ท่านsuttiyan ช่วย เขียนก้าวต่อไปอย่างต่อเนื่องรวดเดียวจะได้ไหมเจ้าค่ะ จะดีมากเลยเจ้าค่ะ
ช่วยอธิบายไปจนกว่าจะสุดแห่งปัญญาของท่าน
สาธุ......

แนวทางวิปัสสนา 2 ลักษณะที่มาจากฐานความสุดโต่งสองส่วน
หากเปรียบมัชฌิมาปฏิปทาคือจุดกลางบนเส้นตรง ทางขวามือคือติด + คืออัตตกิลมถานุโยค เป็นความสุดโต่งส่วนหนึ่ง ทางซ้ายมือคือติด – คือกามสุขัลลิกานุโยค เป็นความสุดโต่งอีกส่วนหนึ่ง การพิจารณาเชิงปริมาณ(รูปธรรม) จะเห็นจุด 0 คือ ความเป็นกลาง แต่ในความเป็นจริง มัชฌิมาปฏิปทาเป็นลักษณะทางนามธรรม จึงไม่สามารถกำหนดเป็นสภาพที่แน่นอนได้ อีกทั้งเป็นสภาพธรรมที่ขึ้นอยู่กับแรงยึดทางอารมณ์ของแต่ละบุคคล ความต่างนี้จึงทำให้วิธีการปฏิบัติบนเส้นทางวิปัสสนาต้องปรับให้เหมาะสมในแต่ละบุคคล จึงเกิดแนวทางปฏิบัติที่พุทธศาสนานิกายฝ่ายใต้(เถรวาท) โดยมีสติปัฏฐานสูตร เป็นดุจเพชรน้ำหนึ่ง ยกย่องว่าเป็นเลิศ เป็นทางสายเอก และแนวทางปฏิบัติที่พุทธศาสนานิกายฝ่ายเหนือ(มหายาน) ที่ใช้หลักการไม่ติดในสองส่วน ความเข้าใจอย่างถ่องแท้ ในหลักทั้ง 2 จะมีส่วนช่วยให้เกิดความเข้าใจในการปรับอินทรีย์ของผู้ปฏิบัติ หลักการทั้งสอง จึงเปรียบเสมือนเหรียญ 2 ด้าน ที่ผู้ปฏิบัติอาจใช้หลักใดหลักหนึ่ง หรือใช้ทั้ง 2 หลักร่วมกัน

มัชฌิมาปฏิปทาเป็นลักษณะทางนามธรรม จึงไม่สามารถกำหนดเป็นสภาพที่แน่นอนได้ อีกทั้งเป็นสภาพธรรมที่ขึ้นอยู่กับแรงยึดทางอารมณ์ของแต่ละบุคคล

หากเปรียบคนที่ใช้มือจับแก้วถือไว้ เพื่อสื่อถึงมัชฌิมาปฏิปทา คนที่ออกแรงอย่างมากจับแก้ว จัดเป็นอัตตกิลมถานุโยค หากค่อยๆคลายแรงที่จับแก้วจนกระทั่งแก้วหลุดจากมือ จัดเป็นกามสุขัลลิกานุโยค แต่ขณะที่กำลังคลายแรงโดยให้เหลือแรงน้อยที่สุดแล้วแก้วยังไม่หลุดจากมือ จัดเป็นมัชฌิมาปฏิปทา ดังนั้นแรงที่บุคคลจะต้องคลายให้เหลือเป็นมัชฌิมาปฏิปทาในแต่ละบุคคลจึงไม่เท่ากันขึ้นอยู่ว่ายึดมากหรือน้อย
สำหรับคนที่ออกแรงอย่างมาก(action)จับแก้ว จัดเป็นอัตตกิลมถานุโยค จะเกิดแรงต้านจากแก้ว(re action) จึงเป็นการสร้างแรง ซึ่งที่จริงแล้วควรจะต้องเป็นการละแรง
สำหรับการคลายแรงโดยให้เหลือแรงน้อยที่สุดแล้วแก้วยังไม่หลุดจากมือ ที่จัดเป็นมัชฌิมาปฏิปทา แรงที่ใช้น้อยที่สุดนี้ จึงเป็นการสักแต่รู้
สำหรับแรงที่จับแก้วจนกระทั่งแก้วหลุดจากมือ จัดเป็นกามสุขัลลิกานุโยค คือการปล่อยให้เผลอสติไหลไปตามอารมณ์

สติปัฏฐาน 4 ที่ตั้งต้นจากกามสุขขัลลิกานุโยคกับอัตตกิลมถานุโยค
กามสุขขัลลิกานุโยคมีลักษณะไหลไปตามอารมณ์ คือการเผลอไม้รู้เนื้อรู้ตัว ข้อเด่น คืออารมณ์เป็นธรรมชาติทำาิปัสนาได้ง่าย
ข้อด้อย สมาธิน้อย เกิดนิวรณ์ง่าย
อัตตกิลมถานุโยคมีลักษณะคือการเพ่งรู้อย่างต่อเนื่อง ข้อเด่นคือ
มีสมาธิ เห็นสภาพธรรมได้ละเอียด ข้อด้อยคือติดยึดในการรู้เฉพาะสิ่งที่สนใจ จึงไม่รู้รูปนามตามความจริง

ข้าศึกของสมาธิคือนิวรณ์ธรรม ซึ่งถือเป็นสิ่งขัดขวางสมาธิ จึงจัดนิวรณ์ธรรม เป็นด้านลบ แต่ที่จริงแล้วอีกด้านหนึ่งนิวรณ์ธรรม ถือเป็นด้านบวก เพราะเป็นสภาพอารมณ์ ที่เป็นเครื่องมือของวิปัสสนา ถือเป็นอาจารย์(ธรรม)ที่เรียกผู้ปฏิบัติให้เข้ามาดู ทุกสรรพสิ่งจึงมี 2 ด้านแล้วแต่จะยืนมองด้านใหน มองอย่างไร

นิวรณ์ธรรมได้แก่ กามฉันทะ พยาบาท ถินมิทะ วิจิกิจฉา อุทธัจจะกุกกุจจะและวิจิกิจฉา เป็นสภาพอารมณ์ (1)เป็นผลมาจากการปรุงแต่ง การนึกคิด (2) (การใช้เงื่อนไข กฏเกณฑ์ หรือสิ่งที่เราคิดว่าควรจะเป็นมาเปรียบเทียบกับปรากฏการณ์ที่เราได้รับสัมผัสมา เกิดการตัดสิน ใช่ ไม่ใช่ เป็น ไม่เป็น ถ้าตรงข้ามก็ไม่พอใจหรือเป็นไปทางเดียวกันก็พอใจ) ความคิดนึก การปรุงแต่ง เป็นผลมาจากประสบการณ์ที่เก็บสะสมในรูปความทรงจำ(3) ความทรงจำเก็บรวบรวมลงที่ตัวรู้ (วิญญาณ)(4) ซึ่งก็คือตัวตน หรือตัวเรา และองค์ประกอบที่เกิดร่วมกับวิญญาณ ได้แก่ อารมณ์(เวทนา) ความทรงจำ(สัญญา) ความคิดนึก การปรุงแต่ง(สังขาร) สภาพ องค์ประกอบทั้งหมดที่เกิดร่วมกับวิญญาณ จัดเป็นของของตน แต่เนื่องจากทั้งวิญญาณและองค์ประกอบได้เกิดขึ้นพร้อมกัน จึงอาจกล่าวได้ว่าทั้งวิญญาณและองค์ประกอบ ก็คือตัวตนนั่นเอง
ที่กล่าวมาผลที่เกิดย้อนเหตุในลักษณะลูกโซ่ของเหตุผลคือตั้งแต่นิวรณ์ธรรม(ผล)จนถึง(เหตุ)ตั้งต้นคือตัวตน ดังนั้นหากตัดตอนกระบวนการเกิดปฏิจสมุปบาทตรงเหตุที่เกิดทุกข์ หรือจุดที่จะเกิดตัวตนได้ ทุกข์ย่อมดับลง

สำหรับทุกข์(นิวรณ์)ที่มีเหตุจากตัวตน(อัตตา) และที่เรายังวนเวียนอยู่กับทุกข์ ทั้งที่ปฏิบัติธรรมเพื่อหาทางพ้นทุกข์ แต่เราไม่สามารถหลุดออกจากวงเวียนแห่งทุกข์ได้ เพราะยังหลงใช้อัตตาในการหาทางพ้นทุกข์ เปรียบเสมือนต้องการทำความสะอาดบ้านแต่เราใช้ผ้าสกปรกมาถูบ้าน นั่นเพราะความไม่เข้าใจในกระบวนการสร้างอัตตาในการปฏิบัติธรรม(อวิชชา)นั่นเอง
ความหมายของความเป็นตัวตนหรืออัตตา ซึ่งรวมถึง สังขารคือการใช้สิ่งที่คาดหมาย สิ่งที่ควรจะเป็น(criteria)จากประสบการณ์เดิม(ความทรงจำ:สัญญา) มาเปรียบเทียบกับปรากฏการณ์ที่รับสัมผัสใหม่ เพื่อตัดสิน ซึ่งก็คือมุมมองของเราต่อปรากฏการณ์นั้น ที่จริงแล้วปรากฏการณ์จากการรับสัมผัส(การกระทบระหว่างอายตนะภายในกับภายนอก)นั้น หากเราหรือใครก็ตามไม่ใช้มุมมองของตนเองในการตัดสินย่อมมองเห็นหรือสัมผัสรู้สิ่งนั้น เหมือนกันหมด เป็นเช่นนั้นเอง ซึ่งก็คือการสักแต่รู้

การสักแต่รู้ จะเกิดขึ้นได้หากเข้าใจในกระบวนการไม่สร้างอัตตาในการปฏิบัติธรรม(วิชชา) ซึ่งมีปัจจัย 2 ประการ คือ
1.ระยะเวลาที่ใช้ในการรู้
2.แรงที่ใส่ในการรู้

1..ระยะเวลาที่ใช้ในการรู้
ทำไมระยะในการรู้จึงสัมพันธ์กับการสร้างตัวตน ตัวอย่างต่อไปนี้ คือ.......
หากมีขวดน้ำใบหนึ่งตั้งอยู่บนโต๊ะ โดยเราไม่รู้มาก่อน เขาเอาผ้าปิดตาเราแล้วจูงมือไปที่โต๊ะ
ให้เรา
1.ใช้ฝ่ามือสัมผัสสิ่งที่อยู่ตรงหน้า เป็นขณะๆละ 2-3 วินาที สัก 2 ครั้ง ครั้งแรกของการสัมผัสเราจะรู้สึกถึงลักษณะความแข็ง ถึงแม้ครั้งที่ 2 3 และ4 ก็เช่นเดียวกัน และไม่ว่าเราให้ใครหรือคนชนชาติใดมาทด
ลองในลักษณะนี้ ก็จะได้ผลเหมือนกัน คือการสัมผัสถึงความแข็ง ซึ่งเป็นปรมัตถ์
2.ใช้ฝ่ามือสัมผัสสิ่งที่อยู่ตรงหน้า แบบลูบคลำไม่ใช่การสัมผัสเป็นขณะ คือการสัมผัสต่อเนื่อง และใช้เวลามากกว่า 2-3 วินาที ผลการสัมผัสระยะหนึ่งเราจะรู้สึกว่า นี้คือขวดน้ำ และรู้หากรู้สึกถึงความเย็นที่ผิวก็จะรู้สึกสบาย ชอบ จึงอยากสัมผัสนานๆ

วิเคราะห์
1.การสัมผัสรู้เป็นขณะๆ ละ 2-3 วินาที คือการรับรู้การกระทบของอายตนะภายในกับภายนอก เป็นจุดที่ยังไม่มีการนำตัวตนมาใช้ จึงไม่ก่อให้เกิดทุกข์
2.ความรู้ว่าเป็นขวดน้ำ คือการนำความทรงจำ (สัญญา)มาเทียบเคียงความรู้สึกที่สัมผัสแล้วประมวลผล ซึ่งจิตทำงานเร็วมาก ความรู้สึกถึงความเย็นที่ผิวก็จะรู้สึกสบาย ชอบ (เวทนา)จึงอยากสัมผัสนานๆ(กามฉันทะ) เหตุเพราะรับรู้นาน จึงเป็นจุดเริ่มกระบวนการเกิดทุกข์

สรุป ระยะเวลาการสัมผัสรับรู้ต่อเนื่องนาน ไม่เป็นปัจจุบันขณะ จนเป็นเหตุให้สามารถนำตัวตนออกมาร่วมกับการรับรู้ เป็นจุดเริ่มกระบวนการเกิดทุกข์ ดังนั้น จึงไม่ควรสัมผัสรับรู้ต่อเนื่องนาน เกิน 2-3 วินาทีหรืออาจมากกว่านั้นเล็กน้อย คือ 4-5 วินาที เพื่อไม่สร้างเหตุของทุกข์(ตัวตน)

ผลสรุปข้างต้น โดยเฉพาะข้อความ “ไม่ควรสัมผัสรับรู้ต่อเนื่องนาน เกิน 2-3 วินาทีหรืออาจมากกว่านั้นเล็กน้อย คือ 4-5 วินาที” อาจมีผู้เห็นว่าทำอย่างนั้นไม่จงใจฝืนธรรมชาติ หรือ ?
แต่หากเราฉุกคิด ทุกวันนี้เราทำกรรมฐานโดยพยายามอยู่กับลม หรือคำภาวนา เราฝืนธรรมชาติของวิถีจิตหรือไม่ เพราะที่จริงโดยธรรมชาติแล้ว จิตจะเคลื่อนที่อยู่เสมอ จะไม่อยู่กับอารมณ์ใดนานๆ โดยเฉลี่ยจิตจะกระทบสิ่งถูกรู้ประมาณ 3-4 วินาทีก็จะเคลื่อน ดังนั้นบทสรุปข้างต้นที่กล่าวว่าระยะเวลาที่ใช้ในการรู้ไม่ควรนาน ซึ่งเป็นการกล่าวในหลักการ เป็นการจำลองสถานการณ์ให้สอดคล้องกับธรรมชาติของจิต แต่ในทางปฏิบัติเพื่อให้เป็นไปตามหลักการ ซึ่งมีความละเอียดอ่อนในกระบวนการปฏิบัติ จะได้กล่าวต่อไป

นอกเหนือจากระยะเวลาที่ใช้ในการรู้ไม่ควรนานแล้ว อีกปัจจัยหนึ่งที่สำคัญต้องพิจารณาคือแรงที่ใส่ในการรู้หรือการใช้เจตนาในการรู้ ซึ่งขึ้นอยู่กับลักษณะอุปนิสัย

หากพิจารณาถึงลักษณะอุปนิสัยของคนในสมัยพุทธกาลกับปัจจุบัน ซึ่งมีสภาพแวดล้อมที่แตกต่างกันอย่างมาก โดยในสมัยก่อนความเจริญด้านจิตใจมีสูงบุคคลส่วนใหญ่ใช้ชีวิตอย่างเรียบง่าย ลักษณะอุปนิสัยจึงใกล้มัชฌิมาปฏิปทา แต่ปัจจุบันที่มุ่งเน้นวัตถุนิยม การแข่งขันสูง ความซับซ้อนของความคิด จิตของบุคคลส่วนใหญ่เบนออกจากมัชฌิมาปฏิปทา ให้เป็นผู้มีอุปนิสัยอัตตกิลมถานุโยค การถูกสภาพแวดล้อมกดดันเกิดความเครียด เป็นแรงผลักดันให้หาทางออกเป็นผู้มีอุปนิสัยกามสุขัลลิกานุโยค สภาพแวดล้อมที่หล่อหลอมให้จิตเคยชินต่อความสุดโต่งสองส่วนเป็นอุปสรรคต่อการปฏิบัติที่จะเข้าถึงมัชฌิมาปฏิปทา

อนุโมทนาครับ

อยากสอบถามท่านเรื่องธาตุน้ำหน่อยครับ ว่าลักษณะปรมัตร์เป็นอย่างไร
ผมต้องการพิจารณาเปรียบเทียบว่าความเข้าใจของผมเอง

เรื่องของธาตุ 4 ได้แก่ ดิน น้ำ ลม และไฟ เป็นองค์ประกอบของรูปขันธ์ เป็นสิ่งสำคัญต่อการดำรงอยู่ของขันธ์ ขันธ์ 5 ที่จะสมบูรณ์หรือบกพร่องขึ้นอยู่กับธาตุ 4 ทั้งสิ้น การกำจัดขยะกายขยะใจ จะส่งผลให้ธาตุทั้ง 4 ซึ่งเป็นธาตุจากภายในร่างกายปรับตัว ซึ่งในขณะปรับตัวจะสัมผัสธาตุทั้ง 4 ได้ชัดเจน สำหรับธาตุทั้ง 4 นี้มีทั้งธาตุภายนอกและธาตุภายใน การปฏิบัติวิปัสสนาโดยกำหนดรู้ธาตุทั้ง 4 สำหรับธาตุภายในทำได้ค่อนข้างยาก ส่วนใหญ่เป็นการรู้ธาตุภายนอก เช่น ธาตุดินมีลักษณะแข็ง ร่างกายที่กระทบกับสิ่งภายนอกถึงความแข็ง ธาตุลมมีลักษณะไหว ส่วนใหญ่เป็นการรู้ธาตุลมจากภายนอกคือลมหายใจเข้าออก ธาตุไฟมีลักษณะความร้อน เย็น เป็นธาตุที่สามารถสัมผัสทั้งธาตูภายนอกและธาตุภายในได้ สำหรับธาตุน้ำมีลักษณะการเกาะกุม เหนี่ยวรั้ง เป็นธาตุที่ไม่สามารถสัมผัสภายในได้คือไม่สามารถกำหนดรู้การเกาะกุม เหนี่ยวรั้ง

สำหรับการปฏิบัติวิปัสสนาที่เป็นภาวนามยปัญญา ส่วนใหญ่จะเป็นการกำหนดรู้ที่เวทนาและจิต การรู้ที่จุดกระทบอายตนะมีบ้างแต่น้อย การรู้ที่ธาตุภายในมีน้อยลงไปอีก ที่เป็นเช่นนี้เพราะธาตุเป็นเรื่องละเอียดรู้เห็นได้ยาก ผมขออนุโมทนากับคุณ Student ที่กำหนดรู้เรื่องธาตุ เป็นการนำประสบการณ์ในแนวทางปฏิบัติวิปัสสนาในความหลากหลายมาเล่าสู่กันฟัง

อนุโมทนาครับคุณsuttiyan
สมกับเป็นนักปฎิบัติที่เป็นตัวอย่างต่อผู้สนใจทุกคน

ย้อนกลับมา กล่าวถึงปัจจัยสำคัญที่เป็นหัวใจการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน คือ1.ระยะเวลาที่ใช้ในการรู้แต่ละครั้งที่ไม่ควรนานเกินไป:ที่ได้กล่าวแล้วนั้น เป็นการกระทำเพื่อไม่ให้เป็นเหตุเกิดอัตตา แต่อย่างไรก็ตามหากตัวรู้เป็นอัตตาเสียเอง เรื่องระยะเวลาที่รู้ไม่นานก็ไม่เกิดผล ดังนั้นอีกปัจจัยหนึ่งที่สำคัญกว่าเรื่องระยะเวลาที่ใช้ในการรู้ คือความเข้าใจถึงตัวรู้ที่ประกอบด้วยอัตตา ซึ่งก็คือ 2.แรงที่ใส่ในการรู้

2.แรงที่ใส่ในการรู้
หากพิจารณาถึงระดับของแรงที่ใส่ในการรู้ สามารถจำแนกได้เป็น 3 ระดับ
2.1 แรงที่จับแก้วน้อยเกินไปจนกระทั่งแก้วหลุดจากมือ จัดเป็นกามสุขัลลิกานุโยค คือการปล่อยให้เผลอสติไหลไปตามอารมณ์
2.2 แรงที่จับแก้วมากเกินไป(action) เกิดแรงต้านจากแก้ว(reaction) จัดเป็นอัตตกิลมถานุโยค คือการเพ่งรุ้หรือใส่เจตนาในการรู้
2.3 แรงที่จับแก้วโดยให้เหลือแรงน้อยที่สุดแล้วแก้วยังไม่หลุดจากมือ ที่จัดเป็นมัชฌิมาปฏิปทา คือการสักแต่รู้
จากแรงที่ใส่ในการรู้ ทั้ง 3 แรงนี้ แรงที่ควรพิจารณาคือ 2.2 แรงที่จัดเป็นอัตตกิลมถานุโยค คือการเพ่งรุ้หรือใส่เจตนาในการรู้ เพื่อปรับแรงใน 2.2 เป็น 2.3 คือแรงที่ใส่ในการรู้ให้เหลือแรงน้อยที่สุดให้เป็นมัชฌิมาปฏิปทา คือการปรับตัวรู้ให้ไร้เจตนาหรือมีเจตนาน้อยที่สุด จนสามารถสักแต่รู้

ดังนั้นจึงต้องทำความเข้าใจในความหมาย ”การเพ่งรู้หรือใส่เจตนาในการรู้” ที่จัดเป็นอัตตกิลมถานุโยค ว่ามีลักษณะดังนี้
1.มีความรู้สึกว่าจะทำกรรมฐาน หรือตั้งท่าทำกรรมฐาน
2.ใฃ้ความรู้สึกที่ใฃ้ในการทำงานมาทำกรรมฐาน
3.การพยายามจะอยู่กับกรรมฐานอย่างต่อเนื่อง
4.การพยายามรู้องค์กรรมฐานให้ชัดเจน

ทั้งหมดนั้นเป็นไปเพื่อปัญญา แต่ละบุคคล มีวิธีการนำไปสู่ปัญญาที่แตกต่างกัน(แต่ไม่เกินขอบข่ายที่พระพุทธองค์ท่านได้ทรงสอนไว้)
แต่ผลนั้นเหมือนกัน คือปัญญารู้แจ้ง ถึงความบริสุทธิ์หลุดไป พ้นไป
หากไม่เรียนรู้ที่จะสุดโต่ง ก็ไม่รู้ว่ากลาง อยู่ตรงไหน
สุดท้ายแล้ว ปัญญา ที่ว่านี้ ที่เป็นเครื่องพาเราออกจากวัฏฏะ
ไม่ใช่วิธีการปฏิบัติที่พาเราออกไป วิธีการเป็นเพียงเครื่องมือช่วยเท่านั้น
อย่าไปหลงติดอยู่ว่า ทำอย่างงี้ๆๆ แล้วจะดี ทำอย่างงี้ๆๆ แล้วจะได้อะไรๆ
ไม่ใช่เลย ทำตามวิธีการปฏิบัติแล้วโยนิโส น้อมมาใส่ตัว แล้วจะเกิดปัญญา
"ปัญญา คือ การรู้ถูกเข้าใจถูก ที่ท่านเรียกว่า สัมมาทิฐิ เห็นถูก เห็นตรง ตามความเป็นจริง"