. เหตุให้เกิดหิริ และ โอตตัปปะ

หิริ เกิดขึ้นโดยอาศัยเหตุให้เกิดความละอาย ดังนี้

“นึกถึงชาติ”
เช่นนึกว่า การกระทำความชั่วนี้ ไม่ใช่เป็นการกระทำของคนผู้มีชาติเจริญ แต่เป็นการกระทำของผู้มีชาติต่ำ....

“นึกถึงวัย”
เช่นนึกว่า ขึ้นชื่อว่า การกระทำความชั่วนี้ เป็นกรรมที่คนหนุ่มสาวควรกระทำ คนที่ตั้งอยู่ในวัยสูงเช่นเรา ไม่ควรทำกรรมนี้

“นึกถึงความเป็นผู้กล้า”
เช่นนึกว่า การกระทำความชั่วนี้ เป็นการกระทำของผู้ที่มีกำลังอ่อนแอ คนที่แข็งแรงสมบูรณ์ด้วยกำลังเช่นเรา ไม่ควรกระทำกรรมนี้

“นึกถึงความเป็นผู้คงแก่เรียน”
เช่นนึกว่า การกระทำความชั่วนี้ เป็นการกระทำของอันธพาล มิใช่การกระทำของบัณฑิตผู้คงแก่เรียนเช่นเรา

“นึกถึงสถานะ”
เช่นนึกว่า การกระทำความชั่วนี้ เป็นการกระทำของโจร มิใช่การกระทำของเราผู้เป็นผู้มีการศึกษา

“นึกถึงความเป็นทายาทผู้รับมรดก”
เช่นนึกว่า การกระทำความชั่วนี้ เป็นการกระทำของผู้ไร้ความมั่นคงทางทรัพย์สมบัติ มิใช่การกระทำของเราที่จะเป็นผู้รับมรดก

“นึกถึงพระศาสดา”
เช่นนึกว่า การกระทำชั่วนี้เป็นการกระทำของผู้ไม่เคารพเชื่อฟังพระพุทธเจ้า มิใช่การกระทำของเราผู้เคารพพระศาสดา

“นึกถึงการประพฤติพรหมจรรย์”
เช่นนึกว่า การกระทำชั่วนี้ เป็นการกระทำของผู้ไม่มีแก่นสาร ผู้หวังประพฤติอยู่ในพรหมจรรย์เช่นเรา ไม่ควรกระทำกรรมนี้

.

. เหตุให้เกิด โอตตัปปะ

โอตตัปปะ เกิดขึ้นโดยอาศัยเหตุให้เกิดความกลัว ดังนี้

“อัตตานุวาทภัย”
นึกถึงภัย คือ การที่ตนเองยังต้องตำหนิตนเอง
ไม่อาจยกโทษให้กับตนเองได้ ไม่ยอมรับการกระทำนั้น แม้ว่าเวลาจะล่วงเลยไปนานแล้วก็ตาม

“ปรานุวาทภัย”
นึกถึงภัย คือ การตำหนิติเตียนจากผู้อื่น หรือ คนที่ตนรัก

“ทัณฑภัย”
นึกถึงภัย คือ การถูกลงอาญา

“ทุคติภัย”
นึกถึงภัย คือ การเข้าถึงภพภูมิอันไม่น่าปรารถนา