ไตรสิกขาในพระไตรปิฏกนั้น พระพุทธเจ้าสอนกับภิกษุวัชชีบุตร มีเหตุมาจากพระพุทธเจ้าได้กำหนดธรรมวินัยไว้ขณะนั้น 150 ข้อ แล้วภิกษุวัชชีบุตรเห็นว่าสิกขามีมากถึง 150 ข้อ ตนเองไม่สามารถปฏิบัติได้ทั่วถึง จึงเข้าพบพระพุทธเจ้า พระองค์ตรัสว่า ถ้าเธอปฏิบัตศีลสิกขา 150 ข้อไม่ได้ เธอจะปฏิบัติอธิศีล อธิจิต อธิปัญญา ได้ใหม ภิกษุวัชชีบุตรบอกว่า ถ้า 3 ข้อแบบนี้ปฏิบัติได้ พระพุทธเจ้าตรัสว่า ถ้าเธอปฏิบัติ 3 ข้อนี้ได้ เท่ากับเธอปฏิบัตสิกขาได้ทั้งหมด 150 ข้อ ภิกษุวัชชีบุตร จึงนำอธิศีล อธิจิต อธิปัญญาไปปฏิบัติจนบรรลุอรหันต์ในเวลาต่อมา

อธิศีล ศีลใหญ่ ศีลหลวง มี 4 ข้อ ไม่ฆ่ามนุษย์ ไม่เสพเมถุน ไม่อวดอุตริมนุษยธรรม ไม่ลักทรัพย์เกิน 5 มาสก หรือ 1 บาท ถ้าพระสงฆ์องค์ใหนผิดข้อใดข้อหนึ่ง จะหมดสภาพความเป็นพระทันทีที่กระทำ พระพุทธเจ้าตรัสว่าเป็นบุรุษตาลยอดด้วน ถ้ายังขืนอยู่ต่อในสภาพสงฆ์ พระพุทธเจ้าตรัสว่า ยิ่งกว่าโจรปล้นเขากิน ห้ามสวรรค์ ห้ามนิพพานชาตินี้ ไม่สามารถจะบวชเป็นภิกษุอีกต่อไปได้

อธิจิต หมายถึง จิตที่ยิ่งใหญ่ คือ จิตที่ไม่ประมาท รู้เท่าทันสิ่งทั้งปวงที่มากระทบสัมผัสกับตัวเราตามความเป็นจริงของโลกและชีวิต ว่าสิ่งทั้งปวงไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา ไม่มีตัวตนเป็นของตนเอง เกิดจากเหตุปัจจัย ว่างจากตนและของตน จนเป็นปกติในชีวิจประจำวัน ไม่ไปหลงพอใจกับไม่พอใจในสิ่งที่มากระทบสัมผัสตัวเราในขณะปัจจุบัน อธิจิตไม่ใช่สมาธิ

อธิปัญญา หมายถึง ความรู้ที่ดับทุกข์ได้ ความรู้ที่ดับทุกข์ได้เกิดจากการวิปัสสนาภาวนา พิจารณาขันธ์ 5 อินทรีย์ 6 ให้รู้ให้เห็นสิ่งทั้งปวงที่มากระทบสัมผัสตัวเราในขณะปัจจุบันตามความเป็นจริงของโลกและชีวิต ความรู้อย่างนี้เรียกว่าสัมมาทิฏฐิ หรือปัญญาสามารถดับความพอใจไม่พอใจได้ทันที เรียกว่าปัญญาที่ยิ่งใหญ่

อธิศีล อธิจิต อธิปัญญา เป็นไตรสิกขาของพระภิกษุสงฆ์หรือเป็นข้อปฏิบัติของพระไม่ใช่สำหรับฆราวาส

ไตรสิกขาสำหรับฆราวาสนั้น พระพุทธเจ้าทรงวางเป็นหลักข้อปฏิบัติไว้ว่า ทาน ศีล วิปัสสนาภาวนา มีเป้าหมายเพื่อให้ชาวพุทธมีปัญญาแก้ปัญญหาของชีวิตหรือดับทุกข์ได้

ได้อ่านบทความของคุณหลาย ๆ บทความแล้ว




อิ อิ...ขอให้บันเทิงในการเดินเล่นในกระดานนี้นะครับ...
ว่าง ๆ ผมคงต้องลองไปหาหนังสือของท่านที่คุณกล่าวถึงมาอ่านดูซะบ้างแล้ว...
เผื่อจะถูกกับจริต... อิ อิ

หาหนังสือไม่ได้หรอกครับ ไม่ได้ขาย มีคนเอาไปพิมพ์แจกบ้าง (มีเนื้อหาบางตอนที่อาจจะยังไม่ถึงเวลาที่จะเผยแพร่) ได้คราวละไม่กี่เล่ม ส่วนมากเป็นพวกเคยทำสมาธิมาก่อนหลายสิบปี จนเข้าใจว่าคนเองมีอิทธิฤทธิ์ เห็นโน่นเห็นนี่ (เป็นอาการเปรตเข้าแทรก) จนเปลี่ยนมาพิจรณาขันธ์ห้าอินทรย์หกได้จนโสดาบัน

พระสุตตันตปิฎก เล่ม ๑๒ อังคุตรนิกาย เอก-ทุก-ติกนิบาท

วัชชีปุตตสูตร

[๕๒๔] สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ กูฏาคารศาลาป่ามหาวัน ใกล้เมืองเวสาลี ครั้งนั้นแล ภิกษุวัชชีบุตรรูปหนึ่งเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคแล้ว นั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่งครั้นแล้วทูลว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ สิกขาบท ๑๕๐ ถ้วนนี้ ย่อมมาสู่อุเทศทุกกึ่งเดือน ข้าพระองค์ไม่สามารถที่จะศึกษาในสิกขาบทนี้ พระเจ้าข้า พระผู้มีพระภาคตรัสถามว่า ดูกรภิกษุ ก็ท่านสามารถจะศึกษาในสิกขา ๓ คืออธิศีล สิกขา ๑ อธิจิตตสิกขา ๑ อธิปัญญาสิกขา ๑ หรือ ฯ

ว. ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ข้าพระองค์สามารถจะศึกษาได้ในสิกขา ๓คือ อธิศีลสิกขา ๑ อธิจิตตสิกขา ๑ อธิปัญญาสิกขา ๑ พระเจ้าข้า ฯ

พ. ดูกรภิกษุ เพราะฉะนั้นแล ท่านจงศึกษาในสิกขา ๓ คือ อธิศีลสิกขา ๑ อธิจิตต สิกขา ๑ อธิปัญญาสิกขา ๑ เมื่อใด ท่านจักศึกษาอธิศีลสิกขาก็ดี จักศึกษาอธิจิตตสิกขาก็ดี จักศึกษาอธิปัญญาสิกขาก็ดี เมื่อนั้น เมื่อท่านนั้นศึกษาอธิศีลสิกขาอยู่ก็ดี ศึกษาอธิจิตตสิกขาอยู่ก็ดี ศึกษาอธิปัญญาสิกขาอยู่ก็ดีจักละราคะ โทสะ โมหะ เสียได้ เพราะละราคะ โทสะ โมหะ เสียได้ท่านนั้นจักไม่กระทำกรรมเป็นอกุศล จักไม่เสพกรรมที่เป็นบาป

ครั้นสมัย ต่อมาภิกษุนั้นศึกษาแล้วทั้งอธิศีลสิกขา ทั้งอธิจิตตสิกขา ทั้งอธิปัญญาสิกขา เมื่อภิกษุนั้นศึกษา อธิศีลสิกขาก็ดี ศึกษาอธิจิตตสิกขาก็ดี ศึกษาอธิปัญญาสิกขาก็ดี ละราคะโทสะ โมหะ ได้แล้ว เพราะละราคะ โทสะ โมหะ เสียได้ เธอมิได้ทำกรรมที่เป็นอกุศล มิได้เสพกรรมที่เป็นบาป ฯ

อธิสีลปัญญา เป็นไฉน
ปัญญา กิริยาที่รู้ชัด ฯลฯ ความไม่หลง ความวิจัยธรรม สัมมาทิฏฐิอันใด เกิดขึ้นแก่ผู้สำรวมด้วยปาฏิโมกขสังวรศีล นี้เรียกว่า อธิสีลปัญญา

อธิจิตปัญญา เป็นไฉน
ปัญญา กิริยาที่รู้ชัด ฯลฯ ความไม่หลง ความวิจัยธรรม สัมมาทิฏฐิอันใด เกิดขึ้นแก่โยคาวจรบุคคลผู้เข้ารูปาวจรสมาบัติ และอรูปาวจรสมาบัติ นี้เรียกว่า อธิจิตตปัญญา

อธิปัญญาปัญญา เป็นไฉน
ปัญญาในมรรค ๔ ผล ๔ นี้เรียกว่า อธิปัญญาปัญญา

สิกขาทั้ง ๓

อธิศีลสิกขา เป็นไฉน? ภิกษุในธรรมวินัยนี้ เป็นผู้มีศีล สำรวมแล้วด้วยการสำรวม ในปาติโมกข์ ถึงพร้อมด้วยอาจาระและโคจร เห็นภัยในโทษมีประมาณเล็กน้อย สมาทานศึกษา อยู่ในสิกขาบททั้งหลาย ศีลขันธ์น้อย ศีลขันธ์ใหญ่ ศีล ที่ตั้ง เบื้องต้น เบื้องบาท ความสำรวม ความระวัง ปาก ประธาน แห่งความถึงพร้อมด้วยกุศลธรรมทั้งหลาย นี้เรียกว่าอธิศีล สิกขา.

อธิจิตตสิกขา เป็นไฉน? ภิกษุในธรรมวินัยนี้ สงัดจากกาม สงัดจากอกุศลธรรมทั้งหลาย บรรลุปฐมฌาน มีวิตกมีวิจาร มีปีติและสุขเกิดแต่วิเวกอยู่. เพราะวิตกและวิจารสงบไป จึงบรรลุทุติยฌาน มีความผ่องใสแห่งจิตในภายในเป็นธรรมเอกผุดขึ้น ไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร มี ปีติและสุขเกิดแต่สมาธิอยู่. เพราะปีติสิ้นไป จึงมีอุเบกขา มีสติสัมปชัญญะ เสวยสุข ด้วยนามกาย บรรลุตติยฌานที่พระอริยะทั้งหลายสรรเสริญว่า ผู้ได้ฌานนี้ เป็นผู้มีอุเบกขา มีสติอยู่เป็นสุข. เพราะละสุขและทุกข์ และดับโสมนัสโทมนัสก่อนๆ ได้ จึงบรรลุจตุตถฌานไม่มีทุกข์ ไม่มีสุข มีอุเบกขาเป็นเหตุให้สติบริสุทธิ์อยู่ นี้เรียกว่าอธิจิตตสิกขา.

อธิปัญญาสิกขา เป็นไฉน? ภิกษุในธรรมวินัยนี้ เป็นผู้มีปัญญา ประกอบด้วยปัญญาอันให้ถึงความเกิดและความดับ อันประเสริฐ ชำแรกกิเลส ให้ถึงความสิ้นทุกข์โดยชอบ ภิกษุนั้น ย่อมรู้ชัด ตามความเป็นจริงว่า นี้ทุกข์ นี้ทุกขสมุทัย นี้ทุกขนิโรธ นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา เหล่านี้อาสวะ นี้เหตุให้เกิดอาสวะ นี้ความดับอาสวะ นี้ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับอาสวะนี้เรียกว่าอธิปัญญาสิกขา.

อธิจิตต คือ จิตที่ยิ่งใหญ่ จิตที่หลุดพ้นแล้วซึ่งกิเลสกามทั้งหลาย อธิจิตไม่ใช่สมาธิ หรือไปนั่งสมาธิอย่างที่เข้าใจกัน การหลุดพ้นของจิตเกิดขึ้นอย่างยั่งยืนถาวร ไม่ใช่การหลุดพ้นเพียงชั่วครั้งชั่วคราว

สำนวนดังว่า "ภิกษุในธรรมวินัยนี้ สงัดจากกาม สงัดจากอกุศลธรรมเพราะอุปธิวิเวก เพราะละกุศลธรรมได้ เพราะระงับความคร้านกายได้โดยประการทั้งปวง บรรลุปฐมฌาน..." นั้นมีความหมายตรงไปตรงมาตามอักษรที่ปรากฎ กามและอกุศลธรรมทั้งหลายที่สงัดลงไปได้นั้น ด้วยอำนาจของปัญญา

อุปธิวิเวก คือ ธรรมเป็นที่ระงับสังขารทั้งปวง เป็นที่สละคืนอุปธิทั้งปวง เป็นที่สิ้นตัณหา เป็นที่สำรอก เป็นที่ดับ เป็นที่ออกไปจากตัณหาเป็นเครื่องร้อยรัด; กิเลสก็ดี ขันธ์ก็ดี อภิสังขารก็ดี เรียกว่าอุปธิ. อมตะ นิพพาน เรียกว่าอุปธิวิเวก

ปหานปริญญา คือ การละ บรรเทา ทำให้สิ้นไป ให้ ถึงความไม่มีในภายหลัง ซึ่งฉันทราคะในผัสสะ สมจริงดังที่พระผู้มีพระภาคตรัสว่า ดูกรภิกษุ ทั้งหลาย ฉันทราคะในผัสสะใด ท่านทั้งหลายจงละฉันทราคะนั้น ฉันทราคะนั้นจักเป็นของอันท่านทั้งหลายละแล้ว มีมูลรากอันตัดขาดแล้ว ทำให้ไม่มีที่ตั้งดุจตาลยอดด้วน ถึงความไม่มีในภาย หลัง มีความไม่เกิดขึ้นในอนาคตเป็นธรรมดา โดยประการอย่างนี้.

ปัญญา เรียกว่าโธนา เพราะเหตุไร ปัญญาจึงเรียกว่าโธนา. เพราะปัญญานั้น เป็นเครื่องกำจัดล้าง ชำระ ซักฟอก ซึ่งกายทุจริต วจีทุจริต มโนทุจริต ราคะ โทสะ โมหะ ความโกรธ ความผูกโกรธ ความลบหลู่ ความตีเสมอ ความริษยา ความตระหนี่ ความลวง ความโอ้อวด ความกระด้าง ความแข่งดี ความถือตัว ความดูหมิ่น ความเมา ความประมาท กิเลสทั้งปวง ทุจริตทั้งปวง ความกระวนกระวายทั้งปวง ความเร่าร้อนทั้งปวง ความเดือดร้อนทั้งปวง อภิสังขารคืออกุศลธรรมทั้งปวง

นรชนย่อมหมดจด หมดจดวิเศษ หมดจดรอบ ย่อมพ้น พ้นวิเศษ พ้นรอบ ด้วยความเห็นรูปด้วยจักษุวิญญาณ นรชนนั้นย่อมละทุกข์ได้ด้วยญาณ(ปัญญา) มีความว่า หากว่านรชน ย่อมละชาติทุกข์ ชราทุกข์ พยาธิทุกข์ มรณทุกข์ ทุกข์คือความโศก ความร่ำไร ทุกข์กาย ทุกข์ใจ และความคับแค้นใจ ได้ด้วยความเห็นรูป ด้วยจักษุวิญญาณ

ต่อเมื่อปัญญาแข็งกล้า จิตก็หลุดพ้น เมื่อจิตหลุดพ้น ความสงบแห่งจิตจึงเกิดขึ้นมาได้เอง สมาธิที่ได้จากการใช้ปัญญาปหานกิเลสกามนี้ เรียกว่า สัมมาสมาธิ เป็นสามาธิในพุทธศาสนา ...