จะปรากฏความรู้ในองค์ธรรมต่างๆผุดเกิดขึ้นเองในจิตได้อย่างมากมาย ถึงแม้ว่าจะไม่เคยได้ยินได้ฟังหรือได้อ่านจากพระไตรปิฎกมาก่อน

ซึ่งตรงนี้ คือการเกิดขึ้นเองเป็นลำดับๆไปขององค์ธรรมต่างๆในโพชฌงค์ทั้ง ๗ ต่อไปถึงวิชชาและวิมุติ ที่จะค่อยๆสมบูรณ์ขึ้นได้เอง (ซึ่งจะอธิบายในลำดับต่อไปเมื่อถึงช่วงที่เกี่ยวข้องนะครับ) หลังจากที่เจริญอินทรียสังวร, สุจริต ๓, และสติปัฏฐาน ๔ จนบริบูรณ์ขึ้นไปเรื่อยๆแล้ว ตามคำของพระบรมครูในกุณฑลิยสูตร

เป็นปฏิกิริยาลูกโซ่ หรือ chain reaction เช่นนั้นทุกประการ

และเมื่อองค์ธรรมหรือองค์ปัญญา (ญาณะ, วิชชา) ต่างๆผุดเกิดขึ้นมาแล้ว ไม่ว่าจะเกิดจากการวิจัยธรรม (ธัมมวิจยะ) ในระดับขณิกสมาธิ อุปจารสมาธิ หรือในฌานในอัปปนาสมาธิก็ตาม

เมื่อมาสอบทานหรือมาพบเจอในตำราทีหลังแล้ว ความรู้ทางธรรมนั้นๆจะไม่คลาดเคลื่อนไปจากพุทธพจน์ในพระไตรปิฎก หรือตำราคำสอนของพระอริยสาวกรุ่นหลัง ผิดแต่ว่าอาจจะมีความละเอียดละออไม่เท่ากันเท่านั้น นะครับ

กรณีตัวอย่างนี้ก็มีปรากฏมาในพระสูตร ตอนที่ท่านพระอนุรุทธะ สมัยที่ท่านยังเป็นพระอนาคามี หลังจากได้รับกรรมฐานจากพระสารีบุตรแล้วหลีกเร้นไปภาวนาที่วิหารปาจีนวังสทายวัน

เกิดความ "ปริวิตกทางใจ" ในมหาปุริสวิตก ๗ ข้อ ซึ่งเป็น "ธัมมวิจยะ" และ "วิชชา" ที่ผุดเกิดขึ้นของท่านเอง ซึ่งเป็นผลมาจากการภาวนาจนเกิด "ญาณะ" ขึ้นเองในความรู้ทางธรรมนั้นๆ แต่ก็ยังรู้ได้ไม่ถ้วนทั่ว จนพระพุทธองค์ทรงมาเพิ่มเติมให้จนครบ ๘ ข้อ

(หมายเหตุ มหาปุริสวิตก ๘ : ธรรมนี้เป็นธรรมของผู้มีความปรารถนาน้อย ไม่ใช่ของผู้มีความมักมาก, เป็นธรรมของผู้สันโดษ ไม่ใช่ของผู้ไม่สันโดษ, เป็นธรรมของผู้สงัดแล้ว ไม่ใช่ของผู้ยินดีในหมู่คณะ, เป็นธรรมของผู้ปรารถนาความเพียร ไม่ใช่ของผู้เกียจคร้าน, เป็นธรรมของผู้มีสติมั่นคง ไม่ใช่ของคนหลง, เป็นธรรมของผู้มีใจมั่นคง ไม่ใช่ของผู้มีใจไม่มั่นคง, เป็นธรรมของผู้มีปัญญา ไม่ใช่ของผู้ทรามปัญญา, เป็นธรรมของผู้ยินดีในธรรมที่ไม่เนิ่นช้า ไม่ใช่ของผู้ยินดีในธรรมที่เนิ่นช้า)

http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=23&A=4717&Z=4876 , http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=23&i=120

หมายเหตุตรงนี้ไว้สักเล็กน้อยครับ ในพระสูตรนี้ที่มีการใช้คำว่า ท่านพระอนุรุทธะ .. "เกิดความปริวิตกทางใจ"

หรือบาลีว่า "เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ"

โดยคำว่า "ปริวิตก" นี้ มาจากคำว่า "ปริ -" หรือ "บริ -" ที่แปลว่า รวม หรือ โดยรอบ (เช่น ปริมณฑล ปรินิพพาน บริเวณ บริบท บริภัณฑ์ ฯลฯ ซึ่งในภาษาอังกฤษก็มีรากศัพท์ที่ใกล้เคียง คือคำว่า peri เช่น perimeter, peripheral, periscope, period, etc. ซึ่งแปลความหมายของรากศัพท์นี้ได้ว่า totally, thoroughly, surrounding)

บวกกับคำว่า "วิตก" ซึ่งในทางบาลี แปลว่า คิด นึก ตรึก ตรอง ซึ่งต่างจากภาษาไทยสมัยนี้ที่ความหมายกลายไปว่า เป็นความห่วง "วิตก" กังวล ซึ่งเป็นอาการตอบสนองต่อผัสสะที่อยู่ในปฏิฆะสังโยชน์

ดังนั้น คำว่า "ปริวิตก" จึงแปลตามรูปศัพท์บาลีเดิมได้ว่า การคิด นึก ตรึก ตรอง แล้วโดยรอบ อย่างถ้วนถี่ ซึ่งไม่ใช่อาการทุกข์หนักใจ หรือห่วงใยเป็นกังวลด้วยปฏิฆะสังโยชน์ ตามภาษาไทยสมัยปัจจุบันที่มีความหมายคลาดเคลื่อนมา นะครับ

ลองดูความหมายในพจนานุกรมของท่านเจ้าคุณฯอาจารย์ประกอบไปด้วยก็ดีครับ

http://84000.org/tipitaka/dic/v_seek.php?text=%C7%D4%B5%A1

ตรงนี้ตั้งไว้เป็นข้อสังเกตให้ศึกษาพิจารณาว่า เหตุการณ์ในพระสูตรช่วงนี้ ในระดับพระอนุรุทธะที่ท่านเป็นพระอนาคามีหมดสิ้นแล้วซึ่งปฏิฆะสังโยชน์ในขณะนั้น จะไม่มีอาการหนักใจห่วงใยกังวลขึ้นอีกแล้วเป็นแน่

แต่เป็นอาการที่ว่า ระหว่างที่องค์พระอนุรุทธะท่านภาวนาอยู่นั้น เกิดธัมมวิจยะจากการคิด นึก ตรึก ตรอง แล้วโดยรอบ จนมีความรู้ในมหาปุริสวิตกผุดเกิด (อุทปาทิ) ขึ้นในจิต (เจตโส)

ซึ่งคำว่า อุทปาทิ นี้ เป็นคำเดียวกับที่ใช้ในบทธัมมจักรฯ คืออาการผุดเกิดขึ้นเอง รู้ได้ในจิต

หรือภาษาสมัยปัจจุบันก็คือ เกิดอาการ "ปิ๊ง" ปรากฏรู้ขึ้นเองในจิต เมื่อปัจจัยทุกอย่างถูกบ่มให้ถึงพร้อม

แต่ก็ยังไม่ถ้วนทั่ว จนพระบรมครูต้องมาเพิ่มเติมให้อีกข้อ จนครบ ๘ ข้อนั่นหล่ะครับ

(หมายเหตุไว้นิดนะครับ วิสุทธิปาละไม่ใช่นักนิรุกติศาสตร์ ผิดถูกจากหลักภาษาศาสตร์อย่างไร น้อมรับไปพิจารณาครับ)

คราวนี้ มาต่อกันในส่วนคำเทศน์ขององค์หลวงพ่อพุธอีกสักช่วงครับ เพราะยังมีสิ่งที่น่าศึกษาเกี่ยวกับการฝึกสติ รู้ลงในตัวรู้ และในส่วนสัมมาสมาธิตามคำแนะนำขององค์ท่านอยู่อีกมาก

มาเริ่มกันต่อครับ

5. ปรากฏการในขณะทำสมาธิ

ถ้าหากท่านจะบริกรรมภาวนา พุทโธๆ ๆ ก็ให้ตั้งจิตอธิษฐานภายในใจของตัวเองว่า บัดนี้ ฉันจะทำสมาธิภาวนา เพื่อให้จิตสงบเป็นสมาธิ เพื่อจะให้รู้แจ้งแทงตลอดสภาวธรรมตามความเป็นจริง

แล้วก็นึกในใจของตัวเองว่า พุทโธ ธัมโม สังโฆ , พุทโธ ธัมโม สังโฆ , พุทโธ ธัมโม สังโฆ , แล้วก็น้อมใจเชื่อลงไปว่าพระพุทธเจ้าอยู่ที่ใจ พระธรรมก็อยู่ที่ใจ พระอริยสงฆ์ก็อยู่ที่ใจ

แล้วกำหนดลงที่ใจอย่างเดียวเท่านั้น

นึกบริกรรมภาวนา พุทโธๆ ๆ อยู่อย่างนั้น จนกว่าจิตจะมีอาการสงบลงไป

ให้พึงสังเกตจิตของตัวเองให้ดี

ถ้าจิตมีอาการเคลิ้มๆ ลงไป คล้ายกับจะง่วงนอน พึงให้รู้เถอะว่า จิตของเรากำลังจะเริ่มสงบแล้ว เพราะจิตที่จะสงบในเบื้องต้นนั้น ถ้าจะว่ากันอย่างตรงไปตรงมาก็คือ อาการนอนหลับ

เพราะจิตเมื่อจะสงบก็มีอาการเคลิ้มๆ แล้วก็วูบลงไป พอวูบลงไป ก็หยุดวูบ แล้วจิตจะนิ่ง ในเมื่อจิตนิ่งแล้ว ถ้าหากจิตจะนอนหลับ มันก็หลับมืดไปเลย

ถ้าหากว่าจิตจะเป็นสมาธิ พอวูบลงไปนิ่งแล้ว จิตก็จะมีอาการสว่างขึ้นมา

ซึ่งทั้งนี้ มิใช่ว่าจะเป็นในลักษณะอย่างเดียวกันทั้งหมด บางท่านก็รู้สึกว่ามีกายเบา จิตก็เบา แล้วจิตก็ก้าวเข้าไปสู่ความสงบทีละน้อยๆ ไม่มีอาการวูบวาบ จนกระทั่งจิตสงบแน่นิ่งไปจนถึงขั้นอัปปนาสมาธิ

แต่ส่วนมากในช่วงนี้ ถ้าเกี่ยวกับเรื่องบริกรรมภาวนานั้น เมื่อจิตมีอาการเคลิ้มๆ สงบลงไป มีอาการสว่างขึ้นแล้ว คำบริกรรมภาวนาที่นึกอยู่นั้นจะหายไป

ในเมื่อคำบริกรรมภาวนาหายไปแล้ว เราก็ไม่ต้องไปนึกถึงคำบริกรรมภาวนาอีก

ในตอนนี้ให้ผู้ปฏิบัติ กำหนดรู้อยู่ที่จิตของตัวเอง

ถ้าหากจิตมีอาการสงบนิ่งสว่างอยู่เฉยๆ ก็กำหนดรู้ลงที่นั้นอย่างเดียว

แต่ถ้าหากช่วงนั้น ถ้าลมหายใจปรากฏขึ้นในความรู้สึก ก็ให้กำหนดรู้ลมหายใจ ตามรู้ลมหายใจ

เพียงแต่รู้เท่านั้น อย่าไปนึกคิดอะไรทั้งนั้น

ลมหายใจสั้นก็ไม่ต้องว่า ลมหายใจยาวก็ไม่ต้องว่า ลมออกสั้นก็ไม่ต้องว่า ลมออกยาวก็ไม่ต้องว่า ลมเข้าสั้นก็ไม่ต้องว่า ลมเข้ายาวก็ไม่ต้องว่า เป็นแต่เพียงกำหนดรู้ลมหายใจอยู่โดยธรรมชาติแล้ว อย่าไปแต่งลมหายใจเป็นอันขาด

วิปัสสนากรรมฐานจะเกิดขึ้นได้ต่อเมื่อจิตถอนออกจากความเป็นเช่นนั้นแล้ว มาเกิดความรู้สึกนึกคิดขึ้นมา

ผู้ปฏิบัติที่ฉลาดก็ฉวยโอกาสกำหนดความคิดนั้น จิตคิดอะไรขึ้นมาก็กำหนดรู้ คิดอะไรขึ้นมาก็กำหนดรู้ เพียงแต่รู้ว่าจิตมีความคิดอย่างเดียวเท่านั้น รู้แล้วก็ไม่ต้องไปช่วยจิตคิดอะไรเพิ่มเติม หรือวิพากษ์วิจารณ์

เป็นแต่เพียงว่า สิ่งใดเกิดขึ้นก็รู้ๆ ๆ อยู่อย่างนั้น และสิ่งใดดับไปก็รู้

เกิดขึ้นแล้วมันก็เป็นทุกข์ เกิดมาแล้วก็เป็นอนัตตา อะไรทำนองนั้น ไม่ต้องไปนึกคิดในขณะนั้น ถ้าหากเรานึกคิดแล้ว สมาธิมันจะถอนขึ้นมาอีก เราจะไม่มีสมาธิควบคุมจิตของเราให้จดจ่อดูความคิดที่เกิดขึ้นนั้นได้

เพราะฉะนั้นตอนนี้ให้นักปฏิบัติพึงระวังให้ดี เมื่อออกจากสมาธิในขั้นบริกรรมภาวนา ถ้าจิตสงบนิ่งเป็นอัปปนาสมาธิแล้ว เมื่อจิตถอนออกจากสมาธิ อย่าด่วนออกจากสมาธิทันทีทันใด

ให้ตามกำหนดรู้ความคิดของตัวเองเรื่อยไป จนกว่าจะถึงเวลาอันสมควร จึงค่อยเลิก หรือจึงค่อยออกจากที่นั่งสมาธิ

ในเมื่อออกจากที่นั่งสมาธิแล้ว มิใช่ว่าเราจะหยุดกำหนดรู้จิต หรือรู้อารมณ์ที่เกิดขึ้นกับจิตในทันทีทันใดก็หาไม่

เราจำเป็นจะต้องกำหนดรู้ความรู้สึกนึกคิดของเราอยู่ตลอดเวลา แม้แต่ยืน เดิน นั่ง นอน กิน ดื่ม ทำ พูด คิด เราก็ให้ตั้งสติ กำหนดรู้อาการเคลื่อนไหวไปมาของ กาย วาจา และใจของเราอยู่ตลอดเวลา

การตามรู้ ตามเห็น ความเคลื่อนไหว กาย หรือการพูด การนึก การคิด ด้วยความมีสติสัมปชัญญะจดจ่ออยู่นั้นแหละ คือการปฏิบัติธรรม แบบที่เรียกว่า สามารถให้จิตเกิดความรู้ความฉลาดขึ้นมาได้



มาต่อกันในคราวหน้าครับ

เจริญในธรรมครับ

... จริง ๆ ก็เคยคิดอย่างนั้น ก็เคยเดาสุ่มไปอย่างนั้น

แต่เอกอนก็ไปเจอพระสูตรหนึ่ง

http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v ... 387&Z=6568

ซึ่งพระพุทธองค์ก็ใช้คำ "ปริวิตก" เช่นกัน

ซึ่งราวกับว่า แท้จริงนี้เป็นคำแสดงอาการอย่างกลาง ๆ คืออาการที่ คิด นึก ตรึก ตรอง
ซึ่งจะมีความนัยไปในแง่ใด คงต้องดูที่เนื้อหาที่ประกอบอยู่ ...

เราก็ไม่ค่อยเข้าใจบาลีกันน่ะเน๊อะ...
มันก็มีได้เผลอปล่อยไก่ ปล่อยเป็ดไปบาน ...

จริง ๆ อยากได้ความเห็นของผู้ที่มีความรู้ทางบาลีมาช่วยอธิบาย

เหมือนกับเราอ่าน text book ภาษาอังกฤษแล้วติดคำศัพท์ที่ไม่แน่ใจ หันซ้ายหันขวาก็หาไม่มีฝรั่งเจ้าของภาษา หรือใครที่สามารถแปลและอธิบายให้เราเข้าใจได้ซักคน

สิ่งที่เราจะทำเฉพาะหน้า ก็คงต้องคว้าเอา dictionary มาเปิดไปก่อนละครับ

...

สำหรับภาษาบาลี คำว่า "ปริวิตก"

เมื่อยังไม่มีผู้รู้บาลีมาช่วยอธิบาย วิสุทธิปาละก็ใช้วิธีเปิดพจนานุกรมของท่านเจ้าคุณอาจารย์มาประกอบ

ปริวิตก ความคิดนึก, คำนึง;
ไทยใช้หมายความว่านึกเป็นทุกข์หนักใจ, นึกห่วงใย

ซึ่งก็ได้ความหมายตามที่พยายามอธิบายไว้ก่อนหน้านั่นหล่ะครับ

ขออนุญาตมาต่อในส่วนสุดท้าย สำหรับคำเทศน์ขององค์หลวงพ่อพุธที่เกี่ยวข้องกับการฝึกสติและสัมมาสมาธิกันนะครับ

เช่นเดิมครับ ส่วนที่วิสุทธิปาละเห็นว่าเป็นส่วนสำคัญสำหรับการฝึกสติและสภาวะที่เกิดขึ้น ก็จะทำอักษรสีหรือเน้นตัวใหญ่ไว้

ซึ่งส่วนหนึ่งในคำเทศน์ขององค์หลวงพ่อ ท่านได้กล่าวถึงการมีสติรู้ทันความคิด

ซึ่งส่วนนี้เป็นส่วนที่สำคัญอย่างยิ่งในการใช้สติเป็นตัวนำ ให้เราได้เกิดปัญญาจากการเรียนรู้การเกิดขึ้นของอาการต่างๆในจิต ได้แก่การแต่ง ปรุง ฟุ้ง คิด



และอาการที่ต่อเนื่องจากการ แต่ง ปรุง ฟุ้ง คิด นั้นๆ ด้วย



ซึ่งสำหรับปุถุชน

จะมีทั้งอาการ แต่ง ปรุง ฟุ้ง คิด ที่ผุดเกิดมาจากอวิชชา (จิตปรุงกิเลส หรือกิเลสปรุงจิต)

และที่ผุดเกิดมาจากปัญญา (จิตปรุงปัญญาที่เป็นโลกียสัมมาทิฏฐิ หรือปัญญาที่เป็นโลกียสัมมาทิฏฐิ ปรุงจิต)


แต่สำหรับสกทาคามีมรรคบุคคล

ก็จะมีอาการ แต่ง ปรุง ฟุ้ง คิด ทั้งที่ผุดเกิดมาจากอวิชชา (จิตปรุงกิเลสที่ยังเหลืออยู่ในระดับโสดาบัน หรือกิเลสที่ยังเหลืออยู่ในระดับโสดาบัน ปรุงจิต)

และที่ผุดเกิดมาจากปัญญา (จิตปรุงปัญญาจากโลกุตรสัมมาทิฏฐิที่เกิดขึ้นในระดับโสดาบัน หรือโลกุตรสัมมาทิฏฐิที่เกิดขึ้นในระดับโสดาบัน ปรุงจิต)


และเมื่อเข้าใจตรงนี้แจ่มแจ้งแล้ว เมื่อนั้น ก็จะเห็นปฏิจจสมุปบาทสายเกิดทั้งสาย

และเมื่อเห็นปฏิจจสมุปบาทสายเกิดทั้งสาย ก็จะเห็นสายดับทั้งสายพร้อมลงตามกันไปด้วย


ซึ่งจะรู้แจ้งเห็นจริงในอริยสัจจ์ไปตามลำดับขั้นของอริยมรรคอริยผลที่เกิดขึ้น เหมือนดังที่องค์หลวงปู่ดูลย์กล่าวสรุปด้วยถ้อยคำของท่านเองในเรื่องอริยสัจแห่งจิต ที่ว่า

จิตส่งออกนอกเพื่อรับสนองอารมณ์ทั้งสิ้น เป็นสมุทัย

ผลอันเกิดจากจิตที่ส่งออกนอกแล้วหวั่นไหว เป็นทุกข์

จิตเห็นจิตอย่างแจ่มแจ้ง เป็นมรรค

ผลอันเกิดจากจิตเห็นจิตอย่างแจ่มแจ้ง เป็นนิโรธ

...

มาลองศึกษาจากคำเทศน์ขององค์หลวงพ่อพุธกันต่อครับ


(ซึ่งหลังจากจบคำเทศน์ในส่วนนี้แล้ว วิสุทธิปาละจะได้เรียบเรียงต่อจากอธิศีลสิกขาในส่วนของอินทรียสังวรศีลและสติสัมปชัญญะ ไปที่อธิจิตตสิกขาในส่วนสมถะ และสิ้นสุดที่อธิปัญญาสิกขาในส่วนวิปัสสนาสติปัฏฐานที่ทำให้เกิดโลกุตรสัมมาทิฏฐิ ตามพุทธพจน์ในสามัญญผลสูตรและมหาตัณหาสังขยสูตร

โดยร้อยเชื่อมข้อปฏิบัติในการฝึกเพื่อให้รู้แจ้งเห็นจริง (ซึ่งเป็นรากศัพท์ของบาลีคำว่า "สิกขา" หรือที่ไทยเราเอาภาษาสันสกฤตมาใช้ในคำว่า "ศึกษา") หรือสิกขาทั้ง ๓ ซึ่งก็คือมรรคทั้ง ๘ นี้ เข้ากับพุทธพจน์ในกุณฑลิยสูตร ที่เป็นการพัฒนาอย่างต่อเนื่องเป็นสายโซ่จากอินทรียสังวรศีล ร้อยต่อไปที่สุจริต ๓, สติปัฏฐาน ๔, โพชฌงค์ ๗ จนถึงวิชชาและวิมุตติ

ซึ่งจะปรากฏการพัฒนาที่เนื่องขึ้นไปในวิสุทธิ ๗, วิปัสสนาญาณ ๙ (โสฬสญาณ ๑๖) ในการเห็นแจ้งซึ่งปฏิจจสมุปปันธรรม ๑๒ และอริยสัจจ์ ๔ ในระดับขั้นของสกทาคามี ทั้งปริยัติ ปฏิบัติ และปฏิเวธ ตามกำลังสติปัญญา และเวลาที่พอจะมีในการเรียบเรียงนะครับ)