อัญญมัญญปัจจัย
ธรรมที่ช่วยเหลือซึ่งกันและกัน
ปัจจัยธรรม+ปัจจยุปันนธรรม หมายถึง กลุ่มธรรมที่เป็นทั้งเหตุและผลต่อกันและกันไปมาให้กับกันและกัน

การเกิดโดยความเป็นเหตุเป็นผลต่อกันและกันระหว่าง เวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณทั้งหลาย ซึ่งได้แสดงไปแล้วในสหชาตปัจจัยนั้น พระพุทธองค์ท่านทรงเรียกว่าการเกื้อกูล ในรูปแบบของอัญญมัญญปัจจัย

เมื่อเกิดสัมผัสก็เกิด เวทนารู้สึก สัญญาทำหน้าที่บันทึกข้อมูลนั้นไว้ยิ่งเจ็บ ยิ่งจำ ยิ่งจำ ก็ยิ่งเจ็บ นี่แหละคือตัวอย่างของความเป็นอัญญมัญญปัจจัย ระหว่างเวทนากับสัญญา

ในการทำงานของคนเราก็เช่นเดียวกันคือความรู้ความเข้าใจความรู้สึกรับผิดชอบชั่วดีความมีเหตุผลจนสามารถแยกแยะว่าอะไรควรทำไม่ควรทำความสามารถในการ ตัดสินวินิจฉัยการมีเจตนามุ่งมั่นในการทำงานให้มีประสิทธิภาพจนก่อให้เกิดประสิทธิผลกล่าวคือความสำเร็จในการงานต่างๆ นั้นก็พึงทราบว่าเป็นลักษณะความถึงพร้อมแห่งอัญญมัญญปัจจัยนั่นเอง

คนเราเกิดมาต้องพาพึ่งพาช่วยเหลือซึ่งกันและกันนี่ก็เป็นลักษณะของอัญญมัญญปัจจัยซึ่งหากเป็นไปในทางที่ดีเป็นบุญเป็นกุศลก็กล่าวได้ว่าเป็นอัญญมัญญปัจจัยในทางที่ดี (กุศลอัญญมัญญปัจจัย)แต่ถ้าหากเป็นไปในทางที่ไม่ดีร่วมกันทำความชั่วก็จะเป็นลักษณะอกุศลอัญญมัญญปัจจัย

สรุปว่าในสังคมโลกปัจจุบันนั้นการร่วมด้วยช่วยกันการให้ความช่วยเหลือซึ่งกันและกันไม่ว่าจะเป็นนายหน้าที่การงานหรือความสมัครสมานสามัคคีร่วมแรงร่วมใจในการช่วยเหลือสังคมช่วยเหลือการบำเพ็ญประโยชน์สังคมอย่างไรอย่างหนึ่งด้วยความมุ่งมั่นโดยไม่เห็นแก่ความเหน็ดเหนื่อยใดๆเหตุการณ์ กิจกรรมเหล่านี้ก็ล้วนแต่เป็นการเกื้อกูช่วยเหลือซึ่งกันและกันในรูปแบบของความเป็นอัญญมัญญปัจจัยทั้งสิ้น

อย่างน้อยๆ การช่วยเหลือกันระหว่างบุคคลในครอบครัวเช่นพ่อช่วยแม่ แม่ช่วยพ่อทำงาน ลูกช่วยพ่อแม่ พ่อแม่ช่วยเหลือลูก สามีช่วยเหลือภรรยาช่วยเหลือทำหน้าที่ ที่ตนรับผิดชอบโดยไม่ขาดตกบกพร่องเหล่านี้ก็ล้วนแล้วเป็นลักษณะของอัญญมัญญปัจจัยทั้งสิ้น

จึงขอให้ท่านทั้งหลายจงเข้าใจและซาบซึ้งในการเกื้อกูลซึ่งกันและกันด้วยว่าบนโลกใบนี้ไม่มีความเก่งไม่มีใครเก่งกว่าใครอย่าลืมว่าธรรมชาติสร้างพวกเรามาก็เพื่อช่วยเหลือซึ่งกันและกันคนเราจึงมีความถนัดความเก่งกล้าสามารถในเหมือนกัน

สุดท้ายนี้ขอให้ท่านทั้งหลายจงเป็นผู้มีความกตัญญูกตเวทีตามธรรมช่วยเหลือซึ่งกันและกันนำพาโลกให้อยู่อย่างสงบร่มเย็นเถิด