กัลยาณมิตร และ โยนิโนมนสิการ

และข้อนี้ได้มีพระพุทธภาษิตตรัสไว้ในที่อื่นอีกว่า ก็ต้องอาศัย มิตตสัมปทา
คือ ความถึงพร้อมด้วยมิตร อันหมายความว่าได้มิตรที่ดีงามอันเรียกว่า กัลยาณมิตร
พระพุทธเจ้าเป็นยอดของกัลยาณมิตร. มารดาบิดาครูอาจารย์ทั้งหลายก็เป็นกัลยาณมิตร
เพื่อนมิตรทั้งหลายซึ่งเป็นผู้ทรงปัญญาสามารถที่จะให้คำแนะนำอบรมอันถูกต้องได้
เรียกว่า กัลยาณมิตร. ต้องอาศัยกัลยาณมิตรนี้ประการหนึ่ง

อีกประการหนึ่งก็คือ โยนิโสมนสิการ ที่แปลว่า
การทำไว้ในใจ จับให้ถึงต้นเหตุ ดังเช่น เมื่อกำหนดเพื่อรู้จักอกุศล
ก็ต้องจับให้ถึงต้นเหตุว่า มีมูลเหตุมาจาก โลภะ โทสะ โมหะ
ซึ่งเป็นอกุศลมูล และเมื่อกำหนดเพื่อรู้จักกุศล ก็ต้องจับให้ถึงต้นเหตุ
ว่ามีต้นเหตุหรือมูลเหตมาจากกุศลมูล คือ อโลภะ อโทสะ อโมหะ ดังกล่าว.
ความใส่ใจคือความกำหนดใจพินิจพิจารณาจับเหตุของผลให้ได้ดังนี้คือ
โยนิโสมนสิการก็ต้องอาศัยโยนิโสมนสิการนี้อีกข้อหนึ่ง
ได้มีพระพุทธภาษิตตรัสไว้ว่า กัลยาณมิตร และโยนิโสมนสิการนี้ย่อมเป็น
เบื้องต้นของสัมมาปฏิบัติทุกอย่าง
ไม่ว่าจะเป็นสมาธิ ไม่ว่าจะเป็นปัญญา หรือจะคลุมไปได้จนถึงศีลทั้งหมด
ต้องอาศัยมีกัลยาณมิตรและโยนิโสมนสิการมาตั้งแต่เบื้องต้น เหมือนอย่าง
อรุณเป็นเบื้องต้นของวัน. กัลยาณมิตรและโยนิโสมนสิการก็เปรียบเหมือนว่าเป็น
อรุณเบื้องต้นของความสว่างของสัมมาปฏิบัติ คุณงามความดีทั้งสิ้น
อันนับว่าเป็นความสว่าง จึงต้องอาศัยกัลยาณมิตรและโยนิโสมนสิการดังนี้.
และในหมวดธรรมบางหมวดก็ได้ตรัสอธิบายขยายความออกไปในทางปฏิบัติว่า
ส้องเสพคบหาสัตบุรุษ คือคนดีก็ได้แก่กัลยาณมิตรนี้เอง
ฟังธรรมของคนดี มีดยนิโสมนสิการใส่ใจ คือนำเอาธรรมะที่ฟังมาใส่ไว้
ในใจตั้งต้นแต่ตั้งใจฟัง ตั้งใจพิจารณาจับเหตุจับผลและปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม.
ข้อใดที่พึงละก็ละ
ข้อใดที่พึงปฏิบัติก็พึงปฏิบัติ
ข้อใดที่พึงปฏิบัติก่อนก็ปฏิบัติก่อน
ข้อใดที่ปฏิบัติภายหลังก็ปฏิบัติภายหลัง
ดังนี้เป็นต้นเรียกว่า ปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม
และเมื่อมีทั้ง 4 ข้อนี้ก็เป็นอันว่านำให้ได้สัมมาทิฏฐิ คือ ความเห็นชอบ
ความเห็นตรง นำให้ได้ความเลื่อมใสที่ไม่หวั่นไหวในพระธรรม
นำเข้ามาสู่สัทธรรมของสัตบุรุษ หรือ ธรรมที่ดี คือถูกต้อง คือพระธรรมวินัยนี้ดังนี้.