สมถะและวิปัสสนาในโลกุตตระฌานเกิดร่วมเกิดพร้อมกันเสมอ

สมถะทำหน้าที่รักษาจิตให้บริสุทธิ์ขาวรอบ เป็นจิตที่ตั้งมั่นในโลกุตตระธรรมคืออารมณ์พระนิพพาน เป็นจิตที่มีอำนาจ อ่อน ควรแก่การงาน

วิปัสสนาทำหน้าที่ทำลายนิวรณ์ 5 โลกียะสัญญา และกิเลสสังโยชน์ทั้งหลาย

การหน่วงนิพพานเป็นอารมณ์ซึ่งเป็นอสังขตะ หน่วงด้วยสังขตะ เช่นมัคคปฏิปทา กล่าวคือหน่วงด้วยโลกุตตระฌาน คืออรหัตตมัคค อสังขตะจึงจะมีจริงได้

จิตหน่วงอารมณ์นิพพาน แล้วสามารถหน่วงอารมณ์วิปัสสนา ในขณะจิตเดียวกันได้

ในจิตดวงเดียวกัน มีขันธ์ 4 อันเป็นมัคคหรือเหตุ
จิตย่อมหน่วงอารมณ์นิพพาน ด้วยสัญญาขันธ์มาทำหน้าที่จำ
การสามารถหน่วงอารมณ์วิปัสสนา เนื่องด้วยปัญญาเครื่องทำลายกิเลสมาทำหน้าที่

พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงพยากรณ์ปัญหาแก่ พระอานนท์ในสมัยหนึ่งว่าภิกษุสามารถได้สมาธิด้วยการหน่วงเอานิพพานเป็นอารมณ์ กระทำไว้ในใจ โดยไม่จำต้องหน่วงเอาอุปธิ หรือสัพพสังขารนิมิตภายนอกอื่นใดเป็นอารมณ์.

โคตรภูบุคคล เป็นผู้ที่จักหยั่งลงสู่ โสดาปัตติมรรคบุคคลเป็นผู้น้อมไปในทาน ศีล ย่อมเจริญแม้วิปัสสนา ด้วยลักขณูปนิชฌาน อันเป็นมรรคภาวนาอันเป็นเครื่องนำออกไปจากโลก เพื่อปหานทิฐิ ตัณหา.

มรรคาเป็นไฉน ปฏิปทาเป็นไฉนเพื่อกระทำนิพพานนั้นให้แจ้ง.

อริยมรรคประกอบด้วยองค์ ๘ คือ ความเห็นชอบ ความดำริชอบ วาจาชอบ การงานชอบ เลี้ยงชีพชอบ เพียรชอบ ตั้งสติชอบ ตั้งใจชอบ
นี้แลเป็นมรรคา เป็นปฏิปทาเพื่อกระทำนิพพานนั้นให้แจ้ง.

เมื่อเจริญโลกุตรกุศล ย่อมเจริญฌานด้วยอรรถว่า เข้าไปเพ่งอย่างเดียวเท่านั้นก็หาไม่ ที่แท้ย่อมเจริญแม้มรรคด้วยอรรถว่านำออก.

นำออกจากอะไร ?

นำออกจากโลกียะ นำออกจากวัฏฏะ

สัมมาทิฏฐิ ชื่อว่า นำออกจากอวิชชา
สัมมาสังกัปปะ ชื่อว่า นำออกจากเครื่องกังวล
สัมมาวาจา ชื่อว่า นำออกจากความตรึกและความรำคาญ
สัมมากัมมันตะ ชื่อว่า นำออกจากบาปเวร
สัมมาอาชีวะ ชื่อว่า นำออกจากทุจริต
สัมมาวายามะ ชื่อว่า นำออกจากอกุศลและโลกียะกุศล
สัมมาสติ ชื่อว่า นำออกจากความหลงในขันธ์ 5
สัมมาสมาธิ ชื่อว่า นำออกจากกามและ อกุศลธรรมทั้งหลาย.

(กราบขอบพระคุณท่านมหาราชันย์ ที่ได้แสดงไว้)

พระไตรปิฎก เล่มที่ ๓๑ พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๒๓
ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค
ยุคนัทธวรรค วิราคกถา

[๕๘๘] วิราคะเป็นมรรค วิมุติเป็นผล

วิราคะเป็นมรรคอย่างไรฯ

ในขณะโสดาปัตติมรรค

สัมมาทิฐิด้วยอรรถว่าเห็น ย่อมคลายจากมิจฉาทิฐิ จากกิเลสอันเป็นไปตามมิจฉาทิฐินั้น จากขันธ์ และจากสรรพนิมิตภายนอก

วิราคะ (มรรค) มีวิราคะ (นิพพาน) เป็นอารมณ์ มีวิราคะเป็นโคจร เข้ามา
ประชุมในวิราคะ ตั้งอยู่ในวิราคะ ประดิษฐานอยู่ในวิราคะ

วิราคะในคำว่าวิราโค นี้มี ๒ คือ
นิพพานเป็นวิราคะ ๑
ธรรมทั้งปวงที่เกิดเพราะสัมมาทิฐิมีนิพพานเป็นอารมณ์เป็นวิราคะ ๑

เพราะฉะนั้น มรรคจึงเป็นวิราคะ องค์ ๗ ที่เป็นสหชาติ ย่อมถึงความเป็นวิราคะ
เพราะฉะนั้น วิราคะจึงเป็นมรรค

พระพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า และพระสาวก ย่อมถึงนิพพานอันเป็นทิศที่
ไม่เคยไปด้วยมรรคนี้ เพราะฉะนั้น อริยมรรคอันมีองค์ ๘ นี้เท่านั้น จึงล้ำเลิศ
เป็นประธาน สูงสุด และประเสริฐกว่ามรรคของสมณพราหมณ์เป็นอันมากผู้ถือ
ลัทธิอื่น เพราะฉะนั้น อัฏฐังคิกมรรคจึงประเสริฐกว่ามรรคทั้งหลาย ฯ

[๕๘๙] ในขณะสกทาคามิมรรค

สัมมาทิฐิด้วยอรรถว่าเห็น ฯลฯสัมมาสมาธิด้วยอรรถว่าไม่ฟุ้งซ่าน
ย่อมคลายจากกามราคสังโยชน์ ปฏิฆสังโยชน์กามราคานุสัย ปฏิฆานุสัยส่วนหยาบๆคลายจากกิเลสที่เป็นไปตามมิจฉาสมาธินั้นจากขันธ์ และจากสรรพนิมิตภายนอก
วิราคะมีวิราคะเป็นอารมณ์ ฯลฯเพราะฉะนั้น อัฏฐังคิกมรรคจึงประเสริฐกว่ามรรคทั้งหลาย ฯ

[๕๙๐] ในขณะอนาคามิมรรค

สัมมาทิฐิด้วยอรรถว่าเห็น ฯลฯ สัมมาสมาธิด้วยอรรถว่าไม่ฟุ้งซ่าน ย่อมคลายจากกามราคสังโยชน์ ปฏิฆสังโยชน์กามราคานุสัย ปฏิฆานุสัย ส่วนละเอียดๆ
คลายจากกิเลสที่เป็นไปตามมิจฉาสมาธินั้น จากขันธ์ และจากสรรพนิมิตภายนอก

วิราคะมีวิราคะเป็นอารมณ์ฯลฯ เพราะฉะนั้น อัฏฐังคิกมรรคจึงประเสริฐกว่ามรรคทั้งหลาย ฯ

[๕๙๑] ในขณะอรหัตมรรค

สัมมาทิฐิด้วยอรรถว่าเห็น ฯลฯ สัมมาสมาธิด้วยอรรถว่าไม่ฟุ้งซ่าน ย่อมคลายจากรูปราคะ อรูปราคะ มานะ อุทธัจจะอวิชชา มานานุสัย ภวราคานุสัย อวิชชานุสัย
คลายจากกิเลสที่เป็นไปตามมิจฉาสมาธินั้น จากขันธ์และจากสรรพนิมิตภายนอก

วิราคะมีวิราคะเป็นอารมณ์มีวิราคะเป็นโคจร เข้ามาประชุมในวิราคะ ตั้งอยู่ในวิราคะ ประดิษฐานอยู่ใน
วิราคะ

วิราคะในคำว่า วิราโค นี้มี ๒ คือ นิพพานเป็นวิราคะ ๑
ธรรมทั้งปวงที่เกิดเพราะสัมมาสมาธิมีนิพพานเป็นอารมณ์ เป็นวิราคะ ๑

เพราะฉะนั้นมรรคจึงเป็นวิราคะ
องค์ ๗ ที่เป็นสหชาติ ย่อมถึงความเป็นวิราคะ
เพราะฉะนั้นวิราคะจึงเป็นมรรค

พระพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า และพระสาวก ย่อมถึงนิพพานอันเป็นทิศที่ไม่เคยไปด้วยมรรคนี้

เพราะฉะนั้น อริยมรรคมีองค์ ๘ นี้เท่านั้น จึงล้ำเลิศ เป็นประธาน สูงสุด และประเสริฐกว่ามรรคของสมณพราหมณ์เป็นอันมากผู้ถือลัทธิอื่น เพราะฉะนั้น อัฏฐังคิกมรรคจึงประเสริฐกว่ามรรคทั้งหลาย ฯ

อนุโมทนาสาธุคร๊าบบ

push