วุ่นวาย คือ อาการหงุดหงิดภายในจิต แล้วก็แสดงออกมาทางคำพูดและทางกาย เช่น บ่น เพ้อ รำพรรณ จะนั่งนอนที่ไหนก็ไม่เป็นสุข หรือไม่เกิดความพอใจ เป็นต้น

           อาการที่ว่านี้ ถ้าไม่รู้จับยับยั้ง หรือไม่มีอุบายที่จะทำให้มันสงบได้ อาจจะแตกดอกออกผล เป็นด่าหรือทุบตีเกิดขึ้นได้ ถ้ามีผุ้ขัดใจหรือมีอำนาจที่พอทำได้

           เจ้าความวุ่นวายที่ว่านี้ มีเหตุให้เกิดได้ ๒ ทาง คือ จากสิ่งแวดล้อม และจากจิตของเราเอง

           วุ่นวายจากสิ่งแวดล้อม คือ อยู่ในสภาพที่พลุกพล่านด้วยผู้คน และเสียงต่าง ๆ เช่น อยู่ด้วยกันมาก ๆ แออัดยัดเยียด เสียงจากโรงงาน เสียงสัตว์ เสียงคน เป็นต้น

           วุ่นวายจากจิตของเราเอง คือ จิตใจมันไม่สงบอยู่แล้ว แม้ได้อยู่ในสถานที่สงบ มันก็อดที่จะวุ่นวายไม่ได้ ถ้าอยู่ในที่วุ่นวายด้วย ก็ยิ่งจะเสริมให้หงุดหงิด หรือวุ่นวายยิ่งขึ้นไปอีก

           การจัดการกับสิ่งแวดล้อม ที่ก่อให้เกิดความวุ่นวายนี้ จัดได้ยากและไม่ควรจัด เพราะจะต้องจัดกันไม่รู้จักจบสิ้น ทั้งจะต้องพบกับอุปสรรค และต้องลงทุนลงแรงมาก ผลที่ได้ไม่คุ้มค่ากัน

           สู้การจัดที่จิตใจของตนเองดีกว่า ทั้งง่ายและประหยัดด้วยมีวิธีทำได้ ๒ ประการ คือ ก. แยกตัวเอง ข. สงบใจตนเอง

           การแยกตัวเอง คือ การปลีกตนออกไปอยู่คนเดียว ในที่สงบสงัด ตามแต่ที่เราจะเห็นสมควร ถ้ามีบริเวณบ้าน หรือสวน จะจัดมุมใดมุมหนึ่ง ให้เป็นที่วิเวก เช่น ปลูก กระท่อมเล็ก ๆ ที่อยู่โดดเดี่ยวและอิสระก็ได้

           การอยู่ในสถานที่สงบสงัดนั้น เท่ากับปิดทวารไปได้ ๕ ทางแล้ว คือ ทางกาย ทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น เหลืออยู่แต่ทางใจทางเดียว คือความนึกคิด

           การสงบใจตนเอง คือ การทำให้จิตใจสงบ มีวิธีทำอยู่ ๒ ประการ คือ ก. ทำในที่สงบสงัด ข. ทำในทุกที่

           การทำในที่สงบสงัด คือ อยู่ในสถานที่สงบสงัด แล้วจึงจัดการกับจิตใจของตนเอง มีการเจริญสติ สมาธิ และ วิปัสสนา เป็นต้น

           การทำในทุกที่ คือ ไม่เลือกสถานที่ อยู่ที่ไหนก็ทำมันที่นั่น ไม่สนใจกับสิ่งใดหรืออารมณ์ใดทั้งสิ้น ข้อสำคัญคือการ "ทำใจ" ไม่เกาะเกี่ยวในอะไรทุกสิ่ง

           ตัวเจตนา ความตั้งใจ ความใส่ใจ หรือจะพูดให้ตรง ๆ ก็คือความเส่หาอารมณ์ไม่เข้าเรื่อง หรือสิ่งที่ไม่เป็นเรื่องนั่นแหละ เป็นมารหัวใจที่ร้ายกาจยิ่ง

           สิ่งใดที่มันจะเกิดมันก็เกิด สิ่งใดมันจะดับมันก็ดับของมันไปตามสภาวะหรือเหตุปัจจัย ถ้าเรามีสติและสัมปชัญญะ เราก็จะแยกรับหรือปล่อย โดยที่ไม่เกิดความเดือดร้อนอะไรเลย

           รวมความว่า ต้นเหตุว่าความวุ่นวายใจทั้งหลาย ล้วนเกิดจากการขาดสติ สมาธิ และปัญญา กล่าวคือระลึกไม่ได้ ว่าอะไรเกิดอะไรดับ อะไรมีโทษและมีคุณแก่จิตใจ ในขณะนั้น ๆ ก็ไม่รู้ตัวเลย

ทางแก้
           ๑. ถ้าจัดการกับสิ่งแวดล้อมได้ ก็จัดการไป

           ๒. ถ้าจัดไม่ได้ก็ปลีกตนออกไปอยู่ในที่สงบสงัด

           ๓. คุมจิตของตนเอง ด้วยสติ สมาธิและปัญญา

           ข้อที่ ๓ นี้สำคัญที่สุด ถ้าเอาสติควบคุมจติไว้ได้เพียงสิ่งเดียว สิ่งอื่นทั้งโลกก็หมดความหมาย.