เนื่องด้วยทุกวันนี้ความหมายของเรื่อง อัตตา-อนัตตา ที่ใช้กันอยู่ในภาษาไทยมีหลายความหมาย และมีการใช้คำแตกต่างกัน คำว่า "อนัตตา" บางท่าน บางแห่ง ใช้คำว่า "ไม่มีตัวตน" บางท่าน บางแห่ง ใช้คำว่า "ไม่ใช่ตัวตน" ซึ่งคำว่า "ไม่มี" กับ "ไม่ใช่" นั้น ในภาษาไทยความหมายแตกต่างกัน จึงทำให้ผู้สนใจหรือผู้ปฏิบัติบางท่านเกิดความสับสน เกิดความสงสัยขึ้นได้ว่าจริงๆ แล้วจะใช้อย่างไร ถึงจะถูกต้องกันแน่...

ด้วยเหตุผลดังกล่าวจึงได้นำนิทานเรื่องนี้มาให้อ่าน เพื่อช่วยอธิบายเสริมความเข้าใจอย่างง่ายๆ ในประเด็นเรื่องการใช้คำว่า "ไม่มี" กับ "ไม่ใช่" อย่างไหน "อนัตตา" กันแน่ ดังต่อไปนี้


ณ วัดแห่งหนึ่งบนภูเขา มีอาจารย์กับลูกศิษย์กำลังนั่งอยู่ในศาลาริมสระน้ำ ชายผู้เป็นอาจารย์อายุราว ๘๐ ปีเห็นจะได้ เขามีรูปร่างผอม ศรีษะโล้น สีหน้าผ่องใส มีหนวดเคราสีขาวยาวมากแล้ว ส่วนผู้เป็นลูกศิษย์ ดูอายุยังน้อยประมาณ ๒๐ ปี นั่งอ่านหนังสืออยู่ข้างๆ ผู้เป็นอาจารย์ ที่กำลังนั่งหลับตาในกริยาสงบนิ่ง....

เพียงไม่นานนัก ได้มีคนแบกฝืนเดินผ่านมา บทสนทนาของเขาทั้งสองจึงได้เริ่มต้นขึ้น...

ลูกศิษย์ : "คนที่เดินอยู่นี้อาจารย์ว่าไม่มีอยู่หรือ?"
อาจารย์ : "คนมีอยู่ ไม่ใช่ไม่มี"
ลูกศิษย์ : "คนที่เดินอยู่นี้อาจารย์ว่าไม่ใช่คนหรือ?"
อาจารย์ : "ใช่คน ไม่ได้ไม่ใช่"
ลูกศิษย์ : "แล้วพระพุทธองค์ทรงสอน เรื่อง "อนัตตา" ในบุคคลอย่างไรครับ ในเมื่อคนก็มีอยู่ และก็ใช่คน?"

หลังจากลูกศิษย์ถามคำถามนี้ อาจารย์ได้ลืมตาขึ้น แล้วพูดกับลูกศิษย์ว่า...

อาจารย์ : "คนเที่ยงหรือไม่เที่ยง?"
ลูกศิษย์ : "ไม่เที่ยงครับ"
อาจารย์ : "เมื่อคนไม่เที่ยง คนจึงเป็นทุกข์ หรือเป็นสุขเล่า?"
ลูกศิษย์ : "เป็นทุกข์ครับ"
อาจารย์ : "เมื่อคนไม่เที่ยง เป็นทุกข์ มีอันต้องเปลี่ยนแปรไป แก่ไป ตายไปเป็นธรรมดา ควรหรือที่จะเห็นว่าเป็นคนนั้น เป็นของคนนั้น เป็นอัตตาตัวตนของคนนั้น"

ลูกศิษย์ได้ยินอาจารย์ว่าดังนี้ จึงนิ่งลงครู่หนึ่ง เพื่อประมวลสิ่งที่อาจารย์พูดมา แล้วจึงตอบออกไปว่า...

ลูกศิษย์ : "ไม่ควรครับ"
อาจารย์ : "นั่นแหละ โดยสมมุติกันคนมีอยู่ไม่ใช่ไม่มี ใช่คนอยู่ไม่ได้ไม่ใช่ แต่ว่าโดยแท้จริงแล้วคนประกอบขึ้นมาจากอวัยวะน้อยใหญ่ ประกอบขึ้นมาจากธาตุ รูปธรรม-นามธรรมต่างๆ แต่ปัจจัยต่างๆ ที่รวมกันแล้วสมมุติเรียกว่าเป็น "คน" นี้เองที่ไม่เที่ยง ไม่คงที่ มีอันต้องเปลี่ยนแปลงไป ตายไปเป็นธรรมดา ดังนั้น คนจึงเป็น "อนัตตา" อย่างนี้ เรียกว่า ไม่มีคน และ ไม่ใช่คนก็ได้"
ลูกศิษย์ : "อืม...ผมเข้าใจแล้วครับท่านอาจารย์ ที่พูดว่าใช่คน มีคน ก็คือ พูดไปอย่างสมมุติ ที่เขาพูดกัน แต่ในความเป็นจริงเราไม่ได้ไปเข้าใจอย่างนั้น เพราะแท้จริงจะหาคน มีคน หรือใช่คน แม้ในปัจจุบันก็หาไม่ได้ใช่ไหมครับ?"
อาจารย์ : "ใช่แล้ว...นั่นแหละ เมื่อชาวโลกเขาพูดกันอย่างไร เราก็พูดกันไปอย่างนั้น แต่ไม่ยึดถือ เพียรหมั่นเห็นถึงความเป็นจริงอันซ่อนเร้นอยู่ภายใน เมื่อรู้ เมื่อเห็นตามเป็นจริงอยู่อย่างนี้ ย่อมเข้าถึงอนัตตา ย่อมหายติด แล้วจะพ้นทุกข์ได้ในที่สุด"
ลูกศิษย์ : "สาธุๆ ผมเข้าใจในธรรมแล้วครับท่านอาจารย์"

จบ


นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า การใช้คำว่า "ไม่มี" หรือใช้คำว่า "ไม่ใช่" ในเรื่อง "อนัตตา" นั้น สามารถจะใช้คำไหนก็ได้ มันไม่ได้สำคัญ เพราะสองคำนี้เป็นเพียงบัญญัติ ที่ตั้งขึ้นมา สิ่งที่สำคัญต้องขึ้นอยู่กับผู้ที่ใช้คำเหล่านั้นต่างหากว่ามีความเข้าใจในความหมายที่แท้จริง เข้าถึงสภาวะที่แท้จริงของอนัตตาว่าอย่างไร ซึ่งถ้าหากผู้ใช้ยังเห็นยึดถือว่าใช่ตัวใช่ตน เป็นเรา เป็นเขาอยู่ เขาจะใช้คำไหนก็ตาม ก็ชื่อว่ากล่าวยังไม่ถูกต้องในเรื่องของอนัตตาไปได้ สิ่งที่เขากล่าวเป็นเพียงของปลอม แต่ตรงกันข้ามหากผู้ใช้ไม่ได้มีความเห็นและไม่ได้มีความยึดถือว่าเป็นตัว เป็นตน เป็นเรา เป็นเขาอยู่ จะกล่าวคำใดๆ ออกไป จะ "ไม่มี" ก็ดี จะ "ไม่ใช่" ก็ดี ชื่อว่ากล่าวได้ถูกต้อง สิ่งที่เขากล่าวเป็นของจริง คนที่เป็นเช่นนี้แล้วแม้จะกล่าวว่า "เรา" ว่า "เขา" ว่า "ของเรา" ว่า "ของเขา" ก็ดี ก็หากล่าวผิดไปจากหลักอนัตตาไม่ เพราะเขากล่าวไปตามโลกเขาสมมุติกันขึ้น กล่าวแต่เพียงเรียกใช้ แต่ไม่ยืดถือ...

ที่มา : http://www.bloggang.com/viewdiary.php?i ... =5&gblog=2