อาสิวิโสปมสูตร
อริยมรรคหมวดสมาธิ ๓
สัมมาวายามะ
นอกจากอริยมรรคหมวดศีล ยังมีอริยมรรคหมวดต่อมา คือสมาธิ
ซึ่งได้แก่ สัมมาวายามะ ความเพียรชอบ หมายถึง ความเพียรในการ
ปิดกั้นอกุศล ในการกำจัดอกุศล ในการทำกุศล และในการเพิ่มพูนกุศล

กล่าวโดยย่อคือการปิดกั้นบาปเก่า กำจัดบาปใหม่ ทำกุศลใหม่
และเพิ่มพูนกุศลเก่า หมายความว่า คนทั่วไปต้องปิดประตูไว้ในเวลาอยู่
บ้านเพื่อไม่ให้ขโมยเข้าบ้าน จิตของเราก็เช่นเดียวกัน ต้องประกอบด้วย
สัมมาวายามะ คือความเพียรชอบ ซึ่งเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า สัมมัปปธาน ๔

ความเพียรประการแรก ได้แก่ สังวรปธาน คือ เพียรระวังยับยั้ง
หรือปิดกั้นบาปอกุศลธรรมที่ยังไม่เกิด มีให้เกิดขึ้น หมายความว่า อกุศล
ใดที่เรายังไม่เคยทำ เราต้องพยายามรักษาใจของเราเพื่อไม่ให้เกิดอกุศล
เหล่านั้น, ความเพียรประการที่ ๒ ได้แก่ ปหานปธาน คือ เพียรละหรือ
เพียรกำจัดบาปอกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้ว, ความเพียรประการที่ ๓ ได้แก่
ภาวนาปธาน คือ เพียรเจริญหรือเพียรก่อให้เกิด หมายความว่า เพียร
ทำกุศลธรรมที่ยังไม่เคยทำมาก่อนให้เกิดมีขึ้น เช่น การเจริญมตตา
ภาวนาให้เกิดขึ้นในจิตของเรา ความเพียรประการที่ ๔ ได้แก่ อนุ-
รักขนาปธาน คือ เพียรรักษากุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้วให้ตั้งมั่นและเจริญ

ยิ่งขึ้น หมายความว่า หลังจากนั้นก็ต้องพยายามเพิ่มพูนเมตตาภาวนาให้
เจริญไพบูลย์งอกงามมากยิ่งขึ้นไปในจิตของเรา

ดังนั้น สัมมาวายามะจึงเป็นองค์คุณที่จำเป็นในขณะปฏิบัติธรรม
เราต้องพยายามปิดกั้นอกุศลไม่ให้เกิดในใจ หรือถ้ามันเกิดขึ้น เราก็ต้อง
กำจัดมัน คือ ถ้ามีโทสะเกิดขึ้น เราต้องกำหนดว่า "โกรธหนอๆ" เพื่อ
กำจัดโทสะนั้น หรือถ้ากำหนดว่า "โกรธหนอๆ" แล้ว โทสะยังไม่หาย
เราก็แผ่เมตตาเพื่อทำให้โทสะเบาบางลง

สัมมาสติ สัมมาสมาธิ

อริยมรรคมีองค์ ๘ หมวดสมาธิ ประการต่อมาคือ สัมมาสติ
การระลึกชอบ หมายถึง การเจริญสติรู้เท่าทันปัจจุบันในกองรูป เวทนา
จิต และสภาวธรรม นอกจากสัมมาสติแล้ว ก็มีสัมมาสมาธิ ความตั้งมั่น
มายถึง การดำรงใจไว้อย่างมั่นคงในรูปนามปัจจุบันทุกขณะๆ ที่ผู้ปฏิบัติ
กำหนดรู้อยู่