้น) จะยังคงมีสภาวะของ "ผู้รู้" ให้รู้สึกเป็นน้ำหนักของจิตปรากฏอยู่

และ

(๒) ในวิญญาณัญจายตนะ จะรู้ลงในจิตผู้รู้ ที่แผ่ออกไปแทนการรู้ในที่ว่าง ซึ่งเป็นส่วนของอรูป ซึ่งรับรู้ได้ทางมโนทวารเท่านั้น

แต่ในสภาวะ "รู้แล้วผ่าน" นี้ จะแผ่การรู้ออกไปได้ ในทุกสิ่งที่มากระทบ ทั้งที่เป็นรูป และอรูป โดยสามารถเกิดผัสสะรู้ได้ในทุกทวาร

คือแผ่ "สภาพการรู้" ออกไปได้ ทั้งทาง ตา หู จมูก ลิ้น กาย และใจ ทั้งในขณะทำสมาธิ และในการใช้ชีวิตประจำวัน

ซึ่งการฝึกสติ "รู้" ในแบบ "รู้แล้วผ่าน" หรือ "สักว่ารู้" นี้

แรกๆจะเป็นการ "หยุดรู้" สลับกับ "รู้แล้วผ่าน" ด้วยกำลังของสมาธิ ที่นำให้เกิดปัญญา "รู้" ในลักษณะนี้

คือมีอาการ "จับ แล้ว ปล่อย" สลับกับ "ไม่มี แม้แต่จับ จึงไม่มี แม้แต่ปล่อย"

แต่เมื่อฝึกไปเรื่อยๆ ทั้งในการทำสมาธิ (โดยเฉพาะการฝึกในอานาปานสติ ขั้นที่ ๑๖) และในการใช้ชีวิตประจำวัน

ก็จะทำให้อาการ "รู้แล้วผ่าน" นี้ มีการพัฒนาต่อไปเรื่อยๆ ในการมีสติ "รู้" โดยไม่ปรากฏเกิด "ผู้รู้" ..

และเมื่อไม่ปรากฏเกิด "ผู้รู้"

ก็จะไม่ปรากฏเกิด อาการมา .. อาการหยุด .. และอาการไป

เพราะไม่มีทั้ง "ผู้มา" กับ "สิ่งที่มา" .. "ผู้หยุด" กับ "สิ่งที่หยุด" .. และ "ผู้ไป" กับ "สิ่งที่ไป"

จิตใจก็จะทำหน้าที่ "รู้" ได้อย่างชัดเจน ไม่หลง (อโมหะ), เป็นกลาง (ตัตรมัชฌัตตตา), สงบ (ปัสสัทธิ), อิสระ โปร่งโล่ง เบาสบาย (ลหุตา), นุ่มนวล (มุทุตา), ควรค่าแก่การงาน (กัมมัญญตา), คล่องแคล่ว (ปาคุญญตา), และซื่อตรง (อุชุกตา)

จนเมื่อเกิดโลกุตรปัญญาขั้นสุดท้าย ตัดเสียซึ่งกิเลสต้นราก คืออวิชชา

จึงจะเข้าถึงอาการ "รู้แล้วผ่าน" หรือ "สักว่ารู้" นี้ได้ ด้วยกำลังของโลกุตรปัญญา อย่างเป็นธรรมชาติ ตลอดเวลา เป็นกิริยาจิต เช่นนั้นเอง

แต่การฝึกสติแบบ "รู้แล้วผ่าน" นี้ วิสุทธิปาละไม่แนะนำให้ฝึก สำหรับผู้ที่ยังไม่เคยเข้าถึงสภาวะของการฝึกสติ จนเกิดตัว "ผู้รู้" อย่างแนบแน่น

และยิ่งกว่านั้น ถึงแม้ว่าจะหา "ผู้รู้" เจอแล้ว จนสามารถคงสภาวะ "ผู้รู้" อยู่ได้ทุกขณะ ก็ยังไม่ควรฝึก

ถ้ายังไม่เคยเข้าถึงสภาวะความว่างแบบไร้ตัวไร้ตนของตัว "ผู้รู้" เอง

นั่นคือสภาวะของ "สุญญตา" หรือ สภาวะสลัดคืน "ปฏินิสสัคคานุปัสสี" ที่มีนิพพานเป็นอารมณ์

เพราะแทนที่จะสามารถใช้กำลังของสมถะ ในการหน่วงให้เกิดปัญญาเห็นสภาวะ "สุญญตา" ของจริง

แต่จะกลายเป็นการคิด หรือสร้างจินตภาพของสภาวะ "สุญญตา" ขึ้นมา จนเข้าไปสู่กับดักของวิปัสสนูฯ

ซึ่งไม่ตรงกับสภาวะจริง และล้วนเป็นอาการของการส่งจิตออกนอกทั้งสิ้น

อีกทั้งปุถุชนผู้ที่ยังไม่เคยผ่านสภาวะ "สุญญตา" แล้วมาฝึกด้วยการ "รู้แล้วผ่าน" หรือ "สักว่ารู้"

จากบันทึกตั้งแต่ในสมัยพุทธกาลเป็นต้นมา เห็นจะมีอยู่ท่านเดียวเท่านั้น ที่ใช้วิธีนี้ จนก้าวข้ามจากปุถุชน สำเร็จเป็นอรหันต์เลย

ซึ่งก็คือ ท่านพระพาหิยะ ทารุจีริยเถระ ที่พระบรมครู ทรงยกย่องให้เป็นเอตทัคคะในทางบรรลุธรรมเร็ว (ขิปปาภิญญา)

และปุถุชนในโลกปัจจุบัน ผู้มีความพร้อมในทางธรรมเป็นอย่างยิ่ง จนสามารถใช้การปฏิบัติ "รู้สักว่ารู้" อย่างเดียว จนบรรลุธรรมได้รวดเร็วนั้น

คงหาได้ยากเป็นอย่างยิ่ง นะครับ

แล้วคราวหน้ามาต่อกันใหม่ ในรายละเอียดเพิ่มเติมของการฝึกสติ

เจริญในธรรมครับ