โรคหลอดเลือดสมอง (stroke) ในที่นี้หมายรวมถึง โรคหลอดเลือดสมองตีบตัน (ischemic stroke) และโรคหลอดเลือดสมองแตก (intracranial hemorrhage)

• ชนิดของโรคหลอดเลือดสมอง

โรคหลอดเลือดสมองตีบตัน (Ischemic stroke) เกิดจากหลายสาเหตุ
• เกิดจากเส้นเลือดใหญ่ในสมองแข็งและตีบตัน (atherothrombosis) ทำให้เนื้อสมองตายเป็นบริเวณกว้าง และอาจเกิดสมองบวมกดเนื้อสมองข้างเคียงตามมาได้
• เกิดจากก้อนเลือดเล็กๆ มาตามกระแสเลือด มาอุดตันเส้นเลือดใหญ่ในสมอง (embolism) อาจมาจากหัวใจ(cardioembolic) หรือเส้นเลือดใหญ่ก็ได้ (artery to artery)
• เกิดจากการเสื่อมของเส้นเลือดเส้นเล็ก (lacunar infarction) บริเวณเนื้อสมองตาย แม้จะไม่มากแต่ผู้ป่วยอาจจะอ่อนแรงมากๆได้

โรคหลอดเลือดสมองแตก (Intracranial hemorrhage) มีได้หลายชนิด...

• เลือดออกในเนื้อสมอง (intracerebral hemorrhage) เกิดจากผนังเส้นเลือดเสื่อมสภาพ โดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้ที่มีความดันโลหิตสูงนานๆ หรือควบคุมความดันโลหิตได้ไม่ดี
• เลือดออกในเนื้อสมองจากการที่เส้นเลือดมีสารอมัยลอยด์สะสม (amyloid angiopathy) และทำให้เส้นเลือดแตก มักมีอาการสมองเสื่อมร่วมด้วย มักพบในคนสูงอายุ แต่พบได้ไม่บ่อยนัก
• การแตกของเส้นเลือดโป่งพอง (ruptured aneurysm) ในช่องที่อยู่ของน้ำไขสันหลัง (subarachnoid hemorrhage) ซึ่งผู้ป่วยมักมีโรคความดันโลหิตสูงร่วมด้วย
• เส้นเลือดดำและแดงต่อกันผิดปกติ (arteriovenous malformation) ทำให้มีเลือดออกทั้งในเนื้อสมองและในช่องที่อยู่ของน้ำไขสันหลัง (subarachnoid hemorrhage)มักพบในคนอายุน้อย ไม่ทราบสาเหตุ

• โรคหลอดเลือดสมองตีบตัน
(ischemic stroke)

เกิดจากการอุดตันของเส้นเลือดที่ไปเลี้ยงสมองส่วนใดส่วนหนึ่ง ทำให้เกิดอาการผิดปกติของการทำงาน ของร่างกายส่วนที่สมองส่วนนั้นๆ ควบคุม ถ้าอาการอยู่ไม่เกิน 24 ชั่วโมงจะเรียกว่าเป็นการขาดเลือดแบบชั่วคราว (Transient ischemic attack หรือ TIA. หรือ mini-stroke) ซึ่งโดยมากอาการมักไม่นานเกินครึ่งชั่วโมง ความสำคัญคือถ้าเกิดการขาดเลือดแบบชั่วคราว (TIA) แล้ว ผู้ป่วยมีโอกาสเกิดโรคหลอดเลือดสมองตีบตันถาวร ตามมาได้ถึง 1 ใน 10 คน ในสัปดาห์แรก และประมาณ 2 ใน 10 คน ในเดือนแรก หลังจากนั้นโอกาสจะน้อยลงเป็นประมาณ 4-5 ใน 100 คนต่อปี แพทย์จึงเน้นให้ผู้ป่วยที่สงสัยว่าตนมีอาการของการขาดเลือดแบบชั่วคราว มาพบแพทย์ให้เร็วที่สุด

• อาการที่จะทำให้คิดถึง
โรคหลอดเลือดสมองตีบตัน

1. อาการทางระบบประสาท ที่เป็นอย่างรวดเร็ว หรือ ทันที
2. อ่อนแรงครึ่งซีก ชาครึ่งซีก
3. มองไม่เห็นครึ่งซีก
4. ตาบอดชั่วขณะ
5. พูดไม่เป็นภาษา หรือไม่เข้าใจภาษา
6. เวียนศีรษะตลอดเวลาโดยไม่ขึ้นกับการเปลี่ยนท่าทาง
7. เดินเซ ภาพซ้อน ตาเหล่ ที่เกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว

• การรักษา

การใช้ยา เช่น ยาต้านเกร็ดเลือด เช่น แอสไพริน (aspirin) คโลพิโดเกล(clopidogrel) ไดไพริดาโมล (dipyridamole) หรือการใช้ยาลดการแข็งตัวของเลือด เช่น วาฟาริน (warfarin) ถ้าผู้ป่วยมีหัวใจเต้นผิดจังหวะ การรักษาโดยการผ่าตัดจะใช้ในบางกรณีทั้งนี้ขึ้นกับสาเหตุ ระยะของโรค และการตอบสนองต่อการรักษาของผู้ป่วย เช่น ถ้าสมองส่วนที่ตายเกิดบวมมากจนกดสมองส่วนอื่น ก็จำเป็นต้องผ่าตัด หรือการผ่าตัดเส้นเลือดที่คอตีบที่เป็นสาเหตุทำให้เกิดอาการสมองขาดเลือด ทั้งนี้แพทย์จะพิจารณาตามความเหมาะสมเป็นรายๆ ไป

• การป้องกัน

จึงเน้นที่การควบคุมปัจจัยเสี่ยงเช่น คุมเบาหวาน ไขมัน ความดันโลหิตให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ รักษาโรคร่วม เช่น กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด โรคหัวใจเต้นผิดจังหวะอย่างต่อเนื่อง งดสูบบุหรี่ เหล้า และออกกำลังกายเป็นประจำ

• ผู้ป่วยมีโอกาสเป็นซ้ำหรือไม่

ถึงแม้ผู้ป่วยจะได้ยาต้านเกร็ดเลือดระยะยาว แต่ 1 ใน 4 ของผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองตีบตัน มีโอกาสเกิดซ้ำได้ใน 5 ปี แอสไพรินจะลดโอกาสเกิดเส้นเลือดในสมองตีบซ้ำลง ร้อยละ 18 (เช่นจาก 5 คน เป็น 4 คน) นั่นหมายถึง ยาไม่ได้ป้องกันการเกิดซ้ำได้ทุกราย ยิ่งกว่านั้นการเกิดเส้นเลือดในสมองตีบซ้ำ จะทำให้มีโอกาสเกิดภาวะสมองเสื่อมตามมาในภายหลัง

ดังนั้น ผู้ป่วยจะต้องทานยาตลอดชีวิต ดูแลตนเองและควบคุมปัจจัยเสี่ยงดังกล่าวข้างต้นเพื่อคุณภาพชีวิตที่ดี

• ปัจจัยเสี่ยง

ทั้งนี้โอกาสที่จะเกิดโรคในแต่ละคนแตกต่างกัน ขึ้นกับปัจจัยที่เสี่ยง เช่น อายุมาก เพศชาย และการมีประวัติคนในครอบครัวป่วยด้วยโรคหลอดเลือดสมองตีบ จะมีโอกาสเป็นโรคมากกว่าคนอายุน้อย เพศหญิง และคนที่ไม่มีประวัติในครอบครัว ซึ่งปัจจัย เหล่านี้เป็นสิ่งที่ไม่อาจหลีกเลี่ยงหรือเปลี่ยนแปลงได้

ปัจจัยเสี่ยงอื่นได้แก่ ความดันโลหิตสูง เบาหวาน การสูบบุหรี่ การไม่ออกกำลังกาย ไขมันในเลือดสูง โรคหัวใจขาดเลือด และโรคหัวใจเต้นผิดจังหวะ ปัจจัยเสี่ยงกลุ่มนี้สามารถควบคุมและปรับเปลี่ยนได้ด้วยการรักษาต่อเนื่อง และการใส่ใจดูแลตนเองของผู้ป่วย

มีรายงานว่าการดื่มเหล้าปริมาณเล็กน้อยไม่เกินวันละหนึ่งแก้วช่วยลด การแข็งของเส้นเลือด แต่ถ้าดื่มมากเป็นประจำจะเป็นพิษต่อตับ เกิดตับแข็ง โรคอ้วน ตับอ่อนอักเสบ เบาหวาน และเส้นเลือดในสมองแตก เนื่องจากผลการศึกษาไม่แน่ชัด และประโยชน์ที่ได้เพียงเล็กน้อย โดยทั่วไปแพทย์จะไม่แนะนำให้ผู้ป่วยดื่มเหล้าด้วยเหตุผลดังกล่าว

(ข้อมูล..จากศูนย์สมองและระบบประสาท ร.พ.พญาไท)

สาธุ ขออนุโมทนาบุญกับบทความดี ดี นี้ด้วยนะค่ะ