อนุโมทนาครับ

ไม่อยากเห็น..สีแดง..โชว์เต็มจอ

ขออนุญาตมาต่อกันครับ

ก่อนที่จะเริ่มในส่วนสุดท้าย ขอทำความเข้าใจก่อนนะครับว่า เส้นทางที่ถูกต้องในแผนที่นั้นมีเส้นทางเดียว (มรรค ๘ โดยเฉพาะสติปัฏฐาน ๔ - เอกายโน มคฺโค) แต่วิธีที่จะใช้เดินทางไปนั้นมีหลายวิธี (มรรค ๔ พิจารณาขันธ์ ๕ ลงอนิจจัง และ/หรือทุกขัง และ/หรืออนัตตา) ...

หรือบางท่านอาจเปรียบว่า เส้นทางมีหลายเส้นทาง เหมือนการปีนขึ้นเขา (มรรค ๔ พิจารณาขันธ์ ๕ ลงอนิจจัง และ/หรือทุกขัง และ/หรืออนัตตา) แต่มีหลักการหรือชุดอุปกรณ์พื้นฐานอย่างเดียวกัน (มรรค ๘ โดยเฉพาะสติปัฏฐาน ๔) ซึ่งก็ถูกเหมือนกัน แล้วแต่จะพิจารณายักเยื้องอย่างไร ใช้ dimension ไหนในการมองในการใช้คำเปรียบเทียบนะครับ

ทั้งนี้ แล้วแต่พื้นฐานเหตุปัจจัยที่สะสมมาของแต่ละท่านว่าถนัดวิธีไหนในมรรค ๔, พิจารณาขันธ์ใดหรือฐานใดในสติปัฏฐาน, และลงในองค์ธรรมใดของสามัญลักษณะ จึงจะเกิดโลกุตรปัญญาได้เร็ว

โดยรายละเอียดเล็กๆน้อยๆที่พบเจอข้างทางนั้น ผู้เดินล่วงหน้าหรือตามหลังมา อาจจะพบเห็นไม่เหมือนกันเนื่องจากอาจจะเดินคนละเส้นทาง หรือเดินเส้นทางเดียวกันแต่เหลียวมองคนละทิศ หรือสิ่งแวดล้อมของแต่ละคน แต่ละเวลาอาจจะเปลี่ยนไป สุดแท้แต่เหตุ ๖ ปัจจัย ๒๔ ที่นำพาให้พานพบ

แต่อย่างไรก็ตาม จุดหมายหลักใหญ่ หรือ milestone ต่างๆที่เขียนไว้บนแผนที่หลัก (เช่น ญาณต่างๆ ตามที่พระบรมครูสรุปไว้ว่า เมื่อเห็นสังขารธรรมตามเป็นจริงจึงเบื่อหน่าย เมื่อเบื่อหน่าย ย่อมคลายกำหนัด เพราะคลายกำหนัด จิตย่อมหลุดพ้น เมื่อจิตหลุดพ้นแล้ว ย่อมมีญาณรู้ว่า หลุดพ้นแล้ว และองค์พระสารีบุตรนำมาแจกแจงเป็นญาณแต่ละอย่างๆในคัมภีร์ปฏิสัมภิทามรรค) ทุกคนจะต้องพบเจอเหมือนกันหมด

เพียงแต่ญาณไหนที่สามารถผ่านข้ามไปได้เร็ว ก็อาจจะบันทึกลงในสัญญาได้ไม่เด่นชัด ญาณไหนผ่านข้ามไปได้ช้า หรือต้องเพียรข้ามผ่านเป็นอย่างมาก ก็อาจจะจดจำได้ชัดแจ้ง

ซึ่งวิธีการหรือเส้นทางที่จะอธิบายต่อไปนี้ เป็นเพียงวิธีการหนึ่งในหลายวิธี หรือเส้นทางหนึ่งในหลากหลายเส้นทางเท่านั้นนะครับ ไม่ได้เหมาะสมสำหรับทุกคนไป ซึ่งผู้ที่จะรู้แจ้งแทงตลอดในทุกวิธีการทุกเส้นทาง และสามารถกำหนดกรรมฐานใดให้เหมาะสมถูกต้องที่สุดสำหรับคนไหน เห็นจะมีก็แต่พระบรมครูเท่านั้น

ดังนั้น ในยุคหลังพุทธกาลเป็นต้นมา ผู้ปฏิบัติจะต้องเป็นผู้ค้นหาเส้นทางที่เหมาะสมสำหรับตนเองจากที่มีอยู่ในพุทธธรรม โดยพึ่งพากัลยาณมิตร (ซึ่งหมายรวมถึงพระไตรปิฎก ตำรา และครูบาอาจารย์ที่ถูกที่ชอบ) เป็นผู้แนะนำเส้นทางวิธีปฏิบัติต่างๆที่ไม่ออกนอกพุทธธรรมและใกล้เคียงกับพื้นฐานของแต่ละคน โดยวัดผลว่าถูกจริตหรือไม่ด้วยการสอบอารมณ์ดูการพัฒนาการของจิตที่ดีขึ้นและกิเลสที่ลดลง

ซึ่งตรงนี้ คนที่จะรู้ได้ดีที่สุดก็คือตนเอง หมั่นประเมินตนเอง (วิมังสา) โดยอาศัยคำแนะนำและการช่วยประเมินจากครูบาอาจารย์ผู้ผ่านทางมาแล้ว เพื่อที่จะรู้ได้ว่า วิธีการที่ทำอยู่นั้น ถูกจริตถูกทางกับพื้นฐานของตนหรือไม่ การปฏิบัติถึงจะคืบหน้าไปได้ไว

คราวนี้ขอพูดถึงหลักเกณฑ์ที่เป็นแก่นแกนของวิธีการในการเข้าถึงอริยบุคคลในทุกระดับขั้นกันก่อน

(หมายเหตุไว้ตรงนี้นิดนึงนะครับ ระดับขั้นต่างๆนั้นเป็นบัญญัติ การมีสูงต่ำดำขาวมีขั้นมีระดับนั้นขึ้นอยู่กับการเปรียบเทียบให้ค่าตีความ

แต่สภาวะธรรมที่เกิดขึ้นมันเป็นเช่นนั้นเองไม่มีสูงต่ำดำขาว แต่ก็ต้องพึ่งบัญญัติเพื่อเป็นสื่อให้เข้าถึงปรมัตถ์ ไม่อย่างนั้นคงจะอธิบายกันไม่รู้เรื่องนะครับ ซึ่งเป็นดังที่พระพุทธองค์ทรงเปรียบเทียบกับหยาดน้ำที่กลิ้งอยู่บนใบบัว แต่ไม่ติดในที่กลิ้งไปสักหน่อยหนึ่ง โลกสมมติอย่างไรก็ให้สมมติไปตามโลก แต่ไม่ยึดติดถือมั่นไปกับโลก)

จากหลักเกณฑ์กว้างๆของแก่นพุทธธรรมตามที่เคยโพสสรุปไว้ได้แก่ การพิจารณา / ภาวนาเจริญมรรค ๘ ให้เกิดปัญญาละความเห็นผิด คือความไม่รู้ในความเป็นจริงของขันธ์ (อวิชชา) จนเกิดความทุกข์คือยึดติดในขันธ์ (อุปาทานขันธ์)

นั่นคือ ให้รู้ตามจนยอมรับและแจ้งในความเป็นจริงของสังขตธรรม ซึ่งเป็นหลักในการปฏิบัติเพื่อเข้าถึงอริยบุคคลในทุกระดับตามที่องค์พระสารีบุตรตอบคำถามพระมหาโกฏฐิตะ
(สีลสูตร พระไตรปิฎก เล่มที่ ๑๗ พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๙ สังยุตตนิกาย ขันธวารวรรค http://84000.org/tipitaka/pitaka2/v.php?B=17&A=3721&Z=3764&pagebreak=0)

คราวนี้ สำหรับอริยบุคคลระดับแรกคือโสดาบันนั้น เราจะต้อง “พิจารณาอะไร” และ “อย่างไร” เพื่อละ “อะไร” ในอวิชชาที่ทำให้เกิดอุปาทานขันธ์

เอา “ละอะไร” ในอวิชชาที่ทำให้เกิดอุปาทานขันธ์กันก่อนนะครับ

อวิชชาที่ทำให้เกิดอุปาทานขันธ์ขั้นแรกที่จะต้องละก่อนในระดับโสดาบันก็คือ ความเห็นผิดว่า ขันธ์ ๕ เป็นตัวของตน (สักกายทิฏฐิ ... ส่วนวิจิกิจฉา ความลังเลสงสัยในพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ และสีลัพพัตปรามาส การถือข้อวัตรที่งมงายนั้น ไม่เนื่องโดยตรงด้วยอุปาทานขันธ์เหมือนสักกายทิฏฐิ แต่จะละไปได้เองพร้อมกับการละซึ่งสักกายทิฏฐินั้น โดยจะอธิบายถึงเหตุผลในลำดับต่อไปนะครับ)

ขยายความคือ เห็นผิดว่ารูปคือตน เวทนาคือตน สัญญาคือตน สังขารคือตน วิญญาณคือตน ไม่ว่าจะเห็นเป็นกลุ่มของขันธ์ หรือเห็นแยกทีละขันธ์ ว่านั่นคือตน

แล้วต้องพิจารณา “อะไร” และพิจารณา “อย่างไร”

ในเมื่อต้องการเห็นความจริงในขันธ์ เพื่อละความหลงผิดในขันธ์ สิ่งที่ต้องยกขึ้นมาพิจารณาก็คือตัวขันธ์นั้นเอง ซึ่งพระพุทธองค์ทรงจำแนกออกเป็น ๔ ฐานให้พิจารณา ได้แก่ กาย เวทนา จิต ธรรม ซึ่งครอบคลุมการพิจารณาขันธ์ทั้ง ๕ หรือสังขตธรรมได้ทั้งหมด (โดยเฉพาะในขันธบรรพ ธรรมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน ที่เป็นการพิจารณาการเกิดดับแห่งขันธ์โดยตรง)

ส่วนการพิจารณาอย่างไรนั้น อย่างแรกสุดคือ จะต้องแยกขันธ์ที่เกาะกันอยู่ให้แตกออกจากกันให้ได้ก่อน หรือที่พ่อแม่ครูอาจารย์บางท่านเรียกวิธีการนี้ว่า การแยกธาตุแยกขันธ์ หรือแยกกายแยกใจ แยกผู้เข้าไปรู้กับสิ่งที่ถูกรู้ให้ออกจากกัน

ซึ่งถ้าเปิดตำรา จะเจอชื่อในญาณ ๑๖ (โสฬสญาณ) ว่า นามรูปปริเฉทญาณ

เหตุผลที่ต้องแยกรูปแยกนามออกจากกันก่อนนั้น เพื่อให้เห็นกลไกในการทำงาน หรือเหตุปัจจัยของแต่ละขันธ์ว่าเป็นอย่างไร มีลักษณะที่เป็นสามัญอย่างไร ถึงจะเข้าถึงความเป็นจริงแห่งขันธ์ทั้งหลายได้

แล้วจะแยกรูปแยกนาม แยกธาตุแยกขันธ์ออกจากกัน จนเกิดปัญญาตรงนี้ (คือ นามรูปปริเฉทญาณ) ได้อย่างไร ?

เพื่อประหยัดเวลาในการพิมพ์ ขอยกเอาสิ่งที่เคยโพสท์ไว้ในกระทู้ “การทำลายสักกายทิฐิของเสขะบุคคล ต่างกับ ปุถุชน อย่างไร?” มาเพื่มเติมแก้ไขนิดหน่อย ดังนี้ครับ

นามรูปปริจเฉทญาณ : ญาณกำหนดจำแนกรู้นามและรูป คือ รู้ว่าสิ่งทั้งหลายมีแต่รูปธรรมและนามธรรม และกำหนดแยกได้ว่า อะไรเป็นรูปธรรม อะไรเป็นนามธรรม (พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต))

วิธีที่จะทำให้ได้ญาณ (ปัญญา) ขั้นนี้ ก่อนอื่น จะต้องเข้าใจความหมายและความแตกต่างระหว่าง สิ่งที่เป็นจริง (ปรมัตถธรรม ได้แก่ จิต เจตสิก รูป นิพพาน) กับ สิ่งที่สมมติขึ้นมา (บัญญัติธรรม ซึ่งปิดบังปรมัตถ์)

ซึ่งเอาแค่นี้ก็ทำให้ผู้เริ่มต้นปฏิบัติเกิดความท้อได้แล้วครับ เพราะอะไรคือปรมัตถ์ ? อะไรคือบัญญัติ ? แล้วมันต่างกันยังไง (ฟ๊ะ !! ??)

ครูบาอาจารย์หลายท่านเล็งเห็นอุปสรรคในข้อนี้ เลยพยายามข้ามปริยัติในส่วนที่ยากแก่การจำและการคิดให้เข้าใจ (สุตตามยปัญญา + จินตามยปัญญา) ด้วยการแนะนำให้ศิษย์พุ่งไปที่การปฏิบัติให้เห็นสภาวะของจริง (ปรมัตถ์) ของกายใจโดยตรง (ภาวนามยปัญญา) โดยที่ไม่จำเป็นต้องรู้ในขั้นนี้ว่า อะไรคือจิต/เจตสิก/รูป, แต่ละอย่างแบ่งเป็นอย่างไร และสัมพันธ์กันอย่างไรบ้าง ฯลฯ ให้ฟั่นเฝือจนเห็นธรรมะเป็นของยากไป

สิ่งที่ครูบาอาจารย์ท่านแนะนำ จึงเป็นแค่ "ให้รู้สภาวะที่เกิดขึ้นกับกายใจลงในปัจจุบันตามความเป็นจริง" โดยมีสติและสมาธิ (รู้ระลึกได้ + ตั้งมั่นไม่ซัดส่าย) เป็นตัวนำให้รู้ในสภาวะนั้นๆอย่างชัดแจ้ง โดยอาจจะให้สังเกตตามด้วยว่า อะไรคือสภาวะ และใครเป็นผู้รู้สภาวะ

เช่น เมื่อเดิน ให้รู้สภาวะการไหว (รูป) และใคร เป็นผู้รู้การไหว (จิต), เมื่อท่องพุทโธ ให้รู้สภาวะของการท่องพุทธโธ (เจตสิก) และใคร เป็นผู้รู้การท่องพุทธโธ (จิต)

นี่คือวิธีที่ทำให้ “เห็น” และสามารถ “แยกแยะ” สิ่งที่เป็นของจริงต่างๆ (ปรมัตถธรรม ในส่วนที่ยังเนื่องด้วยการปรุงแต่ง หรือสังขตธรรม ได้แก่ จิต เจตสิก รูป ไม่รวมนิพพาน) ออกจากกัน ซึ่งอาจจะเรียกวิธีนี้อีกอย่างคือ การแยกธาตุแยกขันธ์ออกจากกัน (คือแยก รูป - เวทนา สัญญา สังขาร (รวมเป็นเจตสิก) – วิญญาณ (จิต) ออกจากกัน)

ซึ่งเมื่อสามารถ “เห็น” และ “แยกแยะ” ด้วยการเพียรรู้เพียรดูในสมาธิหรือในชีวิตประจำวันจนถึงจุดหนึ่งแล้ว “ปุถุชน ที่เพียรปฏิบัติธรรม..” ก็จะ “สามารถมองเห็นปรมัตถธรรม(ยกเว้นนิพพาน)” และ “สามารถเข้าใจปัญญาเบื้องต้น นามรูปปริเฉทญาน” ได้โดยไม่ยากครับ

ซึ่งหลังจากสามารถแยกรูปแยกนามได้แล้ว สิ่งสำคัญ หรือ key words สำหรับการพิจารณาในระดับของการเข้าถึงซึ่งโสดาปัตติผล อยู่ในพระคาถาสำคัญสองบทที่เหล่านักปฏิบัติรู้จักกันดี โดยบทที่หนึ่ง ว่าดังนี้ครับ

เย ธมฺมา เหตุปฺปภวา - ธรรมเหล่าใด เกิดแต่เหตุ
เตสํ เหตํ ตถาคโต - พระตถาคต กล่าวเหตุแห่งธรรมเหล่านั้น
เตสญฺจ โย นิโรโธ จ - และความดับของธรรมเหล่านั้น
เอวํ วาที มหาสมโณ - พระมหาสมณะมีวาทะอย่างนี้

ซึ่งเป็นธรรมที่องค์พระอัสสชิแสดงแก่อุปติสสะปริพาชก ซึ่งต่อมาคือองค์พระสารีบุตร จนได้ดวงตาเห็นธรรมบรรลุโสดาบัน

สำหรับพระคาถาบทที่สอง ซึ่งหากจะค้นจากพระไตรปิฎกในส่วนอาการที่แสดงออกทางปัญญาของการบรรลุธรรมในระดับโสดาบัน ไม่ว่าจะเริ่มตั้งแต่ท่านอัญญาโกณฑัญญะซึ่งเป็นอริยสาวกโสดาบันรูปแรก ต่อด้วยท่านพระวัปปะ, ภัททิยะ, มหานามะ, อัสสชิ, ยสกุลบุตร, เศรษฐีคหบดีบิดาของยสกุลบุตรซึ่งเป็นอุบาสกคนแรกในโลกหลังพระรัตนตรัยครบองค์ ๓, มารดาและภรรยาเก่าของท่านพระยสะซึ่งเป็นอุบาสิกาคู่แรกในโลก, พระเจ้าพิมพิสารพร้อมพราหมณ์คหบดีชาวมคธ ๑๒ หมื่น

เรื่อยไปจนถึงท่านอุปติสสะ (องค์พระสารีบุตร) ท่านโกลิตะ (องค์พระโมคคัลลานะ), พราหมณ์เวลัฏฐกัจจานะ, สีหเสนาบดี, เมณฑกะคหบดีพร้อมครอบครัวและบริวาร, โรชะมัลลกษัตริย์, อนาถบิณฑิกเศรษฐี, ภิกษุ ๕๐๐ รูปที่หลงผิดไปกับพระเทวทัต, พราหมณ์โปกขรสาติ, พราหมณ์กูฏทันตะ, จนถึงท้าวสักกะพร้อมเทวดาแปดหมื่น, ฯลฯ

ก็จะเจอพระคาถาอีกบทหนึ่ง กระจายอยู่ทั่วไปในพระไตรปิฎก ซึ่งปรากฏต่อท้ายในขณะที่ท่านต่างๆเหล่านั้นบรรลุโสดาบัน และเป็นพระคาถาที่เหล่านักปฏิบัติรู้จักกันดีอีกคาถา ดังนี้ครับ

ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ
สิ่งใดสิ่งหนึ่งมีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดา สิ่งนั้นล้วนมีความดับไปเป็นธรรมดา

ดังนั้น ขอย้อนกลับไปในสิ่งที่โพสไว้ในกระทู้นี้เมื่อ 08 พ.ย. 2010, 00:45 แก้ไขเพิ่มเติมนิดหน่อยอีกครั้ง เป็นบทสรุปครับว่า

การจะบรรลุโสดาบันในทางปฏิบัติแล้ว จึงเป็นแค่ "ให้มีสติและสมาธิที่ตั้งมั่น (มรรคให้เจริญ) รู้สภาวะที่เกิดขึ้นกับกายใจ (สมุทัยให้ละ เพื่อให้จดจ่อรู้เฉพาะในสภาวะทุกข์ หรือทุกข์ให้รู้ ซึ่งก็คือรู้ลงใน (อุปาทาน) ขันธ์ ๕) ทั้งภายนอกภายใน เห็นการเกิดดับ (อนิจจัง) ของธรรมที่เนื่องด้วยการปรุงแต่งทั้งหลาย (สังขตธรรม – ขันธ์ ๕) ลงในปัจจุบัน ตามความเป็นจริง"

ซึ่ง key word คือ การเห็นการเกิดดับ (อนิจจัง) ให้บ่อยครั้งจนกว่าจะบรรลุโสดาบันนั่นเอง ไม่ว่าจะเห็นในชีวิตประจำวัน (มรรคที่ ๒, ๔ ขององค์พระอานนท์) หรือเห็นในสมาธิในฌานที่จะมีความคมชัดมากกว่า (มรรคที่ ๑, ๓, ๔ ขององค์พระอานนท์) ... แค่นี้เองจริงๆครับ

(แต่ก็ยากเอาการนะครับที่จะรู้การเกิดดับได้ชัด และรู้ได้ถี่ สะสมจนเกิดปัญญาขึ้นเองได้)

นั่นคือ หลังจากมีปัญญาในการแยกรูปแยกนามได้แล้ว ให้ใช้สติสมาธิที่ตั้งมั่น (พร้อมมรรคอีก ๖ องค์ที่เหลือ) หมั่นสังเกตลักษณะสามัญของรูปและ/หรือนาม (สติปัฏฐาน ๔ รู้ลงในขันธ์ ๕) สักพักใหญ่ๆก็จะถึงบางอ้อ เกิดปัญญาเห็นว่ารูปนามล้วนเกิดแต่เหตุปัจจัย (ปัจจัยปริคหญาณ) คือเห็นซึ่งการเกิด ว่าเกิดแต่เหตุปัจจัย

จากนั้นจึงสามารถเห็นสามัญลักษณะในส่วนที่เห็นได้ง่ายที่สุดก่อนนั่นคือการเกิด พร้อมการดับ (อนิจจัง – สัมมสนญาณ, อุทยัพพยญาณ) ไปสักพักจนกระทั่งเห็นเฉพาะการดับได้อย่างแจ่มชัด (ภังคญาณ)

ซึ่งเมื่อเห็นการดับได้อย่างแจ่มชัดนั้น สติที่ถูกฝึกมาจะมีความคมชัดว่องไวแล้วระดับหนึ่ง โดยบางครั้งสามารถตามไปเห็นการดับได้อย่างชัดเจนแม้กระทั่งขณะนอนหลับ ซึ่งในสภาพของบุคคลที่ไม่ได้ฝึกสติมาจะทำการควบคุมความฝันซึ่งก็คือความนึกคิดปรุงแต่งในขณะที่สติอ่อนกำลังได้ยาก

แต่ด้วยสติที่ถูกฝึกมาดีแล้วระดับหนึ่ง สติสามารถเข้าไปคุ้มครองจิตได้อย่างเป็นอัตโนมัติแม้กระทั่งขณะนอนหลับ นั่นคือ เมื่อจิตเริ่มไหวจากสภาวะหลับสนิท (ภวังควิถี) เพื่อฝัน (ขึ้นสุบินวิถี) ยังไม่ทันรู้ว่าฝันอะไร แค่รู้ว่า จิตเริ่มไหวกำลังจะปรุงแต่งความฝันเท่านั้น สติและปัญญาญาณในระดับนี้ก็ไวพอที่จะตัดวิถี เห็นการดับลงของสุบินวิถีก่อนที่จะรู้เสียด้วยซ้ำว่าจะฝันอะไร

รู้เพียงว่าสิ่งหนึ่งเกิดขึ้น (จิตไหว) และดับลง (ตัดลงสู่ภวังควิถี) โดยที่ยังไม่ทันรู้ว่าจะปรุงแต่งเรื่องอะไรเสียด้วยซ้ำ

ซึ่งอาจจะเห็นการดับของวิถีจิตอย่างเด่นชัดคืนละหลายครั้ง ดับ ดับ ดับอยู่อย่างนั้น แต่หลังจากเห็นการดับแล้วก็สามารถตกภวังค์หลับต่อไปตามปกติ ตื่นเช้ามาสดชื่นไม่มีอาการอดนอนปรากฏ

และเมื่อเห็นการเกิดดับ โดยเฉพาะเด่นชัดในการดับ อะไรๆก็ล้วนแต่ดับ ดับ และดับ คือเห็นความจริงของการดับในขันธ์ต่างๆบ่อยครั้งเข้า จิตก็จะเริ่มตระหนักถึงความน่ากลัวและโทษของสังขารและสังสารวัฏที่มีเกิดมีดับนั้น (ภยตูปัฏฐานญาณ - อาทีนวญาณ)

และเมื่อเริ่มตระหนักรู้ถึงโทษและความน่ากลัวของสังขารธรรม จิตจะเกิดปัญญาเบื่อหน่ายในขันธ์หรือสังขตธรรมทั้งหลาย (นิพพิทาญาณ) ไม่ว่าดีว่าชั่ว ไม่ว่าชอบว่าชัง หรือเป็นกลางๆ (กุศล – อกุศล - อัพพยากฤต) ซึ่งล้วนแต่เกิดดับไปเสียทั้งสิ้น ทำให้อยากหนีพ้นไปเสียจากภัย คือความเกิดดับเหล่านั้น (มุจจิตุกัมยตาญาณ)

โดยอาการที่เห็นเป็นปรกติในช่วงนี้คือ เบื่อหน่ายกับทุกสิ่งรอบตัว แม้กระทั่งกามสุขทั้งหลายทั้งปวง อาหารที่เคยชอบก็ไม่อร่อย ออกไปดูหนังฟังเพลงหรือไปเที่ยวก็ไม่ช่วยให้หายเบื่อ ฯลฯ อยากหนีออกจากโลกๆไปปลีกวิเวกเพื่อแสวงหาตัวตน หาทางหลุดพ้น ฯลฯ

ซึ่งในขณะนั้นนั่นคือ จิตจะรู้จะเห็นในลักษณะสามัญองค์ที่สอง ได้แก่สภาวะที่ถูกบีบคั้น (ทุกขัง) ที่เกาะคู่มากับความเกิดดับนั้นปรากฏขึ้น และเมื่อเห็นทุกขังปรากฏขึ้น จิตก็จะดิ้นรนเพื่อหาทางให้พ้นจากทุกข์หรือสภาวะบีบคั้นนั้น (ปฏิสังขาญาณ) นั่นคือจิตเริ่มอยากจะวางขันธ์ อยากจะละอุปาทานในขันธ์ลงแล้ว

(ซึ่งในสมัยก่อนพุทธกาล หรือแม้แต่ในสมัยพุทธกาลก่อนพระพุทธเจ้าตรัสรู้ มีเหล่านักบวช ชฎิล พราหมณ์ ปริพาชก เห็นภัยในโลก เบื่อโลก ออกบวชปลีกกาย หนีออกจากสังคมโลกมาติดค้างกันอยู่ที่สภาวะนี้ค่อนข้างเยอะ เพียงแต่ไม่สามารถไปต่อได้ เพราะไม่มีปัญญาเห็นถึงสามัญลักษณะองค์ที่ ๓ คือสภาวะอนัตตาได้อย่างแท้จริง

จวบจนเมื่อปรากฏพระสัมมาสัมพุทธเจ้าอุบัติขึ้นในโลก เพียงพระองค์ส่องข่ายพระญาณหาหมู่ชนที่พร้อม เทศน์โปรดเหล่านักบวชที่มาติดอยู่ที่ญาณนี้เพียงกัณฑ์เทศน์เดียว เหมือนเขี่ยฝุ่นผงออกจากนัยน์ตา เหมือนเปิดของคว่ำให้หงาย เหมือนบอกทางแก่คนหลงทาง ก็สามารถทำให้นักบวชเหล่านั้นเกิดดวงตาเห็นธรรมกันได้รวดเร็ว เพราะท่านเหล่านั้นได้สะสมปัญญามาจนเกือบจะสุดทางอยู่แล้ว)

และเมื่อเบื่อหน่ายดิ้นรน พยายามค้นหาทางออก หาทางสลัดออกไปจากขันธ์ได้สักพักใหญ่ๆ ซึ่งอาจจะเป็นเดือนเป็นปี แล้วแต่พื้นฐานการปฏิบัติของแต่ละคนนะครับ จิตจะเริ่มหมดแรง เหมือนคนหมดแรงนั่งทำตาปริบๆหาทางออกไม่ได้ และเพราะรู้ว่ายิ่งดิ้นไปก็ยิ่งเป็นทุกข์ เพราะเริ่มรู้ว่าสิ่งที่กำลังวิ่งหนีนั้นคือธรรมชาติที่เกิดดับแต่เหตุปัจจัย บังคับให้เป็นตามอยากไม่ได้ สู้อุเบกขายอมรับและอยู่กับมันอย่างเป็นกลางจะดีกว่า

นั่นคือ จิตจะเริ่มเห็นสามัญลักษณะองค์ที่สาม ได้แก่สภาวะอนัตตาของขันธ์ จิตจะมองเห็นการเกิดดับและการบีบคั้นต่างๆของขันธ์ทั้งหลายอย่างเป็นกลาง อย่างเป็นเช่นนั้นเองตามธรรมชาติของมัน (สังขารุเปกขาญาณ)

เมื่อจิตเริ่มเป็นกลางต่อขันธ์ทั้งหลาย การมองดูรู้เห็นในขันธ์ต่างๆ (สติปัฏฐาน) ก็จะเป็นกลางจริงๆ ไม่มีชอบ (อภิชฌา) ชัง (โทมนัส) เข้าแทรก เหมือนกับปลาที่ดิ้นหาทางออกจนน้ำขุ่น เมื่อหมดแรงดิ้นดินโคลนที่ฟุ้งอยู่ คือความอยากที่จะปฏิบัติ อยากที่จะพ้นทุกข์ จึงเริ่มตกตะกอน น้ำเริ่มใส ก็จะเห็นอะไรได้ชัด เมื่อเห็นได้ชัด ความจริงแท้ (อริยสัจจ์) ทั้ง ๔ ของขันธ์จึงเริ่มปรากฏ

นั่นคือการเริ่มขบวนการเห็นถึงอุปาทานขันธ์ว่าเป็นตัวทุกข์ เห็นความยึดอยากหรือตัณหาอุปาทานที่เกิดจากความไม่รู้ในความจริงของขันธ์ (อวิชชา) ว่าเป็นสมุทัยคือเหตุให้เกิดทุกข์ และการปฏิบัติให้จิตตั้งมั่นจนเกิดปัญญารู้ในความจริงของขันธ์ (มรรค) นั้นเป็นหนทางที่ทำให้พ้น (อุปาทาน) ขันธ์หรือพ้นทุกข์ และเมื่อจิตตั้งมั่นแล้วความเบิกบานคือนิโรธจะปรากฏ

ซึ่งเป็นสิ่งเดียวกับการเห็นปัจจยาการของสังขตธรรมทั้งหลาย จิตจะแจ้งในสภาวะธรรมของปฏิจจสมุปบาทสายเกิดและสายดับ แต่ในขณะที่เห็นนั้น จะเห็นโดยสภาวะแบบรวดเดียว ไม่ได้เห็นไปนึกไปว่านี่คืออวิชชา นี่คือสังขาร นี่คือวิญญาณ ฯลฯ

แต่สภาวะที่แจ้งเข้ามาในจิตคือ ขันธ์ทั้งหลายพึ่งพิงกันเกิดดับตามกระบวนการของเหตุปัจจัยที่ไหลอย่างต่อเนื่อง จิตจะเห็นขันธ์ (รวมทั้งตัวจิตเองที่ทำหน้าที่วิญญาณธาตุรู้นั้นด้วย) แยกๆห่างๆแต่เกาะเกี่ยวสัมพันธ์ อิงอาศัยกันเกิดดับตามเหตุปัจจัยอยู่ ไม่มีเขาไม่มีเรา เมื่อนั้น จิตจะอ๋อของเขาเองว่า ขันธ์ทั้งหลายไม่ใช่เรา

ซึ่งขบวนการตรงนี้ในตำราเรียกว่า สัจจานุโลมิกญาณ คือญาณอันเป็นไปโดยการหยั่งรู้อริยสัจจ์

คือเมื่อวางใจเป็นกลางต่อสังขารทั้งหลายแล้ว ไม่ดิ้นรนอยากพ้นทุกข์ (คือน้ำที่ขุ่นเริ่มใสแล้ว) ญาณอันคล้อยตามอริยสัจจ์จึงสามารถเกิดขึ้นได้ (นั่นคือ จึงสามารถเห็นถึงความเป็นจริง เห็นปัจจยาการ เห็นปฏิจจสมุปบาททั้งสายเกิดและสายดับได้ และตรงนี้ ถ้าไม่มีพระบรมครูชี้ทาง เหล่าปุถุชน รวมทั้งนักบวชต่างๆผู้ไม่ได้สดับ ก็จะไม่สามารถก้าวข้ามข้อต่อนี้จนกระทั่งเกิดดวงตาเห็นธรรมและพ้นทุกข์ได้ ยกเว้นพระปัจเจกพุทธเจ้า)

และเมื่ออริยสัจจ์ปรากฏให้จิตรู้แจ้ง จิตก็จะก้าวข้ามจากภาวะของปุถุชน ไปสู่อริยบุคคลโสดาบัน

โดยจิตจะเกิดปัญญาที่ใช้ในการประหารความเห็นผิดว่าขันธ์ ๕ เป็นตัวของตน (สักกายทิฏฐิ) ในชั่วขณะจิต (มรรคญาณ) คือหลังจากจิตเห็นการทำงานร่วมกันของขันธ์ในปฏิจจสมุปบาทสายเกิดแล้วถึงบางอ้อว่าขันธ์ไม่ใช่เรา จิตจะกระจายพึ่บ แผ่ออกไปไม่มีประมาณ ทุกสิ่งดับและเป็นหนึ่งเดียวรวด นั่นคือการเข้าถึงซึ่งปฏิจจสมุปบาทสายดับ หรือการก้าวเข้าสู่ผลญาณหลังจากความเห็นผิดถูกประหารไปแล้ว

และเป็นขั้นตอนของการเห็นแจ้งในสภาวะนิพพาน ที่ผู้เข้าถึงจะแจ้งในสภาวะของความเป็นอิสระจากกิเลสเครื่องร้อยรัด และอิสระจากขันธ์หรือสังขตธรรมทั้งปวง

จิตจะโปร่งโล่งเบาลอยแผ่ออกไปรวมกับสภาพรอบข้างอย่างไม่มีประมาณ เหลือแต่ธรรมชาติธาตุรู้ หมดสิ้นซึ่งสัตว์ บุคคล ตัวตน เราเขา ตัวตนสูญสลายไปสิ้นกับสภาวะรอบด้านซึ่งเป็นแต่กระบวนธรรมที่ไหลเนื่องอยู่ด้วยเหตุด้วยปัจจัย เกิดความแช่มชื่นเบิกบานอย่างไม่เคยปรากฏมาก่อนของการเวียนว่ายในสังสารวัฏให้สัมผัสรับรู้ได้ด้วยธรรมชาติธาตุรู้ เข้าสู่สภาวะไร้ซึ่งการปรุงแต่งหรืออสังขตธาตุ อสังขตธรรม

โดยการผ่านขบวนการตรงนี้จะเป็นไปอย่างรวดเร็วภายในชั่วไม่กี่ขณะจิต สภาวะดังกล่าวจะปรากฏอยู่ชั่วแวบเดียวแล้วหายไป (ตามตำราอภิธรรมสามารถเรียงมรรควิถี หรือโลกุตตรอัปปนาวิถี ทั้ง ๑๗ ขณะจิต โดยรวมสัจจานุโลมิกญาณ (หรืออนุโลมญาณ) - โคตรภูญาณ - มรรคญาณ – และผลญาณ ต่อเนื่องเป็นลำดับในชวนวิถี ซึ่งจะไม่ลงรายละเอียดให้เนื้อหาอ่านยากเกินไปนะครับ)

หลังจากผ่านพ้นสภาพ “แวบเดียว” นั้นแล้ว จากนั้น เยื่อใยในอุปาทานขันธ์จะกลับมาห่อหุ้มจิตให้รวมมีน้ำหนักขึ้นมาใหม่ เหมือนภาพ reverse ของสายหมอกที่รวมตัวกลับมาเป็นหยดน้ำใสขึ้นอีกครั้ง จิตจะ “ระลึกรู้” ได้ด้วยตนเองโดยอัตโนมัติ (ปัจจเวกขณญาณ) ว่าเมื่อสักครู่นี้ เกิดสภาวะแห่งการ “ปลดปล่อย” ตนเองครั้งใหญ่

โดยจิตจะรู้ถึงความผ่องใสในจิตเองว่า สิ่งที่หายไปคือความหลงผิดว่าขันธ์นี้เป็นตน (สักกายทิฏฐิ) เพราะรู้แจ้งในการตกอยู่ในสภาวะบีบคั้น เกิดดับตามเหตุปัจจัย บังคับบัญชาตามอยากไม่ได้ของขันธ์นั้น

อีกทั้งหมดสิ้นซึ่งความสงสัยในพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ (วิจิกิจฉา) เพราะ “ รู้” และ “เห็นนิพพาน” แล้วด้วยตนเองว่า สิ่งที่พระพุทธเจ้า (พระพุทธ) ตรัสไว้ในพระไตรปิฎก (พระธรรม) นั้นคือ “ของจริง” ผู้เพียรปฏิบัติชอบแล้วบรรลุตาม (พระสงฆ์) นั้นมีได้จริงๆ เพราะตัวเองเป็นพยานได้ด้วยตัวเอง (คำว่า “ตัวเอง” ในที่นี้เป็นโวหารสมมติบัญญัตินะครับ ไม่ได้สื่อถึงการมีสักกายทิฏฐิเหลืออยู่ แต่ไม่รู้ว่าจะใช้คำอะไรที่เหมาะสมไปกว่านี้ได้)

รวมทั้งศีลพรต หรือแนวทางที่พระพุทธเจ้าทรงประกาศไว้ เป็นแนวทางเดียวที่ทำให้แจ้งซึ่งพระนิพพานได้ ไม่ใช่การอ้อนวอนเทพเจ้า ไม่ใช่การบำรุงบำเรอตนด้วยกามสุข ไม่ใช่การทรมานตน ฯลฯ นั่นคือ ไม่มีศีลพรตอื่นให้งมงายอีก (สีลัพพตปรามาส) เพราะพิสูจน์แนวทางการปฏิบัติด้วยตนเองแล้ว

ซึ่งนั่นหมายถึง สังโยชน์ข้อวิจิกิจฉาและสีลัพพตปรามาส ได้ถูกทำลายตามลงไปด้วยโดยอัตโนมัติด้วยเหตุและผลดังนี้ครับ

โดยโลกุตรปัญญาที่ได้มาในระดับโสดาบันก็คือ ปัญญาที่เห็นว่า สิ่งใดสิ่งหนึ่ง (สังขตธรรม / ขันธ์ ๕) มีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดา ... สิ่งนั้น (สังขตธรรม / ขันธ์ ๕) ล้วนมีความดับไปเป็นธรรมดา

ซึ่งปัญญาตรงนี้นี้ ทำให้เกิดโลกุตรสัมมาทิฏฐิขึ้นมาแทนที่อวิชชาเดิม คือเห็นว่าขันธ์ ๕ นั้น ไม่เป็นตนอีก เพราะเกิดดับตามเหตุปัจจัย (ธรรมเหล่าใด เกิดแต่เหตุ พระตถาคต กล่าวเหตุแห่งธรรมเหล่านั้น และความดับของธรรมเหล่านั้น)

ต่อจากนั้น หลังจากแจ้งแล้วซึ่งพระนิพพานในครั้งแรก จิตซึ่งเคยรู้ในสภาวะแห่งความหลุดพ้น จะละสิ่งที่เป็นปฏิปักษ์กับการหลุดพ้นในขั้นหยาบโดยอัตโนมัติ นั่นคือ จิตจะละกิเลสอย่างหยาบที่ออกมาทางกายวาจา (วีติกกมกิเลส) โดยมีศีล ๕ ที่สมบูรณ์เป็นอินทรีย์สังวรศีล อริยกันตศีลโดยอัตโนมัติ (หมายถึง ไม่ต้องกดข่มฝืนใจที่จะรักษาศีล เพราะเห็นว่า การละเมิดศีล ๕ เป็นของร้อนและเป็นปฏิปักษ์กับการหลุดพ้นเสียแล้ว จิตจะไม่ไปจับของร้อนนั้นเองโดยไม่ต้องฝืนบังคับ)

มาต่อเกร็ดเล็กเกร็ดน้อยของอริยบุคคลในระดับโสดาบันกันต่อในคราวหน้าครับ

เจริญในธรรมครับ

สาธุ สาธุ สาธุ

อนุโมทนาคร๊าบบบบบ

ท่านผู้เจริญในธรรม

สาธุ สาธุ สาธุ

มานั่งเล่นกะท่าน วิสุทธิปาละ ดีก่า
เพราะท่าน วิสุทธิปาละ อารมณ์ดีที่ซู๊ดดดดด