ลักษณะที่ ๓ ของพระพุทธศาสนา ถือสำคัญทั้งสาระ และรูปแบบ

ลักษณะที่ ๓ พระพุทธศาสนาประกอบด้วยองค์ ๒ อย่างที่สมพอดีกัน คือประกอบด้วยธรรมกับวินัย

หลักธรรมกับวินัยนี้ เป็นชื่อหนึ่งของพระพุทธศาสนา บางครั้งเราเรียกพระพุทธศาสนาว่า ธรรมวินัย ซึ่ง

ต้องมีทั้งสองอย่างจึงจะเป็นพระพุทธศาสนาโดยสมบูรณ์ ถ้ามีอย่างเดียวก็ยังไม่ครบ

ในโลกปัจจุบันนี้ หรือในโลกที่ผ่านมาก็ตาม มักจะมีการถกเถียงกันอยู่เสมอว่า บุคคลกับระบบ อย่าง

ไหนสำคัญกว่ากัน

บางคนบอกว่าบุคคลสำคัญ ระบบไม่สำคัญ

บางคนบอกว่าระบบสิสำคัญ บุคคลไม่สำคัญ

ระบบเป็นอย่างไร คนก็เป็นไปตามนั้น

คนพวกหนึ่งบอกว่า ปัจเจกชนสำคัญ สังคม

เกิดจากปัจเจกชน สังคมจะเป็นอย่างไรก็แล้วแต่ปัจเจกชน ถ้าทำปัจเจกชนให้ดี สังคมก็ดีไปเอง

อีกพวกหนึ่งบอกว่า สังคมสิสำคัญ ปัจเจกชน

ถูกหล่อหลอมโดยสังคม ทำสังคมให้ดีแล้ว ปัจเจกชนก็ดีไปตาม


ในแง่สาระกับรูปแบบ พวกหนึ่งบอกว่า สาระ

สำคัญ รูปแบบไม่สำคัญหรอก เนื้อหาสำคัญกว่า รูปแบบเป็นเพียงเปลือกนอก

บางพวกบอกว่า รูปแบบสิสำคัญ รูปแบบเป็นเครื่องกำหนดเนื้อหา เถียงกันอยู่นี่ไม่

รู้จักจบ

ในการฝึกการปฏิบัติก็เหมือนกัน

พวกหนึ่งบอกว่า ด้านในจิตใจสำคัญ ต้องฝึกจิตใจ ฝึกจิตใจได้แล้วทุกอย่างก็ดีไปเอง ร่างกาย

ภายนอกไม่สำคัญ

อีกพวกหนึ่งบอกว่า สำคัญที่วัตถุภายนอก เพราะ

จิตใจเป็นสิ่งที่อาศัยวัตถุ เกิดจากวัตถุ ถ้าทำภายนอกดี สภาพแวดล้อมวัตถุดีมีความเจริญทางวัตถุ

พรั่งพร้อม เศรษฐกิจดีแล้ว จิตใจก็ดีเอง


คนจำนวนมากเถียงกัน แม้แต่ในเรื่องสมัครใจกับบังคับว่าอย่างไหนดี

พวกหนึ่งบอกว่า ต้องสมัครใจหมดทุกอย่าง

ต้องเป็นไปตามเสรีภาพ สมัครใจจึงจะถูกต้อง

อีกพวกหนึ่งว่า ไม่ได้หรอก คนเรานี้กิเลส

มันมาก ต้องบังคับมัน บังคับแล้วจึงจะได้ผล



นี้ก็เป็นเรื่องของการเอียงสุดอย่างหนึ่ง

เหมือนกัน มนุษย์มักจะโน้มไปในทางเอียงสุด หรือสุดโต่งไปข้างหนึ่ง

แต่พระพุทธศาสนาไม่เอียงสุดไปข้างไหน

เพราะยอมรับความสำคัญของแต่ละเรื่องแต่ละอย่างตามความเป็นจริงของมัน หรือตามคุณค่าที่มันมี

อยู่ สิ่งทั้งหลายแต่ละอย่างมีความสำคัญตามส่วนของมัน จะเรียกว่าเป็นความเป็นกลาง หรือความ

เป็นสายกลางอีกอย่างหนึ่งของพระพุทธศาสนาก็ได้

ในเรื่องสาระกับรูปแบบเป็นต้นที่ว่ามานี้ พระพุทธเจ้าทรงบัญญัติหลักคำสอนของพระองค์ให้มีองค์

ประกอบทั้งสองอย่าง คือ ธรรมกับวินัย คุมทั้งคู่เลย

ธรรมเป็นหลักความจริง เป็นสิ่งที่บุคคลจะเข้าถึงได้ ธรรมนั้นสังคมไม่สามารถมีปัญญารู้ได้ บุคคลแต่

ละคนเท่านั้นที่จะมีปัญญารู้แจ้งเข้าถึงสัจธรรม

แต่ในเวลาเดียวกัน พระพุทธศาสนาก็มีหลัก

เกณฑ์ที่เรียกว่า วินัย เป็นรูปแบบ เป็นกฎเกณฑ์ เป็นเรื่องของสภาพแวดล้อมทางด้านร่างกาย เน้น

ไปทางวัตถุ เป็นเรื่องของสังคม บัญญัติขึ้นเพื่อให้สังคมอยู่ได้ มนุษย์แต่ละบุคคลจะต้องมาอยู่รวม

กันเป็นสังคม แล้วธรรมและวินัย สองอย่างนี้ก็มาสัมพันธ์กัน

พระพุทธศาสนาให้ความสำคัญทั้งแก่ธรรมและวินัย หรือจะพูดเป็นภาษาปัจจุบันว่า ให้ความสำคัญทั้ง

แก่บุคคลและระบบ ให้ความสำคัญทั้งแก่ปัจเจกชนและสังคม ให้ความสำคัญทั้งแก่สาระและรูปแบบ

ให้ความสำคัญทั้งแก่การปฏิบัติทางด้านในจิตใจและการปฏิบัติด้านนอกที่เน้นวัตถุ กาย วาจา และให้มี

การสมัครใจและการบังคับ อย่างมีสมดุลพอดี นี้คือลักษณะของพระพุทธศาสนาอย่างหนึ่งที่เข้ากับ

ข้อแรกด้วย แต่แยกให้เห็นเป็นพิเศษต่างหาก

จะเห็นว่า ในพระพุทธศาสนานี้ ท่านให้ธรรมเป็นเรื่องของการสมัครใจ เราแต่ละคนเกี่ยวข้องกับธรรม

ด้วยสติปัญญาของตนเอง จะต้องรู้เข้าใจเห็นแจ้งสัจธรรมด้วยปัญญาของตนเอง เฉพาะบุคคล

แต่ในเวลาเดียวกันนั้น ก็มีวินัยเป็น

เรื่องของสังคม เป็นเรื่องของรูปแบบ เป็นเรื่องของการปฏิบัติด้านกายวาจา เป็นแบบแผนที่บังคับ

แก่ทุกคนเสมอกัน สำหรับให้เป็นเครื่องหล่อหลอม เป็นเครื่องที่จะสร้างสภาพแวดล้อมชักจูงบุคคล

เข้าหาธรรม และเป็นเครื่องสร้างสภาพชีวิต และสภาพสังคมที่เอื้อต่อการที่จะนำธรรมมาใช้

ปฏิบัติ ตลอดจนการที่จะเจริญงอกงามยิ่งขึ้นไป ในธรรม และเข้าถึงธรรม

ธรรมและวินัยสองอย่างนี้ ถ้าจัดให้พอดีแล้วก็ได้ความสมดุลเกื้อกูลซึ่งกันและกัน ประสานสัมพันธ์

กัน ธรรมเป็นที่อิงอาศัยของวินัย วินัยคือกฎเกณฑ์ข้อบังคับแบบแผนของสังคมเป็นการจัดตั้ง ถ้าไม่

อิงธรรมก็ใช้ไม่ได้ ถ้าไม่ตั้งอยู่บนฐานของธรรมก็กลายเป็นการไม่ถูกต้อง เพราะฉะนั้น วินัยต้องอิง

อยู่บนธรรม

อีกด้านหนึ่งเรามีวินัยเพื่ออะไร ก็เพื่อ

ให้คนเราแต่ละคนนี้ ได้มีสภาพแวดล้อมที่เกื้อกูลในการที่จะเข้าถึงธรรม ธรรมจึงเป็นจุดหมายของ

วินัย วินัยนั้นอิงอาศัยธรรม แล้วก็เป็นไปเพื่อให้คนเข้าถึงจุดหมายคือธรรมด้วย

ในแง่ของธรรม อาจจะพูดว่า ถ้าทุกคนเป็นคนดีแล้ว สังคมก็ดีไปเอง แต่ในแง่ของวินัย จะพูดต่อว่า

เพื่อช่วยให้ทุกคนเป็นคนดี เราจึงจัดตั้งระเบียบระบบ และจัดสรรสภาพแวดล้อมให้เป็นโอกาสที่คนจะ

ได้ฝึกฝนพัฒนาตนให้เป็นคนดี



วินัยเป็นเปลือกนอกช่วยห่อหุ้มเนื้อในคือ

ธรรมไว้ ถ้าไม่มีเปลือกนอกห่อหุ้มแล้ว ต่อไปไม่นานเนื้อในก็จะหายสูญไปลบเลือนไป เพราะ

ฉะนั้น เราจะต้องเห็นความสำคัญของทั้งเปลือกนอกและเนื้อใน

ถ้ามะม่วงไม่มีเปลือก หรือมะพร้าวไม่มีกะลา มันจะอยู่ได้ไหม เรา

อาจจะบอกว่ากะลาไม่สำคัญ เพราะกินไม่ได้ แต่ถ้าไม่มีกะลา เราก็ไม่ได้กินเนื้อและน้ำมะพร้าว

ในทางกลับกัน ถ้ามีแต่เปลือกมะม่วงและ

กะลามะพร้าว ไม่มีเนื้อมะม่วง ไม่มีเนื้อและน้ำมะพร้าว ก็ไม่รู้จะมีเปลือกมะม่วงและกะลามะพร้าวไว้

ทำไม เปลือกและกะลานั้นก็ไม่มีประโยชน์อะไร


ถ้ากะลาจะมีประโยชน์อะไรต่อไป โดยไม่มีเนื้อมะพร้าวก็ไม่ใช่มีประโยชน์ในฐานะกะลามะพร้าว แต่

อาจจะกลายเป็นกระบวยตักน้ำ เป็นภาชนะใส่ข้าวกิน หรือเป็นเครื่องมือขอทาน เป็นต้น กลายเป็น

ของอย่างอื่นไป เพราะฉะนั้น เราจึงต้องเห็นความสำคัญของทั้งกะลา และเห็นความสำคัญของเนื้อมะพร้าว

พระพุทธศาสนานั้นมีทั้งธรรมและวินัย และจากหลักธรรมและวินัยนี้ จึงมีสงฆ์ ซึ่งแบ่งเป็นสมมติ

สงฆ์ และอริยสงฆ์ ผู้เข้าถึงเนื้อในคือธรรมแล้วก็เป็นอริยสงฆ์

แต่ถ้าอยู่แค่ชั้นนอก อยู่แค่วินัย ก็เป็นสมมติสงฆ์

แต่สมมติสงฆ์นั้นตั้งขึ้นเพื่ออะไร ก็เพื่อความมุ่งหมายให้มีสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมในการที่บุคคลจะ

ปฏิบัติธรรม เพื่อจะได้เป็นพระอริยสงฆ์ และสมมติสงฆ์นี้แหละจะรักษาพระธรรมวินัยไว้ เป็นผู้ที่คอย

เผยแพร่ประกาศธรรมไว้ เพื่อจะให้มีคนได้มาเป็นอริยสงฆ์ได้ต่อๆ นานๆ เรื่อยๆ ไป เพราะฉะนั้น

สมมติสงฆ์ก็มีความสำคัญ แต่อริยสงฆ์ก็มีความสำคัญ

ถ้าไม่มีอริยสงฆ์จะมีสมมติสงฆ์ไว้ทำไม ก็ไม่มีความหมาย เพราะสิ่งที่ให้ความหมายแก่สมมติสงฆ์ ก็

คือความเป็นอริยสงฆ์ แต่สิ่งที่เอื้อต่อการเกิดมีและคงอยู่ของอริยสงฆ์ ก็คือสมมติสงฆ์ สิ่งที่ให้

ความหมายแก่วินัยก็คือตัวธรรม

แต่สิ่งที่จะรักษาธรรมไว้ ก็คือวินัย เพราะฉะนั้น พระพุทธศาสนา

จึงมีส่วนประกอบทั้งสองอย่าง

ธรรมกับวินัย อิงอาศัย และประสานสัมพันธ์กัน และรวมเข้าด้วยกันเป็นอันหนึ่งอันเดียว ดังที่ท่านเรียก

เป็นคำศัพท์คำเดียว เป็นเอกพจน์ว่า ธรรมวินัย เมื่อรวมเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันจึงเป็นพระพุทธ

ศาสนา คล้ายกับที่นาม และรูปประกอบกันเข้าเป็นชีวิต นาม และรูป อิงอาศัยและประสานสัมพันธ์

กัน และรวมเข้าด้วยกันเป็นอันหนึ่งอันเดียว ดังที่ท่านเรียกเป็นคำศัพท์คำเดียว เป็นเอกพจน์ว่า นาม

รูป เมื่อรวมเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันจึงเป็นชีวิต ถ้าขาดอย่างหนึ่งอย่างใดก็เป็นชีวิตไม่ได้

สำหรับพระสงฆ์นั้น เราจะเห็นว่า มีธรรม และวินัยควบคู่กันอยู่

แต่สำหรับฝ่ายคฤหัสถ์ในประเทศไทยปัจจุบันนี้ ควรจะต้องมีการเตือนกันว่า เราอาจจะมีการเน้นเอียง

สุดไปข้างใดข้างหนึ่งมากเกินไป

บางทีเรามานึกกันแต่ในแง่ธรรม จนกระทั่งสังคมพุทธไทยไม่มีวินัยเป็นของตนเอง

ถ้าเป็นอย่างนั้น สังคมพุทธจะดำรงอยู่ได้อย่างไรในระยะยาว และถ้าสังคมรักษารูปแบบอยู่ไม่ได้ ต่อ

ไปเนื้อในคือธรรมก็จะอยู่ไม่ได้เช่นเดียวกัน


ปัจจุบันนี้เป็นที่น่าสงสัยว่า การให้สำคัญอย่างพอดีระหว่างองค์ประกอบสองอย่างนี้ ในพุทธ

ศาสนา ยังเป็นไปด้วยดีหรือไม่ ขอฝากไว้พิจารณาด้วย.


(ลักษณะที่ ๔ ของพระพุทธศาสนาเป็นกรรมวาท กิริยวาท วิริยวาท ต่อ)

viewtopic.php?f=7&t=40238