อธิบาย อโมหะ
อโมหะ มีการแทงตลอดสภาวะ หรือการมีการแทงตลอดไม่ผิดพลาดเป็นลักษณะ
เหมือนการแทงตลอดของลูกธนูที่นายขมังธนูผู้ฉลาดยิงไป ฉะนั้น
มีการส่องอารมณ์เป็นรส เหมือนประทีปมีความไม่หลงเป็นปัจจุปัฏฐาน เหมือนคนแสดง
ที่ชำนาญแก่คนที่ไปป่า ก็ธรรมทั้ง ๓ นี้พึงเห็นว่าเป็นมูลแห่งกุศลธรรมทั้งปวง
[๔๖๙] สภาวะใด ๆ แห่งธรรมทั้งหลาย ชื่อว่า สภาวะอย่างไร คือตามสภาวะ.
การแทงตลอดตามสภาวะนั้น ๆ ชื่อว่า ยถาสภาวปฏิเวโธ การแทงตลอดตามสภาวะ. การ
แทงตลอดไม่พลาด คือไม่ผิด ชื่อว่า อกุยลิตปฏิเวโธ แปลว่า การแทงตลอดไม่ผิดพลาด
การส่องอารมณ์ คือการกำจัดความมืดคือสัมโมหะอันปกปิดความมืดนั้น ชื่อว่า การส่อง
อารมณ์. อโมหะย่อมปรากฏโดยอาการคือความไม่หลงในอารมณ์แม้ไหน ๆ หรือเข้าไป
ตั้งไว้ซึ่งความไม่มีความหลงนั้น เพราะความเป็นปฏิปักษ์ต่อความหลง เหตุนั้น อโมหะจึง
ชื่อว่า มีความไม่หลงเป็นปัจจุปัฏฐาน. คำว่า เป็นมูลแห่งกุศลธรรมทั้งปวง ความว่า เป็น
ที่อาศัยแห่งกุศลธรรมอันเป็นไปในภูมิ ๔ ทั้งปวง ด้วยให้สำเร็จความตั้งมั่นด้วยดี มีใช้ด้วย
การยังกุศลธรรมเหล่านั้นให้สำเร็จความเป็นกุศล. เพราะถ้าความที่กุศลธรรมเหล่านั้นจะ
เป็นกุศลได้ พึงเนื่องด้วยกุศลมูลไซร้ เมื่อเป็นอย่างนี้ ความที่กุศลธรรมเหล่านั้นเป็นเหตุ
ปัจจัยในรูปที่มีกุศลธรรม อันเนื่องด้วยกุศลมูลนั้นเป็นสมุฏฐาน ก็จะไม่พึงมี. เพราะกุศล-
ธรรมเหล่านั้นจะยังความเป็นกุศลเป็นต้น ให้สำเร็จแก่กุศลธรรมเหล่านั้น ก็หามิได้ ทั้งจะ
ไม่เป็นปัจจัยก็หามิได้. ข้อนี้ สมด้วยพระบาลีที่ตรัสไว้ว่า เหตุ ๖ เป็นปัจจัยโดยเหตุปัจจัย
แก่ธรรมทั้งหลายที่สัมปยุตกับเหตุ และแก่รูปทั้งหลายที่มีธรรมอันสัมปยุตกับเหตุนั้นเป็น
สมุฏฐาน แม้ความที่อัพยากตธรรมเป็นธรรมเนื่องกับอัพยากตมูล ก็จะไม่พึงมีเหมือนกับ
ความเป็นกุศลธรรมฉะนั้น เมื่อเป็นอย่างนั้นความที่อเหตุกจิตเป็นอัพยากตธรรม ก็จะไม่
พึงมี ในฝ้ายอกุศลเล่า อกุศลจิตดวงใดมีมูลเดียวเท่านั้น อกุศลจิตดวงนั้นเป็นอกุศลก็จะ
ไม่พึงมี จะต้องมีทั้งสองมูล เพราะเหตุนั้น ความเป็นกุศลเป็นต้น ก็จะไม่เนื่องกับมูล โดย
ที่แท้ ก็จะเป็นธรรมที่เนื่องกับโยนิโสนสิการเป็นต้น. แต่บัณฑิตพึงถือเอาว่า เป็นมูลที่ให้
สำเร็จความที่กุศลธรรมเหล่านั้นตั้งมั่นด้วยดี.