บนทางสายเอก
โดยพระมหาอุเทน ปัญญาปริทัตต์

ทางที่ผู้คนร่วมเดินกันมากมาย บาทวิถีเต็มด้วยรอยเท้าเหยียบย่ำ ทางเส้นนั้นถูกใช้อย่างคุ้มค่า มันไม่เคยเงียบเหงาเปล่าเปลี่ยวและอ้างว้าง ทว่าตลอดเส้นทางกระทั่งสิ้นสุดมันก็ไม่เคยพานพบความเงียบสงบเหมือนกัน ยิ่งคนไร้ระเบียบทางจิตย่างเท้าเหยียบย่ำ ยิ่งตอกย้ำความสับสน ทางของคนหมู่มากจะนำพาไปหาสิ่งใดหากมิใช่ความวุ่นวาย อย่า! อย่ากังวลว่าจะหาเพื่อนร่วมทางมิได้ คนส่วนมากยินดีก้าวลงสู่ทางแห่งความวุ่นวายด้วยกันทั้งนั้น ไม่อยากก้าวออกมาเดินอยู่บนทางสงบ โดยเฉพาะทางเดี่ยว เดินตามลำพังเพียงผู้เดียว เรียกว่า “ทางสายเอก”

จะหาคนเดินทางสายเอก เปรียบขุดหาเพชรพลอยจากภูเขาทั้งลูกยังง่ายเสียกว่า ทางสายเอกตามอริยมรรคนั้นไม่คดเคี้ยวตัดตรงสู่ความพ้นทุกข์สถานเดียว แต่จะก้าวเดินเฉพาะคนใจเพชรเด็ดเดี่ยวจริงๆ คนกลัวความเปล่าเปลี่ยวหรือจะกล้าก้าวเดิน เพราะทางสายนี้เป็น “ถนนสายไร้มิตรภาพ” ปราศจากพวกพ้องเพื่อนฝูง ต้อง ยืน เดิน นั่ง เพียงคนเดียว ไม่ยุ่งเกี่ยวกับใคร และที่สำคัญต้องกระตุ้นเตือนตนเองอยู่เสมอว่า ก้าวไปข้างหน้าอย่าถอยกลับ เพียรเดินไปเถิดทางสายนี้จะนำท่านไปสู่ความดับเย็นเอง

ถนนหลายสายทอดทาบอยู่กับพื้น แต่ละสายล้วนมีจุดหมายเฉพาะกัน บางสายเราอาจดั้นด้นเดินถึงโดยไม่ต้องอาศัยคนชี้บอก แต่บางสายต้องอาศัยคนชี้บอกมิฉะนั้นจะพลัดหลงออกนอกเส้นทาง โดยเฉพาะทางนำสู่การพ้นทุกข์ ที่ท่านเรียกว่า “เอกายนมรรค” คือ “ทางสายเอก” ต้องอาศัยการชี้บอกจากท่านผู้เคยเดินถึงเท่านั้น เบื้องแรกความสำคัญอยู่ที่คนชี้บอก แต่ต่อมาความสำคัญอยู่ที่ตัวเราผู้ก้าวเดิน (องค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าเป็นเพียงผู้ชี้บอกทางเดิน แต่ท่านทั้งหลายต้องเดินตามทางเอง)

หากตัดสินใจเดินจริงๆจะต้องศรัทธา เชื่อมั่น บากบั่น พรากเพียร และที่สำคัญอย่ามัวลังเลสงสัย เพราะมันคือแมลงร้ายที่เกาะกัดกินใบอ่อนศรัทธา ครั้นใบอ่อนศรัทธาถูกแมลงร้ายรุมแทะทำลาย ก็เสื่อมคลายกลายเป็นความท้อถอย ทางที่เคยทอดตรงจะกลายเป็นทางที่คดเคี้ยวไปทันใด ทางที่เคยสว่างไสวจะมืดมิดทันที

ต้นธารแม่น้ำคงคาอยู่ที่ปากถ้ำของเทือกเขาหิมาลัยไหลทะลักลงมาระยะทางแสนยาวไกลกว่าจะถึงมหาสมุทร แต่เมื่อรี่ไหลอยู่เรื่อยๆไม่หยุดในที่สุดก็ถึงจุดหมาย เช่นกัน ณ จุดหมายปลายทางของเอกายนมรรคนั้น “ความพ้นทุกข์” ยังรอท่านอยู่เสมอ

การย่างเท้าเดินบนทางสายเอก แม้ท่านจะจำกัดว่าต้องเดินแต่เพียงผู้เดียวห้ามเกาะเกี่ยวกับใคร กระนั้นก็ไม่ถึงกับโดดเดี่ยวเดียวดาย ศรัทธายังผูกมิตรชิดใกล้ วิริยะยังให้กำลังใจ สติยังคอยห่วงใยดูแล สมาธิยังประสานสัมพันธ์มั่น ปัญญายังจุดประทีบส่องสว่าง อย่ากลัวว่าเดินทางสายเอกแล้วจะเงียบเหงา เพราะท่านมิให้เราอยู่เฉยๆเฉื่อยชาปล่อยเวลาล่วงไปอย่างไร้ความหมาย ขอบอกก่อนว่า “บนทางสายนี้ไม่มีพื้นที่ว่างสำหรับคนเกียจคร้าน” ท่านจะต้องเพียรอย่างต่อเนื่องไม่ขาดสาย เกี่ยวร้อยวิริยะเหมือนลูกโซ่เชื่อมโยงสัมพันธ์กันไป และกิจที่ต้องทำย้ำซ้ำแล้วซ้ำเล่า คือการกำหนดรู้ขันธ์๕ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ซึ่งจะต้องรู้จริงๆ รู้เพื่อละ

เพราะก่อนจะละต้องรู้ให้แจ่มแจ้งแสงสว่างปรากฏความมืดอันตรธาน ขันธ์๕ปรากฏ ตัณหาก็หลบฉากเช่นกัน ยิ่งยามองค์แห่งการตรัสรู้คือพระโพชฌงค์๗ รวมพลังพรั่งพร้อมจริงๆ รากแห่งตัณหาจะถูกรื้อถอนทิ้ง ทำนบแห่งอุปาทานจะพังทลายลง กิเลสอาสวะทั้งหลายจะเหือดหายสิ้น เมื่อนั้นกิจบนทางสายเอกก็สำเร็จบริบูรณ์ นับแต่นั้นท่านจะพบแต่ความสุขบริสุทธ์ สะอาด สว่างสงบ