ถามว่า: วิโมกข์มีเท่าไหร่
ตอบ: วิโมกข์มี ๑๑ ประการ

มี ๘ ประการบ้าง(วิโมกข์ ๘ ยกเว้นโลกุตตรวิโมกข์)
มี ๗ ประการบ้าง (วิโมกข์ ๗ ยกเว้นนิโรธสมาบัติ)
มี ๓ ประการบ้าง (สุญญตวิโมกข์เป็นต้น ๓ ตามสุตตันตนัย)
มี ๒ ประการบ้าง (สุญญตวิโมกข์และอัปปณิหิตวิโมกข์ ยกเว้นอนิมิตวิโมกข์ ตามพระอภิธรรม)

[วิโมกข์ คือ ความหลุดพันจากกิเลส มี ๑๑ ประการ คือ
๑. ผู้มีรูปมองเห็นรูปภายใน = รูปฌาน ๔ ของผู้ได้ฌานโดยเจริญกสิณที่กำหนดวัตถุ
ภายในกายของตน เช่น สีผม เป็นต้น
๒.ผู้มีรูปสัญญาภายในมองเห็นรูปภายนอก = รูปฉาน ๔ ของผู้ให้ฌานโดยเจริญกสิณที่
กำหนดอารมณ์ภายนอก
๓. ผู้น้อมใจดิ่งไปว่า "งาม" = ฌานของผู้เจริญวรรณกสิณ กำหนดสีที่งาม หรือเจริญ
อัปปมัญญา
๔. ผู้บรรลุอากาสานัญจายตนะโดยมนสิการว่า อากาศหาที่สุดมิได้ เพราะล่วงพ้นรูปสัญญา
โดยสิ้นเชิง และปฏิฆสัญญาดับไปเพราะไม่ใส่ใจนานัตตสัญญา
๕. ผู้บรรลุวิญญาณัญจายตนะโดยมนสิการว่า วิญญาณหาที่สุดมิได้ เพราะล่วงพันอากาสา
นัญจายตนะโดยสิ้นเชิง
๖. ผู้บรรลุอากิญจัญญายตนะโดยมนสิการว่า ไม่มีอะไรเลย เพราะล่วงพ้นวิญญาณัญจา-
ยตนะโดยสิ้นเชิง
๗. ผู้บรรลุเนวสัญญานาสัญญายตนะ เพราะล่วงพ้นอากิญจัญญายตนะโดยสิ้นเชิง
๘. ผู้บรรลุสัญญาเวทยิตนิโรธ เพราะล่วงพ้นเนวสัญญานาสัญญายตนะโดยสิ้นเชิง
๙. สุญญตวิโมกข์ ความหลุดพ้นด้วยการรู้เห็นความว่างเปล่า คือ หลุดพ้นด้วยการ
หยั่งเห็นอนัตตาแล้วถอนความยึดมั่นได้
๑๐. อนิมิตตวิโมกข์ ความหลุดพ้นด้วยการไม่ถือเอานิมิต คือ หลุดพันด้วยการหยั่งเห็น
ความไม่เที่ยงแล้วถอนนิมิตได้
๑๑.อัปปนิหิตวิโมกข์ ความหลุดพ้นด้วยการไม่ทำความปรารถนา คือ หลุดพ้นด้วยการ
หยั่งเห็นทุกข์แล้วถอนความปรารถนาได้
ในบรรดาวิโมกข์เหล่านี้ สมาบัติ ๗ อย่างแรกชื่อว่า วิโมกข์ เพราะพ้นจากธรรมตรงกันข้าม
ด้วยการข่มไว้ในขณะบรรลุ และเพราะน้อมไปไนอารมณ์ นิโรธสมาบัติชื่อว่า อปคมวิโมกข์ คือ วิโมกข์
ที่พันจากสัญญาและเวทนา เพราะพันไปจากสัญญาและเวทนาโดยสิ้นเชิง ส่วนโลกุตตรธรรมชื่อว่า วิโมกข์
เพราะพ้นไปจากกิเลสที่ถูกมรรคนั้นๆ ละได้เด็ดขาด]
กติ สมาธี. ตโย สมาธี- สวิตกโก สวิจาโร สมาธิ, อวิตถุโก วิจารมตฺโต
อวิตกฺโก อวิจาโร สมาธิ.