ผู้รู้ คือเรา.................และจิต (จิต ไม่ใช่เรา เราไม่ใช่จิต)
ผู้ถูกรู้ คือ ................อารมณ์(รวมทั้งจิตด้วย)

จิต เกิดขึ้น อาศัยจิตเป็นทางรับอารมณ์คือจิต สามสิ่งนี้ประชุมพร้อมกัน เรียกว่า มโนผัสสะ

มโนวิญญาณ(จิต) เกิดขึ้นที่หทยวัตถุ อาศัยมโนทวาร(จิต) รับธรรมารมณ์(จิต ) เรียกว่า มโนผัสสะ


ธัมมารมณ์ซึ่งเป็นอารมณ์ที่ 6 นั้นมี 6 ประการ คือ
1. ปสาทรูป 5
2. สุขุมรูป 16
3. จิต
4. เจตสิก
5. นิพพาน
6. บัญญัติ


สิ่งที่ไม่เกิดพร้อมกับจิต ก็คือ จิต


ดูกรภิกษุทั้งหลาย ความประจวบ ความประชุม ความพร้อมกันแห่งธรรมทั้ง 3 (มโน ธัมมารมณ์ และมโนวิญญาณ) นี้แล เรียกว่า มโนสัมผัสฯ ถึงมโนสัมผัสก็ไม่เที่ยง มีความแปรปรวน มีความเป็นอย่างอื่น แม้เหตุปัจจัยเพื่อความเกิดขึ้นแห่งมโนสัมผัสก็ไม่เที่ยง มีความแปรปรวน มีความเป็นอย่างอื่น ก็มโนสัมผัสที่เกิดขึ้นแล้ว เพราะอาศัยปัจจัยอันไม่เที่ยง จักเป็นของเที่ยงแต่ไหน


มโนทวาร เป็นจิต ชื่อว่า ภวังคุปัจเฉทจิต


มโนทวาร คืออะไร? มโนทวารต่างกับปัญจทวารซึ่งเป็นรูป ปัญจทวาร ได้แก่ จักขุปสาท โสตปสาท ฆานปสาท ชิวหาปสาท และกายปสาท มีกายปสาททั่วร่างกาย มโนทวารไม่ใช่รูปใดใน 5 รูปนี้ บางคนอาจสงสัยว่ามโนทวารเป็นนามหรือรูป เราควรจะพิจารณาว่า มโนทวารวิถีจิตดวงแรกนั้นรู้อารมณ์ได้อย่างไร มโนทวารวิถีจิตดวงแรกซึ่งนึกถึงอารมณ์ คือ มโนทวาราวัชชนจิต จิตดวงนี้ไม่นึกถึงอารมณ์ทางปัญจทวาร ฉะนั้น มโนทวาร จึงเป็น นามธรรม เป็น จิต จิตที่เกิดก่อนมโนทวาราวัชชนจิต คือ ภวังคุปัจเฉทจิต ภวังคุปัจเฉทจิตคือมโนทวาร ซึ่งมโนทวาราวัชชนจิตเกิดขึ้นนึกถึงอารมณ์สืบต่อจากภวังคุปัจเฉทะ

ผู้รู้ คือจิต ผู้ถูกรู้คืออาการของจิต รูปร่างกายเบื้องบนตั้งแต่พื้นเท้าขึ้นมาเบื้องต่ำตั้งแต่ปลายผมลงไปไม่มีอะไรเป็นผู้รู้สักอย่างเดียวสิ่งทั้งหมดของร่างกายคือสิ่งถูกรู้ ส่วนนามธรรมทั้ง๔ มีเวทนา ความสุข ความทุกข์หรือเฉยๆ จะเป็นสุขเวทนาหรือทุกขเวทนาหรืออุเบกขาเวทนามีแต่ความเกิดและความดับ เวทนาก็คือผู้ถูกรู้ สัญญาความจำได้หมายรู้จำเรื่องอดีตจำเรื่องอนาคตจำเรื่องปัจจุบันจำได้ก็ตามจำไม่ได้ก็ตามมีแต่ความเกิดและความดับคือผู้ถูกรู้ สังขารความนึกคิดปรุงแต่ง คิดเรื่องอะไรก็ตามคิดเรื่องบุญเรียกว่าปุญญาภิสังขาร คิดเรื่องบาปเรียกว่าอปุญญาภิสังขารมีแต่ความเกิดและความดับ และคือผู้ถูกรู้ วิญญาณความรู้อะไรได้คือ เป็นความรู้ตามอายตนะเช๋นตาเห็นรูปเรียกว่าจักขุุวิญญาณความรู้ทางตา หูได้ยินเสียงเกิดความรู้ขึ้นเรียกว่าโสตะวิญญาณ ความรู้ทางหู จมูกได้กลิ่นเกิดความรู้ขึ้นเรียกฆานะวิญญาณ อื่นๆ ฯลฯ สิ่งต่างๆเหล่านี้ล้วนแต่เป็นสิ่งถูกรู้หรือผู้ถูกรู้ สิ่งถูกรู้หรือผู้ถูกรู้ทั้งมวลล้วนเกิดๆดับๆทั้งนั้น ผู้รู้คือจิต ไม่เกิดไม่ดับ นักปฏิบัติธรรมร้อยทั้งร้อย จิตใจไปอยู้กับสิ่งถูกรู้หรือผู้ถูกรู้ทั้งนั้น จิตที่รู้เกิดรู้ดับเป็น สมุทัย เหตุให้เกิดทุกข์ ผลที่เกิดจากจิตที่รู้เกิดรู้ดับเป็น ทุกข์ จิตที่รู้ไม่เกิดไม่ดับเป็น มรรค ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์ ผลที่เกิดจากจิตที่รู้ไม่เกิดไม่ดับเป็น นิโรธความดับทุกข์หรือนิพพานนั่นเอง

ผู้รู้โดยแท้จริงไม่มี มีแต่ตัวรู้ เรียกว่าวิญญาณขันธ์
สิ่งที่ถูกรู้ ทุกชนิด รวมแล้วก็มีแค่ รูปเสียงกลิ่นรสโผฏฐัพพะ และธัมมารมณ์

ตัวรู้ เรียกว่า จิต มโน วิญญาณ หรือ ใจ
สิ่งที่ถูกรู้ เรียกว่า อารมณ์ของจิต

ส่วนผู้รู้ ก็คือ ความเห็นผิดเอาเองว่ามีตน เรียกส่วนสำคัญผิดนี้ว่า อัตตานุทิฏฐิ
หรือ อัตตวาทุปาทาน

บุคคลที่สำคัญว่ามีตนอยู่ นะส่วนหนึ่งส่วนใดของตัวชีวิต
ส่วนหนึ่งส่วนใดของกายหรือจิต หรือส่วนใดของโลกธาตุ
บุคคลนั้น เป็นผู้มีทิฏฐิ ที่ยังไม่บริสุทธิ์ ถูกต้องตามธรรม