นิพพานไม่มีการมาและการไป

อาจเกิดคำถามว่า เป็นไปได้หรือไม่ที่สัตว์โลกจะไปนิพพาน
โดยวิธีเดียวกันกับที่สัตว์จากอบายมาเกิดในมนุษยโลก หรือคนจาก
มนุษย๋โลกไปเกิดในเทวโลก ตอบว่า ในนิพพานไม่มีการเกิดเช่นนั้น
คำศัพท์ที่นิยมใช้ในการอธิบายการไปนิพพานของพระพุทธเจ้าและ
เหล่าพระอรหันต์คือ "บรรลุ" หรือ "เข้า" โดยเฉพาะ
อนุปาทิเสสนิพพาน ซึ่งไม่ได้หมายความว่ามีการเกิดขันธ์ใหม่ แต่
เป็นการตัดกระแสนามและรูปที่ก่อให้เกิดภพ เป็นการดับสนิทของ
กระแสขันธ์ และการดับสนิทนี้เรียกว่า อนุปาทิเสนิพพาน ไม่ใช่
เป็นการเกิดขึ้นของขันธ์ไหม่ในมนุษยโลก เทวโลก หรือพรหมโลก
อีกทั้งไมใช่สถานที่แห่งใดแห่งหนึ่งที่สัตว์จากภพภูมิอื่นจะมาเกิดได้

ในทำนองเดียวกัน ไม่มีผู้ใดสามารถเดินทางจากนิพพาน
ไปสู่ภพภูมิอื่นได้ สัตว์โลกที่ทำกุศลกรรมไว้เมื่อตายจากโลกมโลกมนุษย์
ย่อมไปสู่เทวโลก หรือเทวดาจากสวรรค์ก็อาจลงมาเกิดในโลกมนุษย์
ส่วนผู้ที่กระทำกรรมชั่วเมื่อตายจากโลกมนุษย์แล้วย่อมต้องไบเกิด
ในภูมิเบื้องต่ำ แต่ในนิพพานไม่มีการไปมาแบบนั้น

นิพพานไม่มีการตั้งอยู่

บ่อยครั้งที่เกิดคำถามขึ้นว่า พระพุทธองค์และพระอรหันต์
ทั้งหลายยังคงมีอยู่ในนิพพานหรือไม่
ตอบว่า ในนิพพานไม่มีรูป เนื่องจากไม่ได้สร้างขึ้นจากรูป
หรือนามชนิดพิเศษ นิพพานจึงไม่ใช่สถานที่สำหรับอยู่อาศัยเหมือน
ในเมืองสวรรค์หรือมนุษย์โลก

นิพพานไม่มีการจุติและการเกิดขึ้น

ในภูมิ ๓๑ นั้น สัตว์เกิดมาเพื่อตายและเกิดใหม่เพื่อตายอีก
แต่นิพพานไม่มีการตายและไม่มีการเกิด ในโลกของเทวดาและ
พรหม การเกิดหมายถึงการผุดเกิดโตขึ้นทันที และการตายหมายถึง
กรอันตรธานไปในทันที แต่นิพพานเป็นการดับของขันธ์ทั้งหมด
ในการดับนี้ไม่มีทั้งการปรากฏและการอันตรธานไป

นิพพานไม่มีที่ตั้ง

นิพพานนั้นไม่มีที่ตั้ง ฉะนั้นจึงไม่สามารถหาที่อยู่อาศัยของ
นิพพานได้ นิพพานนั้นไม่ได้อยู่ที่ใด ๆ เหมือนเปลวไฟที่ดับไปแล้ว
อยู่ในสถานที่แห่งใดแห่งหนึ่ง

ในศัพท์ว่า รูปนาม คำว่า นาม หมายรวมถึงนิพพาน แต่
นิพพานมีลักษณะเฉพาะต่างหากออกไป มิได้รวมเข้าในจิต (สภาพรู้
อารมณ์) หรือเจตสิก (สภาพที่เกิดร่วมกับจิต) จึงไม่ประกอบด้วย
ลักษณะ ๓ อย่าง คือ อุปปาทะ (การเกิดขึ้น), ฐิติ (การตั้งอยู่) และ
ภังคะ (การดับไป) ที่เป็นลักษณะของจิตและเจตสิก แม้จะไม่อาจ
กล่าวได้ว่านิพพานอยู่ในที่แห่งใด แต่ก็กล่าวโดยอุปมาได้ว่านิพพาน
มีอยู่ในร่างกายที่ยาววาหนาคืบกว้างศอกของพระอรหันต์ เพราะ
เป็นการดับของรูปนามภายในร่างกายนี้เอง