สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส
(พระองค์เจ้ามนุษยนาคมานพ มนุสฺสนาโค)
สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๑๐ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
วัดบวรนิเวศ ราชวรวิหาร (วัดบวรนิเวศวิหาร)


สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณวงศ์
(หม่อมราชวงศ์ชื่น นภวงศ์ สุจิตฺโต)
สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๑๓ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
วัดบวรนิเวศ ราชวรวิหาร (วัดบวรนิเวศวิหาร)


สมเด็จพระสังฆราชเจ้าฯ “คิดจะสึก”

สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณวงศ์ (ม.ร.ว.ชื่น นภวงศ์ สุจิตฺโต) สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๑๓ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ และเจ้าอาวาสวัดบวรนิเวศวิหาร รูปที่ ๔ ทรงเป็นพระราชอุปัธยาจารย์ (พระอุปัชฌาย์) ในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ ๙ และพระอุปัชฌาย์ในสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร (เจริญ สุวฑฺฒโน) สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๑๙ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ นั้น

“...เมื่อท่านยังหนุ่มๆ อยู่ สอบเปรียญได้เป็นพระมหาชื่น ท่านก็อยู่ที่วัดบวรนิเวศวิหาร ซึ่งขณะนั้นสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส (พระองค์เจ้ามนุษยนาคมานพ มนุสฺสนาโค) ทรงเป็นเจ้าอาวาสอยู่ สมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ทรงกวดขันท่านมาก ทำผิดอะไรเล็กน้อยหรือไม่พอพระทัยขึ้นมาเมื่อไร ก็กริ้วกราดเอาแรงๆ เสมอ ท่านเบื่อหน่ายขึ้นมาจึงกราบทูลสมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ว่า ท่านจะขอสึก”

สมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ได้ทรงฟังแล้วก็นิ่งอยู่ มิได้ตรัสว่ากระไร

ฝ่ายสมเด็จพระสังฆราชเจ้าฯ เมื่อกราบทูลไปแล้วก็ไปหาฤกษ์สึก แล้วก็ให้โยมไปเตรียมผ้านุ่งมาไว้หนึ่งผืน เสื้อราชปะแตนหนึ่งตัว อีกสองวันจะสึก

เย็นวันหนึ่งก่อนที่จะถึงฤกษ์สึก พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ เสด็จมาที่วัดบวรฯ เพื่อทรงเยี่ยมสมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ครั้นแล้วก็เสด็จฯ ลงจากพระตำหนักสมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ตรงมาที่กุฏิของท่าน

เสด็จฯ มาถึงแล้วก็ทรงยืนอยู่หน้าประตูกุฏิ มิได้เสด็จฯ เข้ามาข้างใน พอเห็นในหลวงรัชกาลที่ ๕ เสด็จมาที่กุฏิก็ตกใจแทบสิ้นสติ เพราะไม่เคยเสด็จฯ มาแต่ก่อน ไม่รู้ว่าจะทำอย่างไรถูก ก็นั่งรับอยู่ในกุฏิ จะเชิญเสด็จฯ เข้ามาก็พูดไม่ถูก

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ รับสั่งว่า “ได้ยินว่าคุณจะสึกหรือ”

สมเด็จพระสังฆราชเจ้าฯ ก็ถวายพระพรรับว่า “จริง”

จึงมีกระแสรับสั่งต่อไปว่า “ฉันก็ไม่ว่าอะไรหรอก แต่อยากจะบอกให้รู้ว่า คนอย่างคุณนั้นบวชเป็นพระแล้วหายาก ถ้าสึกออกมาเป็นฆราวาสก็หาง่าย”

“กัน (คำใช้เรียกแทนตัวเองสมัยก่อน) ก็เลยไม่สึก”

สมเด็จพระสังฆราชเจ้าฯ ท่านว่า “ท่านเป็นพระเจ้าแผ่นดิน ท่านต้องรู้ดีกว่าเราว่าอะไรหายาก อะไรหาง่าย”

ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช จึงถามว่า “แล้วยังไง”

สมเด็จพระสังฆราชเจ้าฯ ท่านจึงว่า “กันอยากเป็นคนหายากว่ะ”

นับแต่นั้น ท่านจึงดำรงมั่นจนดำรงสมณศักดิ์เป็นที่ สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณวงศ์ สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๑๓ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ พระประมุขของคณะสงฆ์ไทยที่ทรงมีพระคุณธรรมอย่างหาที่สุดมิได้ในที่สุด


:: ที่มา ::
(๑) บทความงานเขียนของ ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช,
หนังสือพิมพ์สยามรัฐ ฉบับวันที่ ๑๒ กันยายน พ.ศ.๒๕๑๑, หน้า ๕
(๒) เรื่องเล่าเช้าวันพระ นาทีสำคัญของสองสังฆราช
เขียนเล่าเรื่องโดย...พระไพศาล วิสาโล

สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร (เจริญ สุวฑฺฒโน)
(หรือ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก)
สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๑๙ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
วัดบวรนิเวศ ราชวรวิหาร (วัดบวรนิเวศวิหาร)


“ถ้าคุณมหาสึก อีฉันจะผูกคอตาย”

ในยามที่พระชนนี (นางกิมน้อย คชวัตร) ชราภาพ ด้วยความห่วงใยไม่ต้องการให้ไกลหูไกลตา เกรงว่าพระชนนีจะเดียวดาย สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร (เจริญ สุวฑฺฒโน) จึงทรงรับมาอยู่ด้วยที่วัดบวรนิเวศวิหาร เพื่อจะได้อุปัฏฐากดูแลอย่างใกล้ชิด โดยได้ทูลขออนุญาตสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณวงศ์ (ม.ร.ว.ชื่น นภวงศ์ สุจิตฺโต) เจ้าอาวาสในขณะนั้น เป็นการพิเศษ ปลูกเรือนไม้หลังเล็กไว้ข้าง “พระตำหนักคอยท่าปราโมช” ให้พระชนนีได้พักพิง เนื่องจากทางวัดไม่ได้มีที่พักสำหรับอุบาสิกา

สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร ก็คิดจะสึกเช่นเดียวกันกับสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณวงศ์ (พระอุปัชฌาย์ของพระองค์ในคราวทรงทำทัฬหีกรรมคืออุปสมบทซ้ำ เป็นธรรมยุต ณ พระอุโบสถ วัดบวรนิเวศวิหาร) กล่าวคือ เมื่อสมเด็จพระสังฆราชเจ้าฯ ยังเป็นพระเปรียญ ๗ ประโยค ในวัยเพียง ๒๔ ปี เคยมีผู้เข้ามาชักชวนให้ไปเป็นอนุศาสนาจารย์ พระองค์ทรงเห็นคล้อยตามคำชวนนั้น จึงได้ยื่นหนังสือขอลาสิกขา กติกาสมัยนั้นมีอยู่ว่า พระเปรียญธรรม ๗ ประโยคอย่างพระองค์ เมื่อต้องการลาสิกขานอกจากจะต้องลาเจ้าอาวาสแล้ว ยังต้องทำหนังสือขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตเป็นลายลักษณ์อักษรถึงกระทรวงศึกษาธิการด้วย

ครั้นเรื่องสมเด็จพระสังฆราชเจ้าฯ ขอลาสิกขาทราบถึงพระชนนี ท่านจึงตัดสินใจโดยพลันเดินทางออกจากกาญจนบุรีมุ่งสู่วัดบวรนิเวศวิหาร ด้วยความรุ่มร้อนในอก ถึงแล้วไม่รีรอรีบเดินขึ้นกุฏิพระลูกชาย ถามหาความจริงพร้อมยื่นคำขาดว่า “ถ้าคุณมหาสึก อีฉันจะผูกคอตาย”

สีหน้าและแววตาของหญิงวัยกลางคนที่ปรากฏอยู่เบื้องหน้า ทำให้สมเด็จพระสังฆราชเจ้าฯ ต้องนิ่งงันเพราะทราบดีว่า พระชนนีพูดจริง ก็ทำจริง

คำขาดในพระชนนี ยังผลให้สมเด็จพระสังฆราชเจ้าฯ ต้องเร่งทำหนังสือแจ้งไปยังกระทรวงศึกษาธิการ ขอถอนใบลาสิกขาที่ส่งไปก่อนหน้า โดยให้เหตุผลสั้นๆ ว่า

“มีความจำเป็นอย่างที่สุดที่จะลาสิกขาไม่ได้”

นับแต่นั้น ท่านจึงดำรงมั่นจนดำรงสมณศักดิ์เป็นที่ สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราชเจ้าพระองค์ที่ ๔ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์, สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๑๙ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ พระประมุขของคณะสงฆ์ไทยที่ทรงมีพระคุณธรรมอย่างหาที่สุดมิได้ในที่สุด


:: ที่มา ::
(๑) เกร็ดพระประวัติของสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร
(๒) หนังสือบวรธรรมบพิตร ฉบับประมวลพระรูป

เรื่องเล่าที่ “พระตำหนักคอยท่าปราโมช” วัดบวรฯ
http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?f=22&t=46698

สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (อยู่ ญาโณทโย)
สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๑๕ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
วัดสระเกศ ราชวรมหาวิหาร


พระธรรมทัศนาธร (ทองสุก สุทสฺโส)
วัดชนะสงคราม ราชวรมหาวิหาร


เรื่องเล่าจากอาจารย์เสฐียรพงษ์ วรรณปก

สมัยผม (อาจารย์เสฐียรพงษ์ วรรณปก) เป็นพระหนุ่ม เข้าเฝ้าสมเด็จพระสังฆราช (อยู่ ญาโณทยมหาเถระ) วัดสระเกศ ทูลถามว่า พระองค์เคยสึกบ้างไหม (จำได้ว่า อาจารย์ ส.ศิวรักษ์ ไปเฝ้าด้วย)

สมเด็จฯ รับสั่งว่า “เคย มีคนเอากางเกงมาให้แล้วด้วย เราลองเอามานุ่งดู มองตัวเองแล้วรู้สึกว่าน่าสังเวช เลยตัดใจไม่สึก”

เมื่อทูลถามว่า “ทำไมตัดใจได้ง่ายปานนั้น”

รับสั่งว่า “นึกถึงพระพุทธวจนะที่ตรัสสอนพระอยากสึกในคัมภีร์ เลยเกิดอุตสาหะอยากอยู่ต่อไป”

เรียกสั้นๆ ว่า ทรงได้พระพุทธวจนะเป็น “กัลยาณมิตร” ว่าอย่างนั้นเถอะ

พระผู้ใหญ่บางรูปได้เด็กวัดเป็นผู้เตือนสติ พระมหาทองสุก แห่งวัดชนะสงคราม [พระธรรมทัศนาธร (ทองสุก สุทสฺโส)] - Duangtip) อยากสึก หันมาถาม ส.ธรรมยศ ซึ่งตอนนั้นเป็นเด็กวัด

“ถ้าหลวงพี่สึก เธอจะว่าอย่างไร”

ส.ธรรมยศ ตอบว่า “อย่าสึกเลยหลวงพี่ หลวงพี่มีความเป็นคนน้อย สึกไปก็เอาตัวไม่รอด”

ได้ยินคำตอบ หลวงพี่ฉุนกึก นึกว่าลูกศิษย์ด่า แต่ลูกศิษย์อธิบายว่า หลวงพี่มีความเป็นพระมาก มีความเป็นคนครองเรือนน้อย พูดง่ายๆ ว่าปรับตัวเข้ากับโลกของคนไม่ได้ อยู่เป็นพระนี่แหละ เจริญก้าวหน้าในศาสนาแน่นอน

จริงอย่างที่ลูกศิษย์ว่า ท่านบวชอยู่ต่อมาจนได้เป็นพระราชาคณะชั้นผู้ใหญ่ เป็นสังฆมนตรี (ตามพระราชบัญญัติปกครองสงฆ์สมัยนั้น) นี้เพราะอานิสงส์คำเตือนของเด็กวัดนักปราชญ์แท้ๆ


:: ที่มา ::
สามเณรสังฆรักขิต สามเณรในสมัยพุทธกาล
หลังจากบวชพระแล้ว ก็ “กระสัน” อยากสึกไปเป็นคฤหัสถ์
http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?f=71&t=50314

พระธรรมทัศนาธร (ทองสุก สุทสฺโส) วัดชนะสงคราม
๑ ใน “คณะสังฆมนตรี” ยุคสมเด็จฯ จวน อุฏฐายี เป็นสังฆนายก
(คณะสังฆมนตรีชุดสุดท้ายในประวัติศาสตร์คณะสงฆ์ไทย)
http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?f=22&t=49524