สติปัฏฐาน ๔ คือ กาย เวทนา จิต ธรรม
หมวดที่ ๑ กายานุปัสสนาสติปัฏฐานมี ๑๔ บรรพะ ได้แก่
อานาปาบรรพะ, อิริยาบถบรรพะ, สัมปชัญญับรรพะ, ปฏิกูลบรรพะ, ธาตุบรรพะ,
และอสุภะ ๙ บรรพะ เป็นได้ทั้งสมถะและวิปัสสนา

ในส่วนของ กายานุปัสสนาที่เป็นวิปัสสนานั้น ได้แก่
อิริยาบถบรรพะ, สัมปชัญญบรรพะ, กับธาตุบรรพะ,

ส่วน ปฏิกูลบรรพะ, อสุภะบรรพะ, กับอานาปานบรรพะ,
จะต้องเจริญสมถะเสียก่อนแล้วจึงยกเข้าสู่วิปัสสนาภายหลัง

หมวดที่ ๒ เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐานมี ๙ บรรพะ
หมวดที่ ๓ จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน มี ๑๖ บรรพะ
หมวดที่ ๔ ธรรมานุปัสสนาสติปัฏฐานมี ๕ บรรพะ
เป็นวิปัสสนาล้วนๆ

กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน บรรพะที่ ๑ คือ อานาปานสติ คือ การหายใเข้าออก
บรรพที่ ๑ อานาปานสติ นี้เจริญได้ทั้งสมถภาวนาและวิปัสสนา กล่าวคือ
ถ้าหากพิจารณาลมหายใจเข้า ลมหายใจออก โดยถือเอาบัญญัติเป็นอารมณ์
คือลมเป็นที่ตั้งแห่งการเพ่ง เพื่อให้เกิดฌานก็เป็นสมถภาวนา

แต่ถ้ากำหนดพิจารณาความร้อนเย็นของลมหายใจเข้าที่กระทบริมฝีปากบน
หรือปลายจมูก เพื่อให้เห็นเป็นรูปธรรม ตลอดจนไตรลักษณ์ ก็เป็นวิปัสสนาภาวนา

ในอิริยาบถ, สัมปชัญญะ , ธาตุ ๔, รวมทั้ง ๓ บรรพนี้ ใช้ในการเจริญวิปัสสนาอย่างเดียว
จะเพ่งให้เกิดฌานจิต หาได้ไม่
ปฏิกูลสัญญา จะเจริญสมถภาวนาอย่างเดียวเท่านั้น