สมถะภาวนา และวิปัสสนาภาวนาต่างกันอย่างไร

ตอบเมื่อ: 15 ธ.ค.2004, 12:39 am

สมถะภาวนา และวิปัสสนาภาวนาต่างกันอย่างไร

เนื้อหา

การอบรมเจริญภาวนามี

ทั้งการอบรมเจริญความสงบ ซึ่งเป็นสมถะภาวนา และ

การอบรมเจริญปัญญา คือ วิปัสสนาภาวนา

ทั้งสองอย่างต้องอาศัยปัญญาจึงจะเจริญได้เพราะเหตุว่า

ถ้าไม่รู้ลักษณะสภาพของจิตที่ต่างกันระหว่าง กุศลจิต และ อกุศลจิต

ก็ย่อมจะเจริญสมถะ คือ ความสงบจากอกุศล ไม่ได้

ฉะนั้นการอบรมเจริญความสงบของจิต จึงต้องมีสติสัมปชัญญะที่สามารถรู้

สภาพที่ต่างกันของ กุศลจิต และ อกุศลจิต ในขณะนี้เสียก่อน

แล้วจึงจะอบรมเจริญกุศลที่เป็นความสงบ คือ สมถภาวนา

สำหรับวิปัสสนาภาวนา เป็นสติสัมปชัญญะที่สามารถรุ้

สภาพที่ต่างกันของ นามธรรม และ รูปธรรม ตามความเป็นจริง

ผู้เยี่ยมชม

ค้นอ่านในพระไตรปิฏกจากเวบของธรรมจักร ที่พระอานนท์เล่า พอสรุปว่า

1 เจริญสมถะ มีวิปัสสนาเป็นเบื่องหน้า

2 เจริญวิปัสนามีสมถะเป็นเบื้องหน้า หรือ

3 เจริญสมถะและวิปัสนาควบคู่กันไป

การเจริญภาวนาทั้ง 3 วิธีนี้จึงทำให้มรรคเจริญ และละสังโยชน์ได้

จึงเห็นว่าต้องเจริญทั้งสองวิธี คือเจริญสตินั่นเอง แล้วในการภาวนาอารมณ์ที่ปรากฏนั้นทำให้สลับกันไปกันมา

เช่นเพ่งกายคตาสติเห็นกระดูกสีขาว แทนที่จะเจริญวิปัสสนาต่อไป ก็เพ่งเอาอารมณ์สีขาวให้ชัด เป็นอุคหนิมิตสีขาว ได้ทิพย์จักษุ ได้ทิพย์จักษุแล้วก็พิจารณากายต่อไป โดยเพ่งอาการ 32 อย่างใดอย่างหนึ่งที่ปรากฏเน้นไปที่ความไม่งาม เป็นวิปัสสนาอีก หรือเพ่งอาการ 32 อย่างใดอย่างหนึ่งโน้มไปในควมเป็นธาตุ ก็เป็นจตุธาตุววัตถาน เป็นวิปัสสนาอีก

แต่เมื่อธาตุ 4 อย่างใดอย่างหนึ่งปรากฏแล้ว ธาตุ 4 นี้ เช่นธาตุดิน มิได้หมายถึงดิน แต่ธาตุดินนี้อาจอยู่ในที่ว่างของอากาศอันเวิ้งว้าง (เพราะธาตุ 4 ที่มีอยู่ประจำโลกนั้นธาตุดินมิได้หมายถึงดิน แต่นิมิตที่ปรากฏจากสมถะนั้นจะเห็นว่าร่างกายประกอบด้วยธาตุสี่ด้วยลักษณะของความเป็นธาติที่เห็นโดยนิมิต

ก็ธาตุสี่นั้นจิตที่มีอำนาจฌาน อาจโน้มธาตุน้ำให้เป็นธาตุลม ธาตุลมให้เป็นธาตุไฟ หรือธาตุไฟจงเป็นธาตุดิน ตามวิธีการอธิษฐานฤทธิ์ได้

เมื่อเจริญวิปัสสนาให้ อาการ 32 ในกายมีความเป็นธาตุ อาจโน้มธาตุนั้นไปในการอธิษฐานฤทธิ์ เป็นการเจริญสมถะได้อีก นี่ก็เรียกว่าเจริศสมถะและวิปัสสนาเหมือนกัน

ผู้เยี่ยมชม

การเจริญสติที่คนทั่วไป เช่นคนที่ทำงานส่วนใหญ่เจริญกันในเวลาไม่มากนั้น ไม่สามารถจะเรียกว่าปัสสนาได้เลย

เพราะเหตุใด?

เพราะว่านั้นยังไม่ได้เป็นการเจริญปัญญา มิได้ทำให้มากซึ่งปัญญา

ดังนั้นการเจริญสติที่บุคคลสมัยนี้ที่ยังทำงานทางโลกกันเป็นว่สนมากเอามาปฏิบัติ ในช่วงสั้น เช่นวัน ครึ่งถึงหนึ่งชั่วโมงบ้างนี้ เรียกว่าอะไรดี ?

เรียกว่าศีลสังวร หรือเรียกว่าเป็นการอบรมศีล คนเหล่านั้นไม่ได้สมาทานและวิรัติศีลก็มี จึงไม่มีศีล เพราะไม่ได้วิรัติ ไม่ได้สมาทาน แต่เมื่อเจริญสติก็เกิดสังวรศีล แม้จะไม่ได้สมาทาน และไม่วิรัติิก็ตาม

แม้คนที่วัรัติและสมาทานศีลแล้วเป็นผู้มีศีล เมื่อมาเจริญสติเบื้องต้นเช่นนี้ก็เป็นการสำรวมอินทรีย์ สังวรศีลเช่นเดียวกัน

ดังนั้นการเจริญสติเบื้องต้นจึงน่าจะเป็นอินทรีย์สังวร

และทำให้เกิดสมาธิ เพราะสมาธิอันศีลอบรมแล้วมีผลใหญ่ มีอานิสงส์ใหญ่

การเจริญสติเบื้องต้นดังกล่าวเบื้องต้นทำให้เกิดปัญญาได้ไหม?

คำตอบคือไม่ได้เลย เพราะ...

ปัญญาอันสมาธิอบรมแล้วเท่านั้น จึงมีผลใหญ่ อานิสงส์ใหญ่

จะเห็นว่า

ปัญญานั้นถูกอบรมด้วยสมาธิ มิใช่จะอบรมด้วยปัญญาเองได้

และสมาธินั้นต้องเกิดด้วยศีลอบรม

จิตอันถูกปัญญาอบรมแล้ว จึงหลุดพ้นจากอาสวะโดยชอบ

การเจริญภาวนาจึงเป็นไปตามหลัก ของ ศีล สมาธิ และปัญญา

เพราะศีลเป็นบาทฐานของสมาธิ สมาธิเป็นบาทฐานของปัญญา

การเจริญภาวนาตามหลักสติปัฏฐานสี่ จึงเป็นหลักของ ศีล สมาธิ และปัญญา เป็นทั้งสมถะและวิปัสสนา

จะเป็นอย่างหนึ่งอย่างใดเพียงอย่างเดียวไม่ได้เลย

เมื่อเป็นเช่นนี้แล้วการจะสงสัยเรื่องสมถะกับวิปัสสนา ไม่เป็นเรื่องควรแก่ความสงสัย เพราะการเจริญสตินั้นจะนำไปสู่การเป็นทั้งสมถะและวิปัสสนาโดยแน่นอน แต่จะเป็นสมถะและวิปัสสนาในระดับใดเท่านั้น