ธรรมิกชนของคนร่วมสมัย (พระไพศาล วิสาโล)

ตอบเมื่อ: 23 ก.พ.2008, 6:31 am

ธรรมิกชนของคนร่วมสมัย
โดย พระไพศาล วิสาโล

แม้ว่า วนิดา ตันติวิทยาพิทักษ์ หรือ “มด” มิใช่ชาวพุทธที่ชอบเข้าวัด หรือเคร่งครัดในศีล แต่เธอก็จัดว่าเป็นธรรมิกชนผู้หนึ่งที่น่ายกย่องและถือเป็นแบบอย่างได้ ทั้งนี้ เพราะมดมีองค์คุณแห่งความเป็นธรรมิกชนอย่างน้อยสามประการที่สำคัญ

ประการแรก มดเป็นผู้ที่อุทิศตนเพื่อส่วนรวมโดยเฉพาะผู้ยากไร้ ความเสียสละดังกล่าวมิได้เกิดจากอุดมการณ์ที่ผ่านการไตร่ตรองด้วยเหตุผลเท่านั้น แต่ยังมาจากจิตใจที่เปี่ยมด้วยเมตตาและอ่อนไหวต่อความทุกข์ของผู้คน

ยิ่งโลกทรรศน์ของเธอเปิดกว้างขึ้นหลังเหตุการณ์ 14 ตุลาฯ ความรู้สึกสงสารเห็นใจของเธอก็ยิ่งแผ่ไปไกล ครอบคลุมถึงชาวนา กรรมกร และผู้ที่ตกเป็นเหยื่อของโครงสร้างที่อยุติธรรม แต่เธอไม่ได้เพียงแค่เห็นใจเท่านั้น หากพร้อมที่จะเข้าไปช่วยเหลือเกื้อกูลเขาเหล่านั้นชนิดเคียงบ่าเคียงไหล่เลยทีเดียว จึงไม่น่าแปลกใจที่นักศึกษาปีหนึ่งอย่างเธอเข้าไปกินนอนในโรงงานนานนับเดือน เพื่อเรียกร้องความเป็นธรรมให้แก่กรรมกรฮาร่า ไม่ว่ากรรมกรหรือชาวบ้านที่เคยต่อสู้ร่วมกับเธอ พูดตรงกันว่าเธอไปร่วมทุกข์ร่วมสุขกับเขาดังเพื่อน ยิ่งกว่าไปเป็นผู้นำของเขา แม้จะมีการศึกษาสูงกว่าเขาเหล่านั้นก็ตาม

ประการที่สอง มดเป็นผู้ที่เห็นแก่ประโยชน์ส่วนตนน้อยมาก คุณสมบัติดังกล่าวทำให้เธอสามารถอุทิศตนเพื่อผู้อื่นได้อย่างเต็มที่ แม้ตัวเองจะต้องประสบกับความยากลำบากนานาประการก็ตาม คนที่มีน้ำใจนึกถึงผู้อื่นนั้นมีจำนวนมากมายในประเทศนี้ก็จริง แต่หากช่วยคนอื่นแล้วตนเองเดือดร้อน ส่วนใหญ่ก็มักจะเลิกราเพราะยังห่วงตนเองอยู่ แต่มดไม่ใช่คนเช่นนั้น เธอกลับมองด้วยซ้ำว่าความเดือดร้อนของเธอนั้นยังเล็กน้อยมากเมื่อเทียบกับคนอื่น

เป็นเพราะนึกถึงตัวเองน้อยมาก เงินและอำนาจที่ใครๆ พยายามหยิบยื่นให้ จึงทำอะไรเธอไม่ได้ แม้จะเป็นแกนนำของขบวนการที่มีชื่อเสียงระดับชาติ แต่เธอก็ยังเป็นมดคนเดิมที่อยู่อย่างสมถะ พร้อมจะนอนกลางดินกินกลางทรายกับพี่น้องคนจน หรือหากจำเป็นก็พร้อมจะเข้าคุกโดยไม่ยอมลดราวาศอกให้กับอำนาจรัฐหรือความอยุติธรรม ความที่ไม่มีอะไรซื้อตัวเธอได้ มดจึงกลายเป็นตัวอันตรายในสายตาของผู้ที่มีอำนาจ นี้คือภาพที่ตัดกับผู้นำชาวบ้าน ผู้นำกรรมกร หรือผู้นำเอ็นจีโอหลายคนที่สยบยอมให้แก่สิ่งยั่วยวนจากผู้มีอำนาจ ยังไม่ต้องพูดถึงอดีตผู้นำนักศึกษาที่กลายไปเป็นนายทุนหรือนักการเมืองที่ไร้คุณภาพเสียเอง เพราะลึกๆ คนเหล่านั้นยังเห็นแก่ประโยชน์ส่วนตนอยู่มาก

ลำพังการไม่หลงใหลกับชื่อเสียง อำนาจ สถานภาพ และความสำเร็จที่ได้รับ ก็เป็นเรื่องยากอยู่แล้ว แต่ที่ยากกว่านั้นก็คือแม้ประสบกับสิ่งตรงกันข้ามก็ยังไม่หวั่นไหว ตรงนี้คือคุณสมบัติประการที่สามที่ทำให้มดโดดเด่นกว่าใครๆ ในรุ่นเดียวกัน มองตามมาตรฐานของคนทั่วไป การต่อสู้ของมดตลอด 30 ปีที่ผ่านมาประสบความล้มเหลวแทบทั้งหมดก็ว่าได้ ต่อสู้เพื่อกรรมกรฮาร่าก็ไม่สำเร็จ เพื่อนกรรมกรถูกทุบตี ส่วนตนเองติดคุก ขบวนการนักศึกษาที่ตนเข้าร่วมก็ถูกบดขยี้ที่ธรรมศาสตร์ในเหตุการณ์ 6 ตุลาฯ ครั้นเข้าป่าร่วมต่อสู้กับพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย ไม่นานขบวนการปฏิวัติก็ล่มสลาย เมื่อหันมาร่วมกับชาวบ้านต่อต้านเขื่อนปากมูลก็ล้มเหลวอีก แม้จะเรียกร้องให้มีการเปิดเขื่อนเป็นบางเดือน ก็ไม่สำเร็จ ส่วนสมัชชาคนจนที่เธอร่วมจัดตั้งก็ถูกรัฐบาลชุดแล้วชุดเล่าบิดพลิ้วตระบัดสัตย์ หาไม่ก็เมินเฉยข้อเรียกร้อง

ใช่แต่เท่านั้นตัวเธอเองยังถูกใส่ร้ายป้ายสีมาโดยตลอด ทั้งทางบัตรสนเท่ห์และตามสื่อนานาชนิด จนกลายเป็นตัวเลวร้ายในสายตาของคนทั้งประเทศ เป็นพวกหัวรุนแรงบ้างล่ะ รับเงินต่างชาติบ้างล่ะ เป็นนายหน้าค้าความจนบ้างล่ะ ทั้งนี้ ยังไม่ต้องพูดถึงการข่มขู่คุกคามถึงชีวิต

แต่ทั้งหมดนี้หาได้ทำให้มดท้อแท้หรือวางมือจากการต่อสู้ไม่ แม้จะล้มเหลวหรือพ่ายแพ้ครั้งแล้วครั้งเล่า เธอก็ยังอุทิศตนเพื่อผู้ยากไร้ต่อไป อันที่จริงหากมดต่อสู้ในประเด็นอื่นที่คนเห็นด้วยได้ง่าย เช่น ประชาธิปไตย สิทธิมนุษยชน การอนุรักษ์ป่า เธอก็มีหวังว่าจะได้รับความสำเร็จอยู่บ้าง แต่การที่เธอเลือกต่อสู้เพื่อคนยากจน โดยมุ่งเปลี่ยนแปลงโครงสร้างที่อยุติธรรม และท้าทายแนวทางการพัฒนากระแสหลัก นั่นก็เท่ากับเธอกำลังทำสิ่งสวนทางกับผลประโยชน์ของชนชั้นนำรวมทั้งคนชั้นกลางโดยตรง เธอจึงประสบกับการต่อต้านอย่างเต็มที่ และลงเอยด้วยความล้มเหลวเป็นส่วนใหญ่

“มด” วนิดา ตันติวิทยาพิทักษ์

ในยุคที่ใครๆ ต้องการอยู่ฝ่ายชนะ โดยไม่สนใจว่าจะยืนอยู่บนความถูกต้องหรือไม่ มดนับเป็นบุคคลพิเศษที่หาได้ยากอย่างยิ่ง เธอเลือกที่จะยืนอยู่บนความถูกต้องแม้ว่าจะต้องประสบกับความพ่ายแพ้ครั้งแล้วครั้งเล่า แถมยังถูกใส่ร้ายป้ายสีอย่างน่าเกลียดก็ตาม ที่เธอทำเช่นนี้ได้ก็เพราะเธอคิดถึงตัวเองน้อยมากนั่นเอง อัตตาหรือความยึดติดในตัวตนจึงเบาบาง

ธรรมชาติของอัตตานั้นไม่ได้ต้องการทรัพย์มาปรนเปรอ “ตัวกู” ให้มากๆ เท่านั้น หากยังต้องการคำสรรเสริญเยินยอเพื่อพะนอตัวตนให้พองโต ด้วยเหตุนี้มันจึงต้องการเป็นผู้ชนะเหนืออื่นใดโดยไม่สนใจว่าจะได้มาวิธีใด แต่เมื่อใดก็ตามที่อัตตาหรือความติดยึดในตัวตนเบาบาง การเป็นผู้ชนะหรือผู้สำเร็จก็มีความหมายน้อยมาก สิ่งที่สำคัญเหนืออื่นใดคือความถูกต้องหรือธรรมะนั่นเอง

การถือเอาความถูกต้องเป็นใหญ่ เป็นหลักการสำคัญของพุทธศาสนา เรียกอีกอย่างว่า “ธรรมาธิปไตย” ซึ่งตรงข้ามกับ “อัตตาธิปไตย” หรือการถือเอาประโยชน์ส่วนตนเป็นใหญ่ การถือเอาความถูกต้องเป็นใหญ่ โดยไม่หวั่นไหวกับความพ่ายแพ้และการใส่ร้าย ทำให้มดนับว่าเป็นธรรมิกชนโดยแท้

ความถูกต้องในที่นี้มิได้หมายถึงการถือเอาประโยชน์ส่วนรวมหรือความยุติธรรมในสังคมเป็นเป้าหมายเท่านั้น หากยังรวมไปถึงการใช้วิธีการที่ถูกต้อง ไม่ฉ้อฉล หรือเอาเปรียบผู้อื่นด้วย ผู้ที่ทำงานร่วมกับมดย่อมตระหนักดีว่า เธอให้ความสำคัญกับความถูกต้องของวิธีการไม่น้อยไปกว่าเป้าหมาย เธอจึงพยายามต่อสู้ด้วยสันติวิธีและด้วยวิธีการที่ตรงไปตรงมา โดยเฉพาะนับแต่การต่อสู้ร่วมกับชาวบ้านปากมูลเป็นต้นมา แม้จะมีการละเมิดกฎหมายบ้าง เช่น ปิดถนน ยึดหัวเขื่อน บุกทำเนียบ แต่ก็มิได้มุ่งหมายทำร้ายร่างกายผู้ใด

ผู้ที่ได้ยินกิตติศัพท์ของมดผ่านทางสื่อมวลชน มักวาดภาพว่ามดเป็นคนหัวรุนแรงที่ก้าวร้าวดื้อรั้น แต่เมื่อได้พบเธอและได้สนทนาวิสาสะกัน หลายคนอดแปลกใจไม่ได้ที่บุคลิกของเธอนั้นตรงข้ามกับภาพที่วาดเอาไว้ เธอเป็นคนนุ่มนวล สุภาพ ถ่อมตน และมีน้ำใจ มองในแง่หนึ่งก็นับว่าแปลกและสวนทางกับประสบการณ์การต่อสู้อันเข้มข้นของเธอ ซึ่งเต็มไปด้วยขวากหนาม อุปสรรค ความล้มเหลว และการถูกกระทำย่ำยีจากผู้มีอำนาจ ประสบการณ์ดังกล่าวตลอด 30 ปีที่ผ่านมา น่าจะทำให้เธอเป็นคนกร้าว กระด้าง ชาเย็น เจ้าอารมณ์ หรือขมขื่น แต่เธอก็ยังเป็นมดคนเดิมที่ยิ้มง่าย ใจดี มีอารมณ์ขัน และหัวเราะเยาะตัวเองได้

แม้จะต้องต่อสู้กับอำนาจรัฐ เผชิญกับเล่ห์กลและความรุนแรงจากคู่กรณี แต่คนเหล่านั้นก็ไม่สามารถยัดเยียดความก้าวร้าวและเล่ห์กระเท่ดังกล่าวให้แก่เธอได้ นับว่าผิดกับคนจำนวนไม่น้อยที่แม้จะดำเนินการเพื่อความถูกต้อง แต่ระหว่างที่ต่อสู้กับความชั่วร้ายนั้น ก็อดไม่ได้ที่จะซึมซับรับเอาความชั่วร้ายของคู่กรณีมาไว้กับตน คู่กรณีเป็นอย่างไร ตัวเองก็เป็นอย่างนั้นไปด้วย ไม่ต่างจากตำรวจที่สู้กับโจรปีแล้วปีเล่า สุดท้ายก็กลับมีพฤติกรรมเยี่ยงโจรเสียเอง ใช่หรือไม่ว่าเผด็จการจำนวนไม่น้อยก็เริ่มต้นจากการเป็นนักต่อสู้เพื่อประชาธิปไตย แต่ยิ่งสู้กับเผด็จการนานเท่าไร ตนเองก็ยิ่งกลายเป็นเผด็จการมากเท่านั้น ทีแรกก็ใช้อำนาจกับคนในขบวนการ แต่เมื่อกลายเป็นผู้ปกครอง ก็เผด็จอำนาจกับประชาชนทั้งประเทศ

แม้ว่ามดจะคิดถึงตัวเองน้อยมาก แต่ระยะหลังๆ เธอก็หันมาสนใจสมาธิภาวนามากขึ้น มองในแง่หนึ่งสมาธิภาวนาได้ช่วยให้เธอมั่นคงในการเสียสละเพื่อผู้ยากไร้ และรักษาอุดมคติแห่งการมีชีวิตเรียบง่ายไว้ได้อย่างเสมอต้นเสมอปลาย ขณะเดียวกันก็คงช่วยให้เธอได้พบกับความสงบใจท่ามกลางการต่อสู้ที่เต็มไปด้วยอุปสรรคและความล้มเหลว เห็นได้ชัดว่ามิติทางจิตวิญญาณได้เข้าไปเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตในอุดมคติของเธอ ดังมดได้บันทึกความในใจตอนหนึ่งว่า “ฉันคือหิ่งห้อย ฉันจะเรืองแสงในยามที่ทุกสิ่งมืดมิด ฉันจะบินว่อนฉวัดเฉวียน เฝ้ามองความเป็นไปของสรรพสิ่งอย่างเงียบสงบ ฉันจะมีอุเบกขา ต่อทุกสิ่งที่พบเห็น จะไม่ยินดีหรือยินร้าย ต่อทุกข์โศกหรือรื่นรมย์”

บันทึกดังกล่าวเขียนเมื่อปี 2546 ก่อนที่เธอจะพบว่าตนเองเป็นโรคมะเร็ง ตลอด 2 ปีที่เธอเก็บเรื่องนี้เป็นความลับ มดคงได้ไตร่ตรองถึงชีวิตและความตายมากขึ้น สำหรับคนที่ประสบกับความยากลำบากและอุปสรรคมากว่าค่อนชีวิต การเป็นมะเร็งนับเป็นเหตุการณ์ร้ายแรงที่สุดที่เกิดกับชีวิตของเธอ สำหรับคนที่ต่อสู้เพื่อคนยากไร้มากว่า 30 ปีโดยไม่มีอะไรมาหยุดยั้งได้ มะเร็งคืออุปสรรคที่เหนี่ยวรั้งขัดขวางเธออย่างได้ผล แต่สมาธิภาวนาคงมีส่วนไม่น้อยที่ช่วยให้เธอทำใจได้

การสิ้นชีวิตเพราะโรคมะเร็ง ในสายตาของคนทั่วไปก็คือการพ่ายแพ้อีกครั้งหนึ่งของมด ที่ซ้ำรอยความพ่ายแพ้อีกมากมายก่อนหน้านั้น แต่สำหรับชาวพุทธ ความตายมิใช่การพ่ายแพ้เพราะนี่คือธรรมดาของชีวิต การดำรงชีวิตก่อนตายต่างหากที่สำคัญกว่า มดเป็นผู้ที่ใช้ชีวิตอย่างทรงคุณค่า เป็นแบบอย่างแห่งการเอาชนะความเห็นแก่ตัว ในยุคที่ผู้คนสยบยอมต่อเงินทอง ชื่อเสียง และอำนาจ มดเป็นแรงบันดาลใจให้ผู้คนกล้าท้าทายสิ่งยั่วยวนดังกล่าว โดยยืนหยัดมั่นคงในความถูกต้อง ในยุคที่คนยากจนถูกย่ำยีบีฑา มดได้ช่วยให้เขาเหล่านั้นลุกขึ้นมาต่อสู้เพื่อสิทธิของตนเอง และขยายไปสู่การพิทักษ์ประโยชน์ของส่วนรวม โดยไม่หวั่นเกรงผู้มีอำนาจ คนรวย หรือผู้มีวุฒิการศึกษาสูงกว่า ขบวนการคนจนวันนี้สามารถลืมตาอ้าปากและมั่นใจในตนเองได้ก็เพราะมีมดเป็นกัลยาณมิตร

สืบ นาคะเสถียร

หากโกมล คีมทอง อารมณ์ พงศ์พงัน และสืบ นาคะเสถียร คือตัวแทนที่โดดเด่นที่สุดของคนรุ่นเขาในด้านอุดมคติและความเสียสละ มดก็เป็นตัวแทนที่โดดเด่นที่สุดในรุ่นของเธอ เป็นธรรมิกชนที่เราควรก้มหัวและถือเป็นแบบอย่าง แม้ชีวิตเธอจะสั้น แต่ก็ได้สร้างประวัติศาสตร์หน้าใหม่ให้แก่ประเทศไทยที่ไม่สามารถมองข้ามคนยากจนอีกต่อไป แม้วันนี้เงินและอำนาจจะขึ้นมาเป็นใหญ่ แต่หากธรรมะหรือความถูกต้องยังดำรงอยู่ในแผ่นดินและในใจของผู้คน นั่นก็เป็นเพราะคุณูปการของมดส่วนหนึ่งด้วย

หนังสือพิมพ์มติชน รายวัน หน้า 6
คอลัมน์ มองอย่างพุทธ โดย พระไพศาล วิสาโล
วันที่ 17 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2551 ปีที่ 31 ฉบับที่ 10935

ตอบเมื่อ: 24 ก.พ.2008, 9:59 pm

ตอบเมื่อ: 26 ก.พ.2008, 2:35 pm

สาธุ สาธุ สาธุค่ะ...คุณ webmaster

ความตายมิใช่การพ่ายแพ้
เพราะนี่คือธรรมดาของชีวิต
การดำรงชีวิตก่อนตายต่างหากที่สำคัญกว่า...อยู่อย่างมีคุณค่า

ธรรมะสวัสดีค่ะ

ยิ้ม