ลักษณะของจักขุวิญญาณ
ในคัมภีร์อรรถกถากล่าวถึงลักษณะของจักขุวิญญานว่า

จกฺสนฺนิสสิตรูปวิชานนลกฺขณํ
"มีลักษณะรู้รูปโดยอาศัยจักษุ"

จักขุวิญญาณสามารถเห็นรูปารมณ์ดัวยอาศัยจักษุ กล่าวคือ จักขุวิญญาณนั้นต้องอาศัย
ดวงตาที่เป็นรูปได้ ข้อนี้ต่างจากความนึกคิด หรือจินตนาการแล้วเห็นสีต่างๆ ทางใจ ไม่นับ
ว่าเป็นการเห็นทางตา เมื่อผู้ปฏิบัติกำหนดว่า "เห็นหนอ" นับว่าได้รับรู้สภาวะเห็นที่ปรากฏทางตา
จัดว่าเป็นการรับรู้ลักษณะของจักขุวิญญาณดังกล่าว

หน้าที่ของจักขุวิญญาณมีกล่าวว่า

รูปมตฺตารมฺมณรสํ.
"มีหน้าที่รู้สี"

จักขุวิญญาณเพียงรับรู้สีต่างๆ เท่านั้นโดยอาศัยจักขุ ไม่อาจเข้าใจว่าเป็นบุรุษหรือสตรี
อีกทั้งไม่อาจเกิดความชอบใจหรือความไม่ชอบใจด้วยจักขุวิญญาณได้

อาการปรากฏของจักขุวิญญาณมีกล่าวว่า

รูปาภิมุขภาวปจฺจุปฏฺฐานํ
"ปรากฏ(แก่ปัญญาของผู้ปฏิบัติ)ด้วยความเป็นต่อหน้ารูปารมณ์"

จักขุวิญญาณนั้นดำเนินไปเฉพาะหน้าต่อรูปารมณ์ที่กำลังเห็นอยู่เหมือนพุ่งเข้าหารูปที่กำลังเห็นอยู่นั้น
แต่สภาวเห็นอาจไม่ชัดเจนเหมือนสภาวะได้ยิน ตัวอย่างของสภาวะได้ยินจะชัดเจนมากกว่า
เช่น เวลาที่เราได้ยินเสียง จิตของเราจะมุ่งตรงไปสิ่งที่ถูกได้ยิน ไม่ว่าสิ่งนั้นจะอยู่ทางทิศตะวันออก
ทิศตะวันตก ทิศเหนือ หรือทิศใต้ อยู่ใกล้หรือไกล อยู่ภายในร่างกายหรืออยู่ภ่ยนอกร่างกาย
จิตของเราก็จะมุ่งตรงต่อเสียง จิตที่รูอารมณ์ทางจักขุทวารหรือจักขุวิญญาณก็จะมุ่งตรงต่อรูป
ที่กำลังเห็นอยู่เช่นเดียวกัน ดังนั้น เมื่อผู้ปฏิบัติกำหนดว่า"เห็นหนอ"ย่อมสามารถเข้าใจอาการ
ปรากฏของจักขุวิญญาณคือความเป็นต่อหน้ารูปารมณ์

ด้วยเหตุนี้พระพุทธองค์จึงตรัสสอนให้ผู้ปฏิบัติเจริญสติระลึกรู้เท่าทันจักษุ รูปารมณ์
และจักขุวิญญาณตามสมควร คือ กำหนดว่า"เห็นหนอ"เขาย่อมรู้ถึงรูปคือจักษุตามความเป็นจริง
ในบางขณะอาจรู้ถึงรูปารมณ์ที่กำลังเห็นอยู่ตามความเป็นจริง โดยรู้สึกว่ารูปที่เห็นนั้นมา
กระทบดวงตา(ลักษณะ)หรือรู้สึกว่าเป็นอารมณ์ของการเห็น(หน้าที่)หรือรู้สึกว่า
เป็นฐานะที่ทำให้เกิดการเห็น (อาการปรากฏ)ส่วนใหญ่ผู้ปฏิบัติมักรับรู้ลักษณะของจักขุวิญญาณ
คือสภาวะเห็นเป็นหลักมากที่สุด อย่างไรก็ตาม ถ้าเขารู้เห็นสภาวะอย่างใดอย่างหนึ่ง คือ จักษุ
รูปารมณ์ หรือจักขุวิญญาณ ก็ถือว่าเป็นการรู้สภาวะธรรมในขณะที่เห็นได้แล้ว