๒๔๙
พระพุทธคุณเป็นชื่อที่ปรากฏโดยมีคุณธรรมเป็นเหตุ และคุณธรรมของพระพุทธเจ้า
ตั้งแต่เริ่มสร้างบารมี ๔ อสงไชยแสนกัปก็นับไม่ถ้วน ดังนั้น ชื่อของพระพุทธเจ้าจึงมีไม่ถ้วนนับไม่ได้

ดังพระสารีบุตรกล่าวไว้ว่า

"พระนามของพระพุทธเจ้าพร้อมด้วยคุณธรรม ไม่มีใครนับจำนวนได้ บุคคลพึงยกพระนาม
ขึ้นกล่าวด้วยคุณธรรมแม้ด้วยพระนามพันชื่อ"

คำไวพจน์ที่กล่าวในการระลึกถึงพระพุทธคุณว่า แม้เพราะเหตุนี้ พระผู้มีพระภาคพระองค์นั้น
เป็นผู้ไกลจากกิเลส ตรัสรู้ชอบโดยพระองค์เอง ถึงพร้อมด้วยความรู้และความประพฤติ เป็นผู้เสด็จ
ไปแล้วด้วยดี ทรงเป็นผู้แจ้งโลก ทรงเป็นสารถีฝึกบุคคลที่ควรฝึก ไม่มีใครยิ่งกว่า ทรงเป็นศาสดา
ของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาบ ทรงเป็นผู้รู้แจ้ง ทรงเป็นผู้อธิบายธรรม คำนั้นเป็นคำไวพจน์
ของพระพุทธเจ้าว่า พระผู้มีพระภาคผู้ตรัสรู้ทรงเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยกำลัง(สรีระและปัญญา)

ผู้บรรลุเวสารัชชญาณ(ปัญญาอาจหาญในธรรมที่ทำอันตราย ธรรมที่นำออกจากทุกข์ ความเป็น
พระพุทธเจ้าและความสิ้นอาสวะ) ผู้บรรลุปฏิสัมภิทา(ปัญญา แตกฉานในเหตุ ผล นิรุตติและปฏิสัมภิทา)
ผู้ละโยคะ ๔ (เครื่องประกอบเหล่าสัตว์เข้าในวัฏฏะ คือ กามโอฆะ ภวโยคะ ทิฏฐิโยคะ และอวิชชาโยคะ)

ผู้ล่วงพ้นการถึงอคติ........... ผู้ถอนลูกศร(ตัณหา),
ผู้หายจากแผล(กิเลส)........ ผู้ย่ำยีหนาม(กิเลส)
ผู้ดับปริยุฏฐานกิเลส........... ผู้พ้นจากเครื่องจองจำ
ผู้เปลื้องเครื่องร้อยรัด.......... ผู้ข้ามพ้นฉันทะ
ผู้ขจัดความมืดบอด(โมหะ).... ผู้ทรงจักษุ
ผู้ก้าวล่วงโลกขธรรม........... ผู้ปรารศจากความยินดียินร้าย
ผู้ไม่หวั่นไหวในธรรมที่น่าพอใจหรือไม่น่าพอใจ
ผู้ล่วงพ้นเครื่องผูก...... ผู้หยุดสงคราม .........ผู้ดีเลิศ
ผู้ทรงคบเพลิง(ปัญญา)......... ผู้กระทำแสงสว่าง(ปัญญา)
ผู้จุดประทีป ........ผู้ละความมืด....... ผู้มีคุณไม่มีประมาณ
ผู้กำจัดธุรี........ ผู้มีคุณไม่เปรียบเทียบ...... ผู้มีเกียรติคุณนับไม่ถ้วน
ผู้กระทำความสว่างไสว......... ผู้กระทำรัศมี........ผู้จุดประทีปอันสว่างไสวคือธรรม

ทั้งหมดนี้เป็นคำไวพจน์ของพุทธานุสสติ

"พระสุคตเจ้าทรงแสดงพระนิพพานนี้ว่า

สภาพไม่มีปัจจัยปรุงแต่ง...........สภาพไม่มีสิ้นสุด
สภาพไม่มีอาสวะ...................สภาพมีจริง
สภาพที่เป็นดุจฝั่ง(แห่งสังสารวัฏ) ..........สภาพละเอียด
สภาพเห็นได้ยาก...................สภาพไม่ค่ำคร่า
สภาพมั่นคง................สภาพไม่พินาศ(ด้วยชรา มรณะ)
สภาพไม่พบเห็น(ด้วยอำนาจมังสจักษุทิพยจักษุ)
สภาพไม่มีธรรมเนิ่นช้า(ตัณหา ทิฏฐิ มานะ)
สภาพระงับ(กิเลสและสังขาร)......สภาพไม่ตาย
สภาพปราณีต........สภาพสงบเย็น
สภาพเกษม...........สภาพสิ้นตัณหา
สภาพอัศจรรย์..........สภาพไม่เคยมีมาก่อน
สภาพปราศจากอันตราย.......สภาพที่เป็นเหตุให้ปราศจากอันตราย
สภาพไม่เกิด.........สภาพไม่อุบัติ
สภาพไม่ถูกรบกวน........สภาพไม่มีความโศก
สภาพปราศจากความโศกแล้ว.......สภาพไม่มีอุปสรรค
สภาพลุ่มลึก...........สภาพเห็นได้ยาก
สภาพสูงสุด...........สภาพไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า
สภาพไม่มีธรรมอื่นเสมอ........สภาพไม่มีธรรมอื่นเปรียบ
สภาพเจริญที่สุด........สภาพที่ประเสริฐที่สุด
ที่พัก..........ที่ต้านทาน.........สภาพที่ไม่มีกิเลสเหมือนธุรี
สภาพที่ไม่มีกิเลสเหมือนเนิน....สภาพปราศจากโทษ
สภาพไร้มลทิน.......สภาพเหมือนเกาะ......สภาพที่เป็นสุข
สภาพไม่มีประมาณ.....ที่พึ่ง......สภาพไม่มีกังวล

ทั้งหมดนี้เป็นคำไวพจน์ของธรรมานุสสติ"

คำไวพจน์ที่กล่าวไว้ในการระลึกถึงพระสังฆคุณว่า พระอริยสงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาค
เป็นผู้ปฏิบัติดี เป็นผู้ปฏิบัติตรง(ตามมัชฌิมาปฏิปทา)เป็นผู้ปฏิบัติเพื่อพระนิพพาน เป็นผู้ปฏิบัติ
ที่ควรนับถือ ท่านเหล่านั้นคือบุรุษ ๔ คู่ อริยะบุคคล ๘ จำพวกนี้แหละคืออริยสงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาค
ผู้ควรรับสักการะ ผู้ควรแก่การต้อนรับ ผู้ควรรับทักษิณาทาน ผู้รวรทำอัญลีกรรม เป็นนาบุญอันประเสริฐ
ของโลก คำนั้นเป็นคำไวพจน์ของพระสงฆ์ว่า

ผู้ถึงพร้อมด้วยศีล........ผู้ถึงพร้อมด้วยสมาธิ
ผู้ถึงพร้อมด้วยปัญญา.........ผู้ถึงพร้อมด้วยวิมุตติ
ผู้ถึงพร้อมด้วยวิมุตติญาณทัสสนะ.....ผู้เป็นแก่นของเหล่าสัตว์
ผู้เป็นเสาหลักอันมั่นคงในเหล่าสัตว์........ผู้เปรียบดั่งดอกไม้มีกลิ่นหอมของเหล่าสัตว์
ผู้ควรบูชาของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย

ทั้งหมดนี้เป็นคำไวพจน์ของสังฆานุสสติ"

คำไวพจน์ของสีลานุสสติ

คำไวพจน์ที่กล่าวไว้ในการระลึกถึงสีลคุณว่า ศีลไม่ขาด ไม่ทะลุ ไม่ด่าง ไม่พร้อย เป็นอริยศีล
เป็นศีลอันพระอริยปรารถนา เป็นไท อันผู้รู้สรรเสริญแล้ว ไม่ถูกตัณหาและทิฏฐิยึดหน่วงไว้
และก่อให้เกิดสมาธิ คำนั้นเป็นคำไวพจน์ของศีลว่า

ศีลเป็นเครื่องประดับ เพราะทำให้ปัญญางดงาม
ศีลเป็นขุมทรัพย์ เพราะเป็นสภาะล่วงความอับโชค
ศีลเป็นธนูศีลป์ เพราะเป็นเครื่องแทงได้ตลอดเวลา
ศีลเป็นฝั่ง เพราะเป็นสภาพไม่ล่วงล้ำ
ศีลเป็นธัญพืช เพราะเป็นสภาพตัดความขัดสน
ศีลเป็นกระจกเงส เพราะใช้ส่องดูธรรม(สมถะและวิปัสสนา)
ศีลเป็นปราสาท เพราะเป็นสภาะแลดูชาวโลก(ด้วยอภิญญาจักษุ)
ศีลดำเนินไปในภูมิทั้งปวง
ศีลมีอมฤตธรรมเป็นเหตุ

ทั้งหมดนี้เป็นคำไวพจน์ของสีลานุสสติ