วันแม่ควรทำตนอย่างไร ?

ผู้เยี่ยมชม

นิมิตฺตํ สาธูรูปานํ กตญฺญูกตเวทิตาติ ฯ

ณ บัดนี้ จะได้พรรณนาความแห่งกตัญญูกตเวทิตากถา เพื่อเป็นเครื่องประดับสติปัญญา เพิ่มเติมคุณศรัทธาสัมมาปฏิบัติแห่งพุทธบริษัททั้งหลาย เนื่องในวันแม่แห่งชาตินี้ ดำเนินความว่า

บุคคลที่นึกถึงอุปการคุณที่ผู้อื่นกระทำแก่ตน ชื่อว่ากตัญญู บุคคลผู้รู้อุปการะที่ผู้อื่นกระทำแก่ตนแล้ว และกระทำตอบแทนชื่อว่ากตเวที ความเป็นผู้รู้อุปการะที่ผู้อื่นกระทำแล้ว และตอบแทน ชื่อว่ากตัญญูกตเวทิตา คุณธรรมคือกตัญญูกตเวทิตานี้มีในบุคคลใด บุคคลนั้นย่อมได้รับสรรเสริญว่า เป็นคนดี สมด้วยบาลีที่ได้อัญเชิญมาตั้งไว้เป็นนิกเขปบท ณ เบื้องต้นนั้นว่า

นิมิตฺตํ สาธุรูปานํ กตญฺญูกตเวทิตา,
อันมนุษย์สุดจะดีมีธรรมะ,
หมายคำพระกตัญญูรู้คุณท่าน,
มุ่งหวังตอบชอบจิตในกิจการ,
ไม่เกียจคร้านกอปรเกื้อทุกเมื่อเอย. ดังนี้ ฯ

กตัญญูกตเวทีบุคคล เป็นคู่กับบุพพการีบุคคล ซึ่งจัดเป็นบุคคลที่หาได้ยากในโลก ดังจักได้อธิบายขยายเนื้อความต่อไป คำว่า “บุพพการี” แปลว่า ชนผู้ทำอุปการะก่อน จำแนกเป็น ๔ จำพวกด้วยกัน คือ

๑. มารดาบิดา
๒. อุปัชฌาย์อาจารย์
๓. พระราชามหากษัตริย์
๔. พระสัมมาสัมพุทธเจ้า

รวมเป็น ๔ จำพวกนี้ บิดามารดาเป็นผู้มีบุญคุณแก่บุตรธิดา เพราะได้ประคับประคองเลี้ยงดูบุตรธิดาให้มีชีวิตอยู่ในโลกด้วยความรักใคร่เสน่หา จึงกล่าวว่ามารดาบิดาเป็นบุพพการีบุคคลชั้นสูงของบุตรธิดา พระบรมศาสดาตรัสสรรเสริญสดุดีเกียรติมารดาบิดาว่า เป็นพรหมบ้าง เป็นบุพพการีบ้าง เป็นอาหุเนยยบุคคลของบุตรธิดาบ้าง ที่ว่าเป็นพรหมนั้น เพราะท่านเป็นผู้มีจิตใจประกอบด้วยพรหมวิหารทั้ง ๔ ประการ คือ เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา ในบุตรธิดาของตนตลอดกาลทุกเมื่อ ที่เป็นบุรพาจารย์นั้น เพราะท่านเป็นผู้แนะนำพร่ำสอนบุตรธิดาให้มีความรู้ ความประพฤติและปฏิบัติในทางที่ดีก่อนกว่าอาจารย์อื่นๆ ที่ว่าเป็นอาหุเนยยบุคคลก็เพราะเป็นผู้ควรรับสิ่งของที่บุตรธิดานำมาสักการบูชา

อนึ่ง โดยที่มารดาบิดาเปรียบด้วยพระอรหันต์ เพราะเมื่อบุตรธิดานำเครื่องสักการบูชามาบำรุงอุปฐากแล้ว ย่อมได้รับอานิสงส์ยิ่งใหญ่เหมือนกับได้ถวายแก่พระอรหันต์ทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง มารดาบิดาท่านจัดเป็นบุพพเทวดา เพราะเป็นผู้มีความประพฤติเรียบร้อย เหมือนเทวดาทั้งหลาย และเป็นผู้มีจิตปรารถนาดีต่อบุตรธิดา แม้บุตรธิดาจะพลาดพลั้งกระทำผิดในตน ก็มีจิตอดทนไม่ถือผิดในบุตรธิดา มีแต่ปรารถนาให้บุตรธิดาของตนเป็นผู้มีความสุขความเจริญโดยส่วนเดียว

ในสิงคาโลวาทสูตร พระผู้มีพระภาคทรงจำแนกกิจที่มารดาบิดาพึงกระทำต่อบุตรธิดา ๕ ประการ คือ

๑. ห้ามไม่ให้ทำความชั่ว
๒. ให้ตั้งอยู่ในความดี
๓. ให้ศึกษาศิลปวิทยา
๔. หาภรรยาสมควรให้
๕. มอบทรัพย์สมบัติให้ในสมัยที่ควรให้

ส่วนบุตรธิดาเล่า พระผู้มีพระภาคเจ้าก็ทรงจำแนกกิจที่จะพึงปฏิบัติต่อมารดาบิดาไว้ ๕ ประการ คือ

๑. ท่านเลี้ยงมาแล้วเลี้ยงท่านตอบ
๒. ช่วยทำกิจของท่าน
๓. ดำรงวงศ์สกุล
๔. ประพฤติตนให้เป็นผู้สมควรรับทรัพย์มรดก
๕. เมื่อท่านล่วงลับไปแล้วทำบุญอุทิศให้ท่าน

เมื่อบุตรธิดาปฏิบัติต่อมารดาบิดา โดยนัยที่แสดงมานี้แล้วได้ชื่อว่า เป็นกตัญญูกตเวทีบุคคลโดยแท้ ชื่อว่าได้ทำหน้าที่ของตนโดยสมบูรณ์ ตนเองนึกขึ้นมาได้เมื่อใดก็ให้รู้สึกกระหยิ่มใจ และพอใจในตนเองเมื่อนั้น และบุคคลอื่นเล่าจะติเตียนนินทาหาได้ไม่ ผู้มีปัญญาย่อมสรรเสริญผู้มีจิตใจเต็มเปี่ยมด้วยกตัญญูกตเวทิตาธรรม ย่อมมีสุคติเป็นที่ไปในเบื้องหน้า ดังนั้น พระผู้มีพระภาคจึงตรัสว่าเป็นมงคลอันสูงสุดประการหนึ่ง ฯ

ฉะนั้น ท่านทั้งหลายก็ควรประพฤติปฏิบัติตัวในวันนี้ ให้สมกับเป็นลูกๆ ที่ดีของคุณแม่แห่งชาติ ไม่ว่าวันนี้หรือพรุ่งนี้ ก็ขอให้ถือปฏิบัติอยู่ในศีลธรรมและจริยธรรม เป็นบุตรที่ดีของบุพพการีต่อไป และดำรงตนอยู่ในสังคมอย่างมีความสุข ภาพภูมิใจมากที่สุด ที่เกิดมาเป็นคนไทย อยู่บนพื้นแผ่นดินนี้ ...

“ขอพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ จงทรงดำรงมั่นอยู่ในสิริราชสมบัติ ทรงพระเกษมสำราญ ทรงพระชนมายุยิ่งยืนนาม ทรงปราศจากพระโรคาพาธ ภัยพิบัติ อุปัทวันตราย ทั้งปวง ตลอดกาลเป็นนิจ เทอญ...”

ขอถวายพระพร
พระมหาสุเจต สุจิตฺตชิโต ป. วัดบุปผาราม ฯ