อานาปานสติ ๑ ใน อนุสติ ๑๐ อย่าง
ในวันนี้ข้าพเจ้าจะอรรถาธิบายให้ท่านทั้งหลายได้เกิดความรุ้ ความเข้าใจ ในหลักอนุสติ ๑๐ อย่างในทางพุทธศาสนา โดยจะยกเอา อนุสสติ ข้อ "อานาปานสติ" ขึ้นมาอรรถาธิบายให้ท่านทั้งหลายได้ไตร่ตรอง คิดพิจารณาให้ถี่ถ้วน
ท่านทั้งหลาย ไม่ว่าจะอยู่ในเพศใด ฐานะใด บทบาทหน้าที่ใด อันเกี่ยวข้องกับทางพุทธศาสนา หลงเข้าใจผิดกันมานาน ตามคำสอนที่บอกต่อๆกันมาเกี่ยวกับ อานาปานสติ ในทางที่ไม่ถูกต้อง ในทางที่ผิดแผก ผิดหลักการ ผิดวัตถุประสงค์ของหลักธรรมแห่ง "อนุสสติ ๑๐ อย่าง"
อนุสสติ หมายถึง อารมณ์ที่ควรระลึก นึกถึงอยู่เนืองๆ (จากพจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับพระธรรมปิฏกฯ) นั่นย่อมหมายถึง การระลึกนึกถึงเมื่อเกิดมีความคิดจากการได้สัมผัสจากอายตนะทั้งหลายแล้วเกิดความคิดที่ทำให้เป็นทุกข์ ไม่สบายใจ ฯ กล่าวคือ ระลึกนึกถึง ๑) พุทธานุสติ ระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้า ๒) ธัมมานุสติ ระลึกถึงคุณของพระธรรม ๓) สังฆานุสสติ ระลึกถึงคุณของพระสงฆ์ ๔) สีลานุสติ ระลึกถึงศีลที่ตนรักษา ๕) จาคานุสติ ระลึกถึงทานที่ตนบริจาคแล้ว ๖) เทวตานุสติ ระลึกถึงคุณที่ทำคนให้เป็นเทวดา ๗) มรณัสสติ ระลึกถึงความตายที่จะต้องมีเป็นธรรมดา ๘) กายคตาสติ ระลึกทั่วไปในกายให้เห็นว่าไม่งาม ๙) อานาปานสติ ตั้งสติกำหนดลมหายใจเข้าออก ๑๐) อุปสมานุสติ ระลึกถึงธรรมเป็นที่สงบระงับกิเลสและความทุกข์ คือ นิพพาน
แต่ท่านทั้งหลายที่เกี่ยวข้องกับทางพุทธศาสนา กับหลงเข้าใจผิดคิดว่า "อานาปานสติ" เป็นการปฏิบัติสมาธิ สอนกันมาแบบผิดผิดมาโดยตลอด จริงอยู่ อานาปานสติ หมายถึง การตั้งสติกำหนดลมหายใจเข้าออก แต่เป็นการกำหนดลมหายใจเข้าออก เมื่อได้สัมผัสกับ รูป รส กลิ่น เสียง แสงสี โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์ แต่มิได้เป็นการฝึกกรรมฐาน เพื่อให้ใจสงบ แต่เป็นการกำหนดลมหายใจเพื่อเป็นการให้มีสติ หรือรวบรวมสติ ในเหตุการณ์เฉพาะหน้านั้นๆ หรือระลึกนึกถึงลมหายใจกำหนดลมหายใจเมื่อเกิดความคิด อารมณ์ ความรู้สึก ที่เป็นไปในทาง "อกุศล" อันเกิดขึ้นในจิตใจ ในความคิดของแต่ละบุคคลเมื่อได้สัมผัสกับอายตนะฯทั้งหลาย
การปฏิบัติสมาธินั้น เป็นการฝึกควบคุมมิให้เกิดความคิด อารมณ์ ความรู้สึก อันฟุ้งซ่าน มีหลักการปฏิบัติ อีกรูปแบบหนึ่ง ไม่ใช่ระลึกนึกถึงเมื่อเกิดเหตุการณ์เฉพาะหน้า คนละแบบกัน
การปฏิบัติสมาธินั้น มักจะเป็นในรูปของ กสิณ จะลืมตาหรือหลับตาก็ได้ทั้งนั้น
และด้วยเหตุที่ "อนุสสติ" เป็นหนึ่งใน "กรรมฐาน ๔๐ กอง" จึงเกิดความเข้าใจผิด ใช้อานาปานสติ ไม่ถุกต้อง สอน อานาปานสติ กันแบบผิดวัตถุประสงค์ จะว่าบิดเบือนก็คงไม่ได้ เพราะ จัดอยู่ในกรรมฐาน เหมือนกัน เพียงแต่ ในแต่ละอย่างล้วนมีการใช้ที่แตกต่างกันไป ที่กล่าวไปนี้หมายถึง กัมมัฎฐาน ๔๐ กอง มีการใช้ที่แตกต่างกัน คือ แต่ละอย่างก็มีการใช้เฉพาะทางเท่านั้น
ขอให้ท่านทั้งหลายได้ศึกษา และคิดพิจารณา เพื่อให้เกิดความรู้ความเข้าใจอย่างถ่องแท้เถิดขอรั

จ่าสิบตรี เทวฤทธิ์ ทูลพันธ์
ผู้เขียน
๘ พ.ค.๒๕๕๕