จิต ใจ เจตสิก คือสิ่งเดียวกัน หรือว่าต่างกันครับ ? ขอบคุณหลายๆ ครับ

"จิต คือ อะไร "
....อาจารย์ สุจินต์ บริหารวนเขตต์
คำถามนี้มีประโยชน์มาก
เพราะทุกคนรู้ว่ามีจิต
แต่ถ้าถามจริงๆ ว่า เมื่อมีจิตแล้ว
ขณะนี้จิตอยู่ที่ไหน..? ก็ยากที่จะตอบได้
เพราะยังไม่รู้ว่า จิต คืออะไร ?

จิตเป็นสภาพรู้
เป็นอาการรู้ เป็นลักษณะรู้ เป็นธาตุรู้

เพียงคำเหล่านี้ ก็แสดงให้เห็นว่า ยากที่จะเข้าใจ ลักษณะของจิต
ทั้งๆที่ ขณะนี้ กำลังมีจิต ซึ่งกำลังเป็นสภาพรู้
เป็นธาตุรู้ เป็นอาการรู้

แต่ถ้าเปรียบเทียบกับรูปธรรมซึ่งไม่รู้อะไรเลย
ก็ย่อมจะเห็นได้ว่า สิ่งที่วางอยู่ใกล้ตัว ที่มีลักษณะแข็ง
เช่น โต๊ะ เก้าอี้ แก้วน้ำ นั้น ไม่ใช่สภาพรู้
เพราะไม่เห็น ไม่ได้ยิน ไม่ได้กลิ่น ไม่ได้ลิ้มรส
ไม่รู้สิ่งที่กระทบสัมผัส
ขณะจับถ้วยแก้ว รู้ว่ามีสิ่งแข็งกำลังปรากฏ(ต่อ...)

รบกวนช่วยแสดงหลักฐานยืนยันคำกล่าวที่กล่าวว่า
พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงประมวลจำแนกจิตทั้งหมดออกเป็น๘๙ประเภท ฯลฯ
ว่าทรงกล่าวกับใคร กล่าวที่ไหน.
จักเป็นพระคุณ เป็นประโยชน์ ต่อพุทธศาสนาเป็นอย่างยิ่ง ครับ

ตอนหลับสนิท ไม่ฝัน มีจิต หรือไม่

จิตกับความรู้สึกตัว จึงต่างกัน

จิตกับเรา จึงคนละส่วนกัน

ยามหลับสนิทไม่ฝัน ไม่มีเราเลย

จิต เขาว่า เกิดดับที่ตา ที่หู ที่จมูก ที่ลิ้น ที่กาย แต่........รู้สึกว่าเราไม่เกิดดับเลย

หลวงปู่เทศน์ ท่านเปรียบ จิกับใจ ไว้ดังนี้ จิตและใจเปรียบเหมือนน้ำในมหาสมุทร
- ใจ คือ น้ำที่สงบ
- จิต คือ ระลอกคลื่น
- จิตที่สงบ คือ ใจ
ท่านว่า จิตอันใดใจอันนั้น (รวมเจตสิกด้วยคะ) เพิ่มเติม (ความคิดเห็นของตนเอง) เจตสิก คือ
อาการของจิต ที่หลากหลายตามอารมณ์ที่ปรุงแต่งขึ้น
มีผิดถูกนะค่ะ โปรดพิจารณา

พระไตรปิฎก เล่มที่ ๓๔ พระอภิธรรมปิฎก เล่มที่ ๑
ธรรมสังคณีปกรณ์
มหันตรทุกะ
[๗๖๖] ธรรมมีอารมณ์ เป็นไฉน?
เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ วิญญาณขันธ์ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมมี
อารมณ์.
ธรรมไม่มีอารมณ์ เป็นไฉน?
รูปทั้งหมด และอสังขตธาตุ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมไม่มีอารมณ์.
[๗๖๗] ธรรมเป็นจิต เป็นไฉน?
จักขุวิญญาณ โสตวิญญาณ ฆานวิญญาณ ชิวหาวิญญาณ กายวิญญาณ มโนธาตุ
มโนวิญญาณธาตุ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมเป็นจิต.
ธรรมไม่เป็นจิต เป็นไฉน?
เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์, รูปทั้งหมด และอสังขตธาตุ สภาวธรรม
เหล่านี้ชื่อว่า ธรรมไม่เป็นจิต.
[๗๖๘] ธรรมเป็นเจตสิก เป็นไฉน?
เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมเป็นเจตสิก.
ธรรมไม่เป็นเจตสิก เป็นไฉน?
จิต รูปทั้งหมด และอสังขตธาตุ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมไม่เป็นเจตสิก.
[๗๖๙] ธรรมสัมปยุตด้วยจิต เป็นไฉน?
เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมสัมปยุตด้วยจิต.
ธรรมวิปปยุตจากจิต เป็นไฉน?
รูปทั้งหมด และอสังขตธาตุ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมวิปยุตจากจิต.
จิต จะกล่าวว่าสัมปยุตด้วยจิตก็ไม่ได้ ว่าวิปปยุตจากจิตก็ไม่ได้.
[๗๗๐] ธรรมเจือกับจิต เป็นไฉน?
เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมเจือกับจิต.
ธรรมไม่เจือกับจิต เป็นไฉน?
รูปทั้งหมด และอสังขตธาตุ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมไม่เจือกับจิต.
จิต จะกล่าวว่าเจือกับจิตก็ไม่ได้ ว่าไม่เจือกับจิตก็ไม่ได้.
[๗๗๑] ธรรมมีจิตเป็นสมุฏฐาน เป็นไฉน?
เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์, กายวิญญัติ วจีวิญญัติ หรือรูปแม้อื่นใดซึ่ง
เกิดแต่จิต มีจิตเป็นเหตุ มีจิตเป็นสมุฏฐาน มีอยู่ คือ รูปายตนะ สัททายตนะ คันธายตนะ
รสายตนะ โผฏฐัพพายตนะ อากาสธาตุ อาโปธาตุ รูปลหุตา รูปมุทุตา รูปกัมมัญญตา รูป
อุปจยะ รูปสันตติ กพฬิงการาหาร สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมมีจิตเป็นสมุฏฐาน.
ธรรมไม่มีจิตเป็นสมุฏฐาน เป็นไฉน?
จิต รูปที่เหลือ และอสังขตธาตุ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมไม่มีจิตเป็นสมุฏฐาน.
[๗๗๒] ธรรมเกิดร่วมกับจิต เป็นไฉน?
เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์, กายวิญญัติ วจีวิญญัติ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อ
ว่า ธรรมเกิดร่วมกับจิต.
ธรรมไม่เกิดร่วมกับจิต เป็นไฉน?
จิต รูปที่เหลือ และอสังขตธาตุ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมไม่เกิดร่วมกับจิต.
[๗๗๓] ธรรมเกิดคล้อยตามจิต เป็นไฉน?
เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์, กายวิญญัติ วจีวิญญัติ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อ
ว่า ธรรมเกิดคล้อยตามจิต.
ธรรมไม่เกิดคล้อยตามจิต เป็นไฉน?
จิต รูปที่เหลือ และอสังขตธาตุ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมไม่เกิดคล้อยตามจิต.
[๗๗๔] ธรรมเจือกับจิตและมีจิตเป็นสมุฏฐาน เป็นไฉน?
เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมเจือกับจิตและมี
จิตเป็นสมุฏฐาน.
ธรรมไม่เจือกับจิตและไม่มีจิตเป็นสมุฏฐาน เป็นไฉน?
จิต รูปทั้งหมด และอสังขตธาตุ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมไม่เจือกับจิตและไม่มี
จิตเป็นสมุฏฐาน.
[๗๗๕] ธรรมเจือกับจิต มีจิตเป็นสมุฏฐาน และเกิดร่วมกับจิต เป็นไฉน?
เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมเจือกับจิต มีจิต
เป็นสมุฏฐาน และเกิดร่วมกับจิต.
ธรรมไม่เจือกับจิต ไม่มีจิตเป็นสมุฏฐาน และไม่เกิดร่วมกับจิต เป็นไฉน?
จิต รูปทั้งหมด และอสังขตธาตุ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมไม่เจือกับจิต ไม่มี
จิตเป็นสมุฏฐาน และไม่เกิดร่วมกับจิต.
[๗๗๖] ธรรมเจือกับจิต มีจิตเป็นสมุฏฐาน และเกิดคล้อยตามจิต เป็นไฉน?
เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมเจือกับจิต มีจิต
เป็นสมุฏฐาน และเกิดคล้อยตามจิต.
ธรรมไม่เจือกับจิต ไม่มีจิตเป็นสมุฏฐาน และไม่เกิดคล้อยตามจิต เป็นไฉน?
จิต รูปทั้งหมด และอสังขตธาตุ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมไม่เจือกับจิต ไม่มี
จิตเป็นสมุฏฐาน และไม่เกิดคล้อยตามจิต.
[๗๗๗] ธรรมเป็นภายใน เป็นไฉน?
จักขายตนะ ฯลฯ มนายตนะ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมเป็นภายใน.
ธรรมเป็นภายนอก เป็นไฉน?
รูปายตนะ ฯลฯ ธัมมายตนะ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมเป็นภายนอก.
[๗๗๘] ธรรมอาศัยมหาภูตรูปเกิด เป็นไฉน?
จักขายตนะ ฯลฯ กพฬิงการาหาร สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมอาศัยมหาภูตรูปเกิด.
ธรรมไม่อาศัยมหาภูตรูปเกิด เป็นไฉน?
เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ วิญญาณขันธ์ มหาภูตรูป ๔ และอสังขตธาตุ
สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมไม่อาศัยมหาภูตรูปเกิด.
[๗๗๙] ธรรมอันเจตนากรรมที่สัมปยุตด้วยตัณหาทิฏฐิเข้ายึดครอง เป็นไฉน?
วิบากแห่งกุศลธรรมและอกุศลธรรม ประเภทที่ยังมีอาสวะ ซึ่งเป็นกามาวจร รูปาวจร
อรูปาวจร คือ เวทนาขันธ์ ฯลฯ วิญญาณขันธ์ และรูปที่กรรมแต่งขึ้น สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อ
ว่า ธรรมอันเจตนากรรมที่สัมปยุตด้วยตัณหาทิฏฐิเข้ายึดครอง.
ธรรมอันเจตนากรรมที่สัมปยุตด้วยตัณหาทิฏฐิไม่เข้ายึดครอง เป็นไฉน?
กุศลธรรมและอกุศลธรรม ประเภทที่ยังมีอาสวะ ซึ่งเป็นกามาวจร รูปาวจร อรูปาวจร
คือ เวทนาขันธ์ ฯลฯ วิญญาณขันธ์, ธรรมที่เป็นกิริยา ไม่ใช่กุศล ไม่ใช่อกุศล ไม่ใช่กรรม
วิบาก, รูปที่กรรมมิได้แต่งขึ้น, มรรคและผลของมรรคที่เป็นโลกุตตระ และอสังขตธาตุ
สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมอันเจตนากรรมที่สัมปยุตด้วยตัณหาทิฏฐิไม่เข้ายึดครอง.
มหันตรทุกะ จบ.

เท่าที่เคยได้ถามคำถามนี้มาหลายครั้ง ยังไม่ได้รับคำตอบที่ชัดเจน เช่นกันครับ

ครั้นไปค้นหาในพระไตปิฏก ฉบับที่เป็นต้นฉบับภาษาบาลีนั้น
มีการกล่าวถึงคำว่าเจตสิกนี้น้อยมาก แทบจะนับคำได้
ก็ไม่ทราบเพราะเหตุใด คำว่าเจตสิก จึงมีอย่างล้นหลามในภายหลัง.

การจะหาคำตอบว่า จิต ใจ เจตสิก คือสิ่งเดียวกันหรือเปล่า
ผมเชื่อว่าคงไม่มีผู้ใดให้คำตอบที่ชัดเจนถูกต้องได้เท่ากับพระพุทธเจ้า
และการกลับไปหาคำตอบจากพระพุทธเจ้านั้น เป็นสิ่งที่ประเสริฐสุด
แต่เรากลับค้นหาคำอธิบายคำว่า"เจตสิก"จากปากของพระพุทธเจ้าได้น้อยมาก
หรือแทบจะค้นหาไม่ได้เลย...ทำไมถึงเป็นเช่นนั้น

แล้วคำว่า"เจตสิก"นี้นั้น ทำไมถึงมีการอธิบายในชั้นของสาวกมากมายเหลือเกิน


เพียงแค่เราศึกษาเรียนรู้รายละเอียดของขันธ์ห้าให้ได้ครบทั้งหมดว่าคืออะไร หมายถึงอะไร
เท่านี้ยังไม่พอเพียงอีกหรืออย่างไร
พระพุทธเจ้า ท่านก็ทรงจำแนก แจกแจง อธิบาย ขันธ์ทั้งห้า เสียจนล่อนจ้อนหมดแล้ว
ยังไม่พอเพียงกับการที่จะปล่อยวางขันธ์ทั้ง๕ได้อีกหรือ...

ผมมิได้ดูถูก หรือไม่ไห้เกียรติ กับคำ"เจตสิก" นี้แต่อย่างใด
เพียงแต่ต้องการแสดงความเคารพต่อคำอธิบายของพระพุทธเจ้าเท่านั้น
เพราะหากยังไม่จบการศึกษาจากคำของพระพุทธเจ้าแล้ว ก็ยังมิสมควรที่จะไปก้าวข้ามศึกษาคำที่มิใช่คำของพระพุทธเจ้าแต่อย่างไร และการถกเถียงคำที่มิใช่คำของพระพุทธเจ้านั้น ย่อมที่จะหาจุดสิ้นมิได้ง่ายเลยครับ

"""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""
เท่าที่เคยได้ถามคำถามนี้มาหลายครั้ง ยังไม่ได้รับคำตอบที่ชัดเจน เช่นกันครับ

ครั้นไปค้นหาในพระไตปิฏก ฉบับที่เป็นต้นฉบับภาษาบาลีนั้น
มีการกล่าวถึงคำว่า เวทนา สัญญา สังขาร นี้น้อยมาก แทบจะนับคำได้
ก็ไม่ทราบเพราะเหตุใด คำว่า เวทนา สัญญา สังขาร จึงมีอย่างล้นหลามในภายหลัง.
........................................................................................

ขอบคุณทุกท่านคร้าบบ ก็ต้องรอความเห็นท่านอื่นต่อไป