ว่าโดยจำนวนไม่หย่อนไม่ยิ่ง
[๕๓๕] ข้อว่า โดยจำนวนไม่หย่อนไม่ยิ่ง มีอธิยายดังนี้
หากจะพึงมีผู้ลงสัยถามว่า "ก็เพราะเหตุไร พระผู้มีพระภาคจึงตรัสอริยสัจไว้ ๔ ข้อ
เท่านั้น ไม่หย่อนไม่ยิ่งเลย" ?
ตอบว่า เพราะอริยสัจอื่นไม่มี และเพราะอริยสัจข้อใดข้อหนึ่งเอาออกไปไม่ได้
จริงอยู่ สัจจะอื่นที่ยิงไปกว่าอริยสัจทั้ง ๔ นี้ไม่มี หรือสัจจะทั้ง ๔ นี้ พึงนำเอาออกไปแม้
ข้อเตียวก็ไม่ได้ เหมือนดังพระบาลีที่ตรัสไว้ว่า "ดูกรภิกษุทั้งหลาย ในโลกนี้สมณะหรือ
พราหมณ์พึงมากล่าวว่า 'นี้ไม่ใช่เป็นทุกขอริยสัจ ทุกขอริยสัจเป็นอย่างอื่น เราเว้น
ทุกขอริยสัจนี้ จักบัญญัติทุกยอริยสัจอื่น' ดังนี้ ข้อนี้ไม่ใช่ฐานะที่จะมีได้" ดังนี้เป็นต้น
และดังพระบาลีทีตรัสไว้า "ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็สมณะหรือพราหมผู้ใดผู้หนึ่ง พึง
กล่าวอย่างนี้ว่า "ทุกขอริยสัจที่พระสมณโคดมแสดงแล้วนี้ ไม่ใช่เป็นอริยสัจข้อที่ ๑
ข้าพเจ้าขอบอกคืนทุกขอริยสัจข้อที่ ๑ นี้แล้ว แล้วจักบัญญัติทุกขอริยสัจข้อที่ ๑ อื่น'
ดังนี้ ข้อนี้ไม่ใช่ฐานะที่จะมีได้" ดังนี้เป็นต้น.

อีกประการหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเมื่อจะตรัสบอกปวัตติ ความหมุนไป ก็ได้ตรัส
บอกพร้อมทั้งเหตุ และเมื่อตรัสบอกนิวัตติ ความหมุนกลับ ก็ได้ตรัสบอกพร้อมทั้งอุบาย
ด้วยประการฉะนี้ จึงได้ตรัตอริยสัจ ๔ ข้อเท่านั้น เพราะเหตุทั้ง ๒ แห่งปวัตติและนิวัตติมี
ข้อนี้เป็นอย่างยิ่ง อนึ่ง ได้ตรัสอริยสัจ ๔ ข้อเท่านั้น แม้ด้วยอำนาจแห่งธรรมที่พึงกำหนด
รู้ ธรรมที่พึ่งละ การมที่พึงทำให้แจ้ง และธรรรมที่พึงเจริญ แห่งวัตถุแห่งตัณหา ตัวตัณหา
ความดับตัณหา และอุบายดับตัณหา และแห่งอาลัย ควานมีอาลัยเป็นที่มายินดี การถอน
อาลัย และอุบายถอนอาลัย
พึงทราบวินิจฉัยโดยจำนวนไม่หย่อนไม่ยิ่งในอริยสัจนี้ ด้วยประการดังกล่าวมาฉะนี้