พระอภิธรรมปิฎก ธาตุกถา-บุคคลบัญญัติ เล่ม ๓ - หน้าที่ ๓๓๖

๑. บุคคลผู้อุคฆฏิตัญญู เป็นไฉน ?

การบรรลุมรรคและผล ย่อมมีแก่บุคคลใด พร้อมกับเวลาที่ท่านยกหัวข้อขึ้น

แสดง บุคคลนี้เรียกว่า บุคคลผู้อุคฆฏิตัญูญู.

๒. บุคคลผู้วิปัญจิตัญญู เป็นไฉน ?

การบรรลุมรรคและผล ย่อมมีแก่บุคคลใด ในเมื่อท่านจำแนกเนื้อความแห่ง

ภาษิตโดยย่อ ให้พิศดาร บุคคลนี้เรียกว่า บุคคลผู้วิปัญจิตตัญญู.

๓. บุคคลผู้เนยยะ เป็นไฉน ?

การบรรลุมรรคและผลเป็นชั้น ๆ ไป ย่อมมีแก่บุคคลใด โดยเหตุอย่างนี้ คือ

โดยอุเทศ โดยไต่ถาม โดยทำไว้ในใจโดยแยบตาย โดยสมาคมโดยคบหา โดยสนิท

สนมกันกับกัลยาณมิตร บุคคลนี้เรียกว่า บุคคลผู้เนยยะ.

๔. บุคคลผู้ปทปรมะ เป็นไฉน ?

บุคคลใด ฟังพุทธพจน์ก็มาก กล่าวก็มาก จำทรงไว้ก็มาก บอกสอนก็มาก แต่ไม่

มีการบรรลุมรรคผลในชาตินั้น บุคคลนี้เรียกว่า บุคคลผู้ปทปรมะ.

วิเคราะห์ศัพท์ ปทปรมบุคคล

พฺยญฺชนปทเมว ปรมํ อสฺสาติ ปทปรโม บทแห่งพยัญชนะนั่นเทียว เป็นอย่างยิ่ง

ของบุคคลนั้นมีอยู่ เพราะเหตุนั้น บุคคลนั้นชื่อว่า ปทปรโม ผู้มีบทอย่างยิ่ง.

ข้อว่า "น ตาย ชาติยา ธมฺมาภิสมโย โหติ" อธิบายว่า ปทปรมบุคคลนั้น ไม่-

สามารถเพื่อจะทำฌาน วิปัสสนา มรรค ผล ให้เกิดขึ้นได้ด้วยอัตภาพนั้น

อุคฆฏิตัญญู หมายถึง บุคคลที่มีสติปัญญาเฉลียวฉลาด เพียงฟังธรรมโดยย่นย่อก็สามารถเข้าใจเนื้อความได้โดยตลอด ตรัสรู้ธรรมได้รวดเร็วเปรียบเหมือนบัวที่อยู่พ้นน้ำเพียงต้องแสงอาทิตย์ก็บานได้ทันที ไม่จำเป็นต้องเป็นพระเจ้าจักรพรรดิมาก่อนก็ได้ครับ แต่ต้องเป็นผู้ที่ได้สั่งสมบารมีมามาก สั่งสมปัญญามามาก จึงจะตรัสรู้ได้เร็วครับ