อยากทราบ และขอรายละเอียดด้วยครับ
โลภะเจตสิก กับ ฉันทะเจตสิก
มีความแตกต่างกันอย่างไร หน้าที่การงานแตกต่างกันตรงไหน
ขอผู้รู้ช่วยอธิบายให้ละเอียดด้วยครับ
ขอขอบพระคุณล่วงหน้าครับ

จิต คือ ผู้รู้ ผู้นึกคิดปรุงแต่ง
เจตสิก(อาการของจิต) คือ ผู้สนับสนุนการปรุงแต่งของจิต เช่น

จิตเกิดโลภะ โลภะนั้นจะแรงขึ้นเมื่อมีเจตสิกสนับสนุน หรือ
จิตเกิดฉันทะ ฉันทะนั้นจะแรงขึ้นเมื่อมีเจตสิกสนับสนุน

โลภะกับฉันทะ คล้ายกัน คือ อยากได้ อยากเป็น อยากมี
สิ่งที่ต่างกัน คือ โลภะนั้นไม่มีขอบเขต ฉันทะนั้นมีขอบเขต

ความเข้าใจส่วนตัวล้วนๆ นะครับ

ความรู้สึก นึกคิด การปรุงแต่ง ของจิต คือเจตสิก
กระทู้นี้ แยกความแตกต่างของ โลภะ และฉันทะ พร้อมทั้ง การงานของโลภะและฉันทะ

ฉันทะ ความปราถนาเอา... จิตปรุงขึ้นมา ประกอบเข้ากัน ด้วยความฉลาด(กุศล) หรือด้วยความเขลา(อกุศล)... ก็ได้

ส่วน โลภะ ความอยากได้ถือเอา จิตปรุงขึ้นประกอบขึ้น ด้วยความอกุศลคือความเขลาเท่านั้น

หน้าที่การงานของ ฉันทะ เป็นเพียงความปราถนาเอา ซึ่งจำต้องมี เจตสิกธรรมอื่นแวดล้อม ว่าเป็นกุศล หรืออกุศล

หน้าที่การงานของโลภะ คือเพื่อความอยากได้ใคร่ยึดถือเอาเพื่อเป็นของตน เป็นเจตสิกธรรมที่แวดล้อมฉันทะอันเป็น ฝ่ายอกุศล

ฉันทะเจตสิกมีเฉพาะในจิตเหตุ ทั้งฝ่ายกุศล หรืออกุศล
ดังนั้นถ้าเปิดในจิตตุบาทกัณฑ์ จึงไม่พบฉันทะเจตสิก
(ซึ่งอาจจะเป็นการจำแนกในการศึกษา เรื่องจิตเจตสิกในชั้นหลัง)

ส่วน โลภะมีทั้งในจิตเหตุ และจิตวิบาก ฝ่ายอกุศล

ฉันทะอันเป็นฝ่ายกุศล จึงต้องประกอบด้วยกับปธานสังขาร จึงจะเป็นฉันทะในอิทธิบาทธรรม

ลุงหมาน รู้ดีอยู่แล้ว แต่แกล้งถาม

โลภะเจตสิก เป็นเจตสิกฝ่ายไม่ดี
ฉันทะเจตสิก เป็นเจตสิกฝ่ายดี

ขี้เกียจเปิดตำรา........................ เลยเดา

ขออนุญาต ตอบตามความเข้าใจส่วนตัวครับ

เจตสิก หมายถึงอารมณ์ อาการหรือลักษณะของจิต

โลภะเจตสิก เป็นเป็นลักษณะหรืออาการของจิตฝ่ายอกุศล ซึ่งเป็นจิตที่มีกิเลสราคะ โลภะ มีลักษณะเฉพาะตัวคือมีการเหนี่ยวรั้ง ยึดถืด ถือครองสิ่งใดสิ่งหนึ่ง โดยมีเหตุจาก ตัณหาและอุปทานเป็นหลัก

ฉันทะเจตสิก เป็นลักษณะหรืออาการของจิตฝ่ายกุศล ลักษณะจะคล้ายคลึงกับ ราคะ โลภะ ความแตกต่างคือ ฉันทะเจตสิก จะไม่มีการ ยึดถือเหนี่งรั้ง ถือครอง แต่จะมีความแจ่มใส เบิกบาน พอใจ(แต่ไม่ถือครอง)


แต่ถ้าเกิดยินดีพอใจ ฉันทะจะกลับกลายเป็นโลภะ ภายในชั่วพริบตา ธรรมที่แบ่งแยกระหว่าง ฉันทะกับโลภะคือ
๑.ความยินดียินร้ายในอารมณ์(เวทนา) ๒.ตัณหา อุปทาน ถ้าธรรมฝ่ายอกุศลทั้งสองข้อปรากฏ บ่งชี้ชัดถึง จิตเป็นฝ่ายอกุศลได้เกิดขึ้นแล้ว


ขออธิบายตามความเข้าใจส่วนตัวเท่านี้ครับ

ยิ่งถาม ยิ่งซัก ยิ่งลักษณ์ ยิ่งรู้ ยิ่งใด้ ยิ่งเข้าใจ ยิ่งปลดเปลื้องความสงสัยให้เหมดไป
คำว่าอย่างไร เป็น กเถตุกัมยตาปุจฉา (คำถามที่ตั้งขึ้นด้วยความต้องการจะตอบเสียเอง)
ก็คำถามที่มี 5 อย่างถามเพื่อให้เกิดกุศลจิต คือ
1. อทิฏฐโชตนาปุจฉา คำถามเพื่อให้แจ่มแจ้งถึงสิ่งที่ตนยังไม่ทราบ
2. ทิฏฐสังสันทนาปุจฉา คำถามเพื่อเทียบเคียงสิ่งที่ตนทราบแล้วกับผู้รู้ อื่นๆ
3. วิมติเฉทนาปุจฉา คำถามเพื่อตัดความสงสัยในเรื่องที่ยังคลางแคลงใจ
4. อนุมติปุจฉา คำถามเพื่อความเห็นคล้อยตาม
5. กเถตุกัมยตาปุจฉา คำถามด้วยความต้องการที่จะตอบเสียเอง
การถามเพื่อให้อกุศลจิตเกิด คือ
1. ถามเพื่อให้ผู้ถูกถามตอบไม่ได้ จะได้อายผู้อื่น
2. ถามเพื่อข่มผู้อื่นเพื่อจะอวดภูมิธรรมของตนที่มีอยู่
3. ถามเพื่อแกล้งถามทั้งๆที่รู้แล้ว ถามหยั่งเชิงดูว่าจะตอบได้ไหม
4. ถามเพื่อให้หันเหให้ออกนอกทาง หมายถึงไม่อยากฟังเรื่องที่กำลังอธิบายอยู่
5. ถามแต่ในสิ่งที่ไร้สาระ

ทำไมท่านจึงได้มีความคิดว่าผมถามด้วยคำถามข้อที่3นี้ล่ะครับ ข้ออื่นมีตั้งหลายคำถาม

เจตสิก หมายความถึง อารมณ์อันเป็นไปกับด้วยจิต โลภเจตสิก หมายความถึง จิตมีอารมณ์อันเป็นไปกับด้วยความโลภ อยากได้ ในสิ่งที่ยังไม่สมปราถนา ฉันทเจตสิก หมายถึง จิตมีอารมณ์อันเป็นกับด้วยความพอใจในสิ่งที่เป็นอยู่ มีอยู่ ไม่ว่าจะเป็นกุศลหรือเป็นอกุศล

5. กเถตุกัมยตาปุจฉา คำถามด้วยความต้องการที่จะตอบเสียเอง

โลภะเจตสิก กับ ฉันทะเจตสิก
ฉันทะที่ว่านั้น มีความปราถนาเพื่อกระทำให้เป็นอารมณ์นั้น หมายถึงมีการปรารถนารูปารมณ์เพื่อจะเห็น ปรารถนาสัททารมณ์เพื่อจะได้ยิน ปรารถนาคันทารมณ์เพื่อจะได้กลิ่น ปรารถนารสารมณ์เพื่อจะรู้รส ปรารถนาโผฏฐัพพารมณ์เพื่อจะถูกต้อง ปรารถนาธรรมารมณ์ เพื่อจะรู้ เมื่อรวมความให้เข้าใจง่ายๆ แล้วก็คือ มีความต้องการเห็น ต้องการได้ยิน ต้องการได้กลิ่น ต้องการรู้รส ต้องการสัมผัส ต้องการรู้นั่นเอง นี้เป็นลักษณะของฉันทะ

แต่ความต้องการที่เป็นฉันทะนี้ ไม่เหมือนความต้องการที่เป็นโลภะ เพราะความต้องการที่เป็นโลภะ ย่อมยึดอยู่ในอารมณ์นั้นๆ ส่วนความต้องการที่เป็นฉันทะนั้นไม่ยึดในอารมณ์ เช่นต้องการเงินมาเพื่อทำบุญ หรือต้องการวัตถุสิ่งของมาเพื่อนำมาบริจาคต่อไป ต้องการเรี่ยไรเงินเข้าวัด ฉันทะนี้อุปมาเหมือนผู้ที่ยิงธนู ผู้ยิงธนูนี้ต้องการลูกธนู ขณะเอื้อมมือไปหยิบลูกธนูนั้นเปรียบเหมือนฉันทะ เมื่อหยิบลูกธนูมาแล้วก็ยิงไป ไม่ได้เก็บเอาไว้ ข้ออุปมานี้ฉันใด สภาพของฉันทะก็เป็นไปเช่นเดียวกัน คือความต้องการที่เกิดขึ้นนั้น มิได้หวังเพื่อจะยึดไว้เป็นของตัว มุ่งหวังเพื่อให้เป็นประโยชน์โดยทั่วๆกันไป แต่ทั้งนี้มิได้หมายความว่าฉันทะนี้จะมีกำลังน้อยกว่าโลภะ เพราะบางที่ฉันทะก็มีกำลังถึงอธิบดีก็ได้ แต่สภาพนั้นไม่มีการเปลี่ยนแปลงแต่อย่างใด แม้ว่าจะเป็นถึงอธิบดีก็ไม่ยึดเหนี่ยวไว้อยู่นั่นเอง

เมื่อมีความต้องการในอารมณ์ต่างๆ เป็นลักษณะอยู่แล้ว ก็ต้องมีการแสวงหาอารมณ์ที่ต้องการนั้นๆ ให้ได้มาสมกับความต้องการ แต่การแสวงหาอารมณ์นี้มีอยู่หลายอย่างด้วยกัน คือแสวงหากามคุณอารมณ์ แสวงหากุศลธรรม แสวงหาวิชาความรู้ต่างๆ แสวงหานิพพาน เหล่านี้ เป็นกิจของฉัทะ แต่การแสวงหากามคุณอารมณ์นั้น แม้จะเป็นกิจของฉันทะก็จริง แต่เป็นไปด้วยอำนาจของโลภะเป็นประธาน ฉะนั้นเมื่อได้อารมณนั้นๆ มาเช่นได้เห็น ได้ยิน ได้กลิ่น เป็นต้นแล้ว จึงติดอยู่ในอารมณ์ สำหรับการแสวงหากุศลธรรม แสวงหาวิชาความรู้ แสวงหานิพพาน หรือการแสวงหาวัตถุสิ่งของมาเพื่อประโยชน์ส่วนรวมเหล่านี้ เป็นไปด้วยอำนาจของฉันทะเป็นประธานโดยตรง

ถ้ามีข้อสงสัยขึ้นว่า การแสวงหาอารมณ์ด้วยอำนาจของโลภะเป็นประธานนั้น เมื่อมีอารมณ์ที่ต้องการมาแล้ว ย่อมติดอยู่ในอารมณ์นั้นที่ได้มา แต่ส่วนการแสวงหาอารมณ์ด้วยอำนาจของฉันทะที่ไม่เกี่ยวข้องกับโลภะนั้น ไม่ติดอยู่ในอารมณ์ที่ได้มา เมื่อเป็นเช่นนี้แล้ว "ผู้ที่แสวงหาธรรมะทั้งหลาย เมื่อได้ธรรมะนั้นมาแล้ว มีความติดใจในธรรมะนั้น เช่นนี้มิเป็นไปด้วยอำนาจของโลภะเป็นประธานหรือ?" ข้อนี้แก้ว่า:- ไม่ใช่เช่นนั้น การติดใจในธรรมะนั้น เป็นไปด้วยอำนาจฉันทะที่มีศรัทธาหรือปัญญาเป็นประธาน เพราะความคิดติดใจในธรรมะ ก็ไม่เหมือนติดใจในกามคุณอารมณ์ที่มีโลภะเป็นประธาน แต่ความติดใจที่เป็นไปด้วยอำนาจกามัจฉันทะย่อมนำความเดือดร้อนใจมาสู่ผู้นั้น แต่ส่วนความติดใจที่เป็นไปด้วยอำนาจธัมมัจฉันทะนี้ ไม่มีความเดือดร้อนใจแก่ผู้นั้น เมื่อพระโยคีบุคคลทั้งหลายพิจารณาอาการของฉันทะแล้ว ก็รู้ได้ดวยปัญญาว่าฉันทะนี้มีความปรารถนาในอารมณ์ดังกล่าวแล้ว นี่เป็นอาการปรากฎของฉันทะ

แม้ว่าฉันทะจะประกอบร่วมกับจิตที่เป็นโลภะได้แต่ก็ฉันทะมิได้เป็นประธานนั่นเอง ฉันทะประกอบกับจิตที่เป็นมหากุศลได้ แต่โลภะประกอบกับจิตที่เป็นมหากุศลไม่ได้นั้นเอง สรุปว่าฉันทะประกอบได้กับจิตที่เป็นมหากุศล และอกุศลได้ทั้งสอง แต่โลภะประกอบได้กับจิตที่เป็นอกุศลได้ฝ่ายเดียว

ลุงหมานครับด้วยความนับถือ ผมขออนุญาติถามด้วยจิตที่เป็น กุศลตามหลักข้อสองครับ

ลุงครับผมสงสัย จิตเกิดแล้วก็ดับ เจตสิกเกิดและดับพร้อมกับจิต
ฉันทะก็เป็นเจตสิกตัวหนึ่ง โลภะก็เป็นเจตสิกอีกตัวหนึ่ง

ลุงหมานว่า จิตดวงหนึ่งสามารถมีเจตสิกได้ถึงสองหรือครับ
เพราะลุงบอกว่า" ฉันทะจะประกอบร่วมกับจิตที่เป็นโลภะได้"

ผมตอบแทนลุงหมาน ก็ได้เรื่องจิต กับเจตสิก

จิตเกิดขึ้น1ดวง อย่างน้อยต้องมีเจตสิกประกอบร่วม 7 อย่าง

นั่นคือหมายความว่า จิตทุกดวง มีเจตสิกประกอบร่วมบางครั้ง 7 ดวง บางครั้งเกินกว่า 7 ขึ้นไป

ทุกขณะ ในสังสารวัฏฏ์อันไร้จุดต้น จุดปลาย

ว่ากันแต่ในภูมิที่มีขันธ์5 คือ โลกมนุษย์ เป็นต้น
ที่ใดมีจิตเกิด ที่นั่นต้องมีรูป
เพราะว่าจิตต้องอาศัยรูป เป็นที่ตั้ง จิตจะไปเกิดลอยๆ นอกรูปไม่ได้ (รูปขันธ์ 28 )

จิตเกิด 1 ดวง จึงประกอบด้วย รูป เวทนา สัญญา สังขาร(อย่างต่ำ7ดวง) ..............ครบขันธ์5 พอดี

เพราะฉะนั้น ทุกขณะจิต เป็นขันธ์5

ขันธ์5 เกิดขึ้นพร้อมกัน

ที่ใดมีเวทนา ที่นั่นต้องมี สัญญา สังขาร วิญญาณ รูป ...................ครบ ขันธ์5
ที่ใดมีสัญญา ที่นั่นต้องมี เวทนา สังขาร วิญญาณ รูป ....................ครบ ขันธ์5
ที่ใดทีสังขาร ที่นั่นต้องมี เวทนา สัญญา วิญญาณ รูป ....................ครบ ขันธ์5
ที่ใดมีวิญญาณ ที่นั่นต้องมี เวทนา สัญญา สังขาร รูป ...................ครบ ขันธ์5

ที่ใดมีรูป ......................................................................อาจมีแค่รูป

หมายเหตุ สังขาร ที่พูดข้างบนคือ

๑. ผัสสเจตสิก เป็นสภาพที่กระทบอารมณ์





๔. เจตนาเจตสิก เป็นสภาพที่ตั้งใจ จงใจ บงการสัมปยุตธรรมให้ทำกิจ

ของตนๆ

๕. เอกัคคตาเจตสิก เป็นสภาพที่ทำให้จิตตั้งมั่น เป็นหนึ่งในอารมณ์

๖. ชีวิตินทริยเจตสิก เป็นสภาพที่รักษาสัมปยุตธรรมให้มีชีวิตอยู่ได้

๗. มนสิการเจตสิก เป็นสภาพที่สนใจ ทำให้จิตมุ่งตรงต่ออารมณ์

และเจตสิกตัวอื่นๆ อีก

2. ทิฏฐสังสันทนาปุจฉา คำถามเพื่อเทียบเคียงสิ่งที่ตนทราบแล้วกับผู้รู้ อื่นๆ

วิสัชชนา:- ทิฏฐสังสันทนาปุจฉา เป็นคำถามที่จะเทียบเคียงที่ตนทราบมาแล้วจากท่านอื่นๆ มาแล้วนั่นเอง หมายความว่าถามย้ำอีกทีกับผู้รู้ท่านนี้เพื่อให้เกิดความแน่ใจว่า จะได้คำตอบที่เหมือนกันไหม เพื่อขจัดความสงสัยที่มันยังคาใจอยู่ ว่าใช่หรือไม่ใช่

ลุงหมานครับด้วยความนับถือ ผมขออนุญาติถามด้วยจิตที่เป็น กุศลตามหลักข้อสองครับ

ลุงครับผมสงสัย จิตเกิดแล้วก็ดับ เจตสิกเกิดและดับพร้อมกับจิต
ฉันทะก็เป็นเจตสิกตัวหนึ่ง โลภะก็เป็นเจตสิกอีกตัวหนึ่ง
ลุงหมานว่า จิตดวงหนึ่งสามารถมีเจตสิกได้ถึงสองหรือครับ
เพราะลุงบอกว่า" ฉันทะจะประกอบร่วมกับจิตที่เป็นโลภะได้"

วิสัชชนา:- อกุศลจิตดวงแรกเรียกว่าโลภมูลจิต มีเจตสิกเกิดร่วมถึง 19 ดวง
ได้แก่ ผัสสะ. เวทนา. สัญญา. เจตนา. เอกัคคตา. ชีวิตินทรีย์. มสิการ. วิตก. วิจาร. อธิโมกข์. วิริยะ. ปิติ. ฉันทะ. โมหะ. อหิริกะ. อโนตตัปป. อุทธัจจะ. โลภะ. ทิฏฐิ.

หมายความว่า อกุศลมูลจิต 1 ดวง มีเจตสิกเกิดร่วมด้วย 19 ดวง ครับ โลภะเจตสิก ฉันทะเจตสิก ก็เกิดร่วมกันได้ ดังที่กระจายไว้นั้น ถ้าเป็นมหากุศลจะมีเจตสิกเกิดร่วมมากขึ้นอีกถึง 38 ดวง แต่ถึงอย่างไรเจตสิกที่เกิดร่วมนั้น ต่างก็มีหน้าที่แตกกันไปไม่ก้าวก่ายกัน

รบกวนถามลุงหมานครับ หรือจะเป็นคุณโกวิทก็ได้
มีหลักฐานกล่าวไว้ในพระอภิธรรมหรือพระไตรปิฎกมั้ยคับ

เห็นคำตอบของลุงหมานกับของคุณโกวิท ไม่เหมือนกัน
สาธุครับ!

ในพระไตรปิฎกมีครับ แต่รู้สึกจะเข้าใจยากหน่อยถ้าไม่เคยศึกษามาก่อน
แต่ให้ดีต้องดูในพระอภิธรรมมัตถะสังหะของพระอนุรุทธาจารย์ท่านได้รจนาให้ง่ายขึ้น

ผู้ใดพึงกล่าวอย่างนี้ว่า เราจักบัญญัติการมา การไป จุติ อุปบัติ
หรือความเจริญงอกงามไพบูลย์แห่งวิญญาณ เว้นจากรูป เวทนา สัญญา สังขาร ข้อนี้ไม่เป็น
ฐานะที่จะมีได้.
http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v ... agebreak=0
http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v ... agebreak=0
http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v ... agebreak=0