มนุษย์ กับ จิตใจและความคิด

มนุษย์ มีความหมายตาม พจนานุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ ว่า
“น. สัตว์ที่รู้จักใช้เหตุผล, สัตว์ที่มีจิตใจสูง, หรือ คน”
ทำไมเขาจึงให้ความหมายของมนุษย์ ว่าเป็น “สัตว์ที่รู้จักใช้เหตุผล”ฯ สัตว์อื่นที่ไม่ใช่มนุษย์ไม่รู้จักใช้เหตุผลหรืออย่างไร
คำตอบก็คือ สัตว์ทุกชนิด รู้จักใช้เหตุผล ด้วยกันทั้งหมดทั้งสิ้น แต่การรู้จักใช้เหตุผลของสัตว์อื่นๆนอกเหนือจากมนุษย์นั้น มีขีดจำกัด เนื่องจากสภาพแวดล้อม และการได้รับการขัดเกลาทางสังคม ฯ
มนุษย์ มีพื้นฐานความต้องการอยู่หลายประการ สามารถจัดเป็นหลักใหญ่ๆได้ ดังนี้
๑).ความต้องการด้านพื้นฐานของการมีชีวิตอยู่ นั่นย่อมหมายถึง ความต้องการในปัจจัย ๔ อันได้แก่ อาหาร,เครื่องนุ่งห่ม,ที่อยู่อาศัย ,และยารักษาโรค
๒.) ความต้องการพื้นฐานด้านจิตใจ ความคิด ความต้องการในด้านนี้ ย่อมหมายถึง ความต้องการด้านความสมหวังตามความคิด ด้านความมีหน้ามีตามีค่าตั้งแต่ในครอบครัว ไปจนถึงระดับสังคมภายนอก อีกทั้งยังหมายรวมไปถึง ความต้องการด้านความปลอดภัยต่อชีวิต และร่างกาย อันเกิดจากความคิด ตามสภาพสิ่งแวดล้อมต่างๆ
ความต้องการของมนุษย์ที่ได้กล่าวไป ล้วนเป็นความต้องการหลุดพ้นจากความทุกข์ ชั้นพื้นฐานของมนุษย์โดยทั่วไป ทุกเชื้อชาติฯ
ความต้องการของมนุษย์ชั้นพื้นฐานนั้น เป็นกิเลสขั้นเบาบาง คือ เป็นเพียงธรรมชาติ ที่อาจจะไม่ก่อให้เกิดความเศร้าหมองในจิตใจก็ได้ แต่ถ้าเมื่อใดความต้องการของมนุษย์ชั้นพื้นฐานเหล่านั้น รุนแรงขึ้น ยกตัวอย่างเช่น หากไม่ได้ ปัจจัยสี่ อย่างครบครับพอเพียง ก็จะเกิดการแย่งชิง แก่งแย่ง ทำร้าย หรือทำลายชีวิตแลทรัพย์สิน ของกันและกัน นั่นก็แสดงให้ได้รู้ว่า กิเลส เครื่องเศร้าหมองในจิตใจได้บังเกิดขึ้น ความทุกข์ได้บังเกิดขึ้น
ศาสนาจึงได้ถูกกำหนดให้เป็นเครื่องมือที่จะช่วยขัดเกลา กล่อมเกลา อบรมให้มนุษย์ มีจิตใจ ความคิดที่เป็นปกติ คือมีความต้องการด้านพื้นฐาน พอประมาณ ไม่มากไม่น้อย พอดี พอดี อันเป็นกิเลสขั้นเบาบาง ไม่ก่อให้เกิดความเศร้าหมองในจิตใจ
ความเศร้าหมองในจิตใจนั้น เกิดจาก ความโลภ ความโกรธ ความหลง ที่มีมากจนเกินขนาดที่มนุษย์ทั้งหลายพึงจะมี หรือในทางตรงกันข้าม กิเลส หรือ ความโลภ ความโกรธ ความหลง ที่มีมากเกินขนาด เป็นสิ่งที่ก่อให้เกิด ความเศร้าหมองในจิตใจ
ศาสนามีเครื่องมือที่จะช่วยควบคุม จิตใจ และความคิด ซึ่ง สภาวะสภาพของ ความโลภ ความโกรธ ความหลง ย่อมมีสาเหตุ หรือเกิดจากสาเหตุ หนึ่งในหลายๆสาเหตุ ก็คือ “ ความคิด (ดำริ) และ ความนึกถึง หรือความหวนนึกถึงฯ(ระลึก)” นั่นก็ย่อมหมายความว่า ศาสนา มีเครื่องมือ หรือประกอบด้วยเครื่องมือ ที่สามารถช่วยควบคุม ความคิด และความนึกถึง หรือความหวนคิดถึงฯ (ระลึก) ให้อยู่ในระดับพอควร ไม่ฟุ้งซ่าน และไม่ให้เกิด กิเลส จนเกินขนาด เครื่องมือ ทางศาสนาเหล่านั้น ย่อมทำให้มนุษย์ เกิดมี “สติ,สัมปชัญญะ” (ความระลึกได้ และ รู้สึกตัว) อันเป็นเหตุให้สามารถนำเอาความรู้ ความเข้าใจ และประสบการณ์ต่างๆ ที่ได้รับการขัดเกลา มาใช้เป็นสิ่งป้องกันมิให้เกิดความผิดปกติเกินขนาดทางด้านจิตใจและความคิด
จ่าสิบตรี เทวฤทธิ์ ทูลพันธ์
๙ มิ.ย. ๒๕๕๓