ศีลขาดเป็นอย่างไร ศีลเศร้าหมองเป็นอย่างไร

ตรงนี้จะอ่านข้ามไปก็ได้ เพราะช่วงนี้จะเป็นช่วงที่ละเอียดลึกซึ้งตามพระไตรปิฎก ซึ่งเป็นการกำหนดนิยามที่แน่นอน คล้าย ๆ กฎหมาย นำมาเพื่อการศึกษา แต่ว่า ถ้าเราถือด้วยใจหรือเจตนาแล้ว ตรงนี้ไม่จำเป็นต้องรู้ก็ได้ บางท่านรู้มากก็นำไปเลี่ยงบาลีได้อีก กลับจะยิ่งแย่กว่าเดิม แต่ก็มีไว้เพื่อศึกษานะครับ

หลักการเดิมคือ ศีล จะบริสุทธิ์หรือไม่ ดูที่เจตนาเป็นหลักก่อน ถ้าไม่มีเจตนาเลย ถือว่า ศีลบริสุทธิ์ ถ้ามีเจตนาจะทำผิด ก็ถือว่าศีลไม่บริสุทธิ์ ศีลไม่บริสุทธิ์ จะมีสองอย่างคือ ศีลขาดเลย กับ ศีลเศร้าหมอง จะเป็นอย่างไหน จะต้องมาดูที่องค์ประกอบของศีลนั้น ทางพระเรียกว่า องค์ของศีล คือ เงื่อนไข นั่นเอง ถ้า มีองค์ของศีลครบ ถือว่าศีลขาด คือทำผิดทุกเงื่อนไขในนั้น ถือว่าศีลขาด แต่ถ้าไม่ครบองค์ ก็ถือว่า ศีลเศร้าหมอง เช่น จะฆ่า แต่ไม่สำเร็จ แค่บาดเจ็บ อย่างนี้จะว่าศีลขาดก็ไม่ได้ เพราะไม่ได้ฆ่าตัดชีวิต คือยังไม่ตาย แต่ ศีลเศร้าหมอง เพราะตั้งใจจะฆ่า มีเจตนาฆ่าแล้วแต่ไม่สำเร็จ ศีลแต่ละข้อมีเงื่อนไข หรือองค์ของศีล แต่ละแบบ ไม่เหมือนกัน

ศีลข้อ ๑ การงดเว้นจาก การฆ่าสัตว์ตัดชีวิต มีองค์ ๕ คือ
๑. สัตว์มีชีวิต
๒. เรารู้ว่าสัตว์มีชีวิต
๓. เรามีจิตคิดจะฆ่า
๔. เรามีความพยายามเพื่อจะฆ่า
๕. สัตว์ตายด้วยความพยายามอันนั้น

จะเห็นได้ว่า เราเหยียบมดตายโดยบังเอิญไม่ผิดศีล ศีลยังบริสุทธิ์ เพราะ ไม่เจตนา เราไม่รู้ว่ามีมด เราไม่มีจิตจะฆ่า ไม่ตั้งใจพยายาม แต่ถ้าเราตบยุง เราเห็นยุงบินมา รู้เลยว่ามันมีชีวิตแน่ เราตั้งใจตบ ตบจนสำเร็จ ยุงตายไปแล้วเรียบร้อย ถือว่าศีลขาดสะบั้น เพราะครบทั้งห้าองค์เลย ถ้าเราตั้งใจจะตีให้ตาย แต่ไม่ตาย แค่บาดเจ็บ ยุงบินเซ ๆ ไป หนีไปได้ จะถือว่าเป็น ศีลหมอง เพราะเราตั้งใจจนมีองค์สี่ครบแล้ว ขาดองค์ห้าข้อสุดท้ายเท่านั้น

ขอย้ำว่า ทั้งหมดนี้ความบริสุทธิ์หรือหมอง อยู่ที่ เจตนา สำคัญที่สุด ถ้าไม่เจตนา ถือว่าศีลข้อนี้บริสุทธิ์ ถ้าเจตนา แต่ไม่ครบองค์ ถือว่า ศีลหมอง ถ้าครบองค์ ศีลขาด

ศีลข้อ ๒ การงดเว้นจาก การลักทรัพย์ มีองค์ ๕ คือ
๑. มีของที่มีเจ้าของหวงแหน
๒. เราเองก็รู้ว่ามีเจ้าของหวงแหน
๓. เรามีจิตคิดจะลัก
๔. เรามีความเพียรพยายามเพื่อจะลัก
๕. เรานำของมาได้สำเร็จ ด้วยความเพียรนั้น

ถ้าครบองค์ ๕ ศีลข้อสองนี้ก็ขาด เช่น เราเห็นเงินวางอยู่ เรารู้ว่าเงินนี้มีเจ้าของ แต่ไม่รู้ว่าเป็นใคร เรารู้ด้วยว่าเป็นของหวงแหน เรามองซ้ายขวา ไม่มีใคร เรามีจิตคิดจะลักเกิดขึ้นแล้ว เราหยิบเงินมาใส่กระเป๋า ถือว่ามีความพยายาม และยังสำเร็จด้วย มาอยู่ในกระเป๋าเราแล้ว จึงถือว่า ศีลขาดเลย แม้จะถูกจับได้ ไปคืนเขาทีหลังก็ถือว่า ศีลขาดแล้ว

ศีลข้อ ๓ การงดเว้นจาก การประพฤติผิดในกาม มีองค์ ๔ คือ
๑. ชาย หรือหญิงที่มีเจ้าของ หรือมีผู้คุ้มครองดูแลรักษา
๒. เรามีจิตคิดจะมีเพศสัมพันธ์กับผู้นั้น
๓. เรามีความพยายามที่จะมีเพศสัมพันธ์
๔. มีการล่วงล้ำของอวัยวะสืบพันธุ์

ศีลข้อ ๔ การงดเว้นจาก การพูดเท็จ มีองค์ ๔ คือ
๑. รู้อยู่ว่าเป็นเรื่องไม่จริง
๒. มีจิตคิดจะพูดให้ผิด
๓. พยายามพูดออกไป
๔. คนอื่นเข้าใจเนื้อความนั้น

ศีลข้อ ๕ การงดเว้นจาก การดื่มสุราเมรัย มีองค์ ๔ คือ
๑. มีของทำให้เมามีสุรา เป็นต้น
๒. มีจิตใคร่จะดื่ม
๓. พยายามดื่ม
๔. ดื่มให้ไหลล่วงลำคอเข้าไป