อาคารโรงเรียนวัดบวรนิเวศ (หลังแรก)
ถ่ายภาพจากมุขด้านทิศเหนือ ที่ติดกับคลองโอ่งอ่าง-บางลำพู
อันเป็นเส้นทางสัญจรหลักของชาวเรือในสมัยรัชกาลที่ ๕



หลังจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕
(พระพุทธเจ้าหลวง) เสด็จสวรรคตได้ ๓ ปี
เหล่าข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ผู้น้อยในกรมมหาดเล็กมีประสงค์ที่สร้างถาวรวัตถุ
อุทิศถวายเป็นพระราชกุศลแด่พระองค์ จึงมีปรารภกันว่า

“...ที่วัดบวรนิเวศมีผู้ส่งเด็กไปเล่าเรียนมาก
ยังไม่มีสถานที่สำหรับเปนโรงเรียน ต้องฝึกสอนกันอยู่ตามศาลาวัด
แลวัดบวรนิเวศนั้นก็เปนวัดที่พระบาทสมเดจฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ได้เสดจประทับอยู่ในเวลาทรงผนวชเปนสามเณร
แลได้ทรงทำนุบำรุงมาจนตลอดรัชชกาล
ถ้าบริจาคทรัพย์เข้ากันสร้างโรงเรียน
ถวายที่วัดบวรนิเวศ จะเปนการสมควรหนักหนา”*

จึงนำความไปกราบทูล
สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส
(พระองค์เจ้ามนุษยนาคมานพ มนุสฺสนาโค)
สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๑๐ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ก็ทรงอนุโมทนา
และประทานอนุญาตให้สร้างโรงเรียนขึ้นในพื้นที่ของวัดบวรนิเวศวิหาร
ตั้งแต่ริมคลองบางลำพูมาจนถึงเขตกำแพงพระนคร

ต่อมาเมื่อปีพุทธศักราช ๒๔๕๗
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖
จึงพระราชทานพระบรมราชานุญาต
ให้รื้อกำแพงพระนครบริเวณที่บังโรงเรียนอยู่นั้น
ปัจจุบันอาคารโรงเรียนวัดบวรนิเวศ (หลังแรก) แห่งนี้
เรียกว่า อาคาร “หอสมุดมหามกุฏราชวิทยาลัย”
ใช้เป็นสถานที่ตั้งของ “สำนักงานแม่กองธรรมสนามหลวง”

หมายเหตุ : * อักขรวิธี-ตัวสะกดตามต้นฉบับ




ปูนปั้นประดับรูปลวดลาย “นาคพรรณพฤกษ์”
บริเวณยอดอาคารโรงเรียนวัดบวรนิเวศ (หลังแรก)
มุขด้านทิศตะวันตก



บริเวณยอดอาคารโรงเรียนวัดบวรนิเวศ (หลังแรก) มุขด้านทิศตะวันตก
มีการปั้นปูนประดับเป็นรูปลวดลายพันธุ์พฤกษา
ที่ผูกลายขึ้นในลักษณะของพังพานนาค หรือเรียกว่า “นาคพรรณพฤกษ์”
สันนิษฐานว่า สื่อความหมายถึงพระผู้อุปถัมภ์โรงเรียนวัดบวรนิเวศแห่งนี้
คือ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส
สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๑๐ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
ด้วยพระองค์มีพระนามเดิมแต่แรกประสูติว่า “พระองค์เจ้ามนุษยนาคมานพ”


“คันทวย” ของอาคารโรงเรียนวัดบวรนิเวศ (หลังแรก)



คันทวย หรือทวย คือส่วนหนึ่งของสถาปัตยกรรมไทย
ทำหน้าที่ค้ำยันชายคา มักแกะสลักหรือหล่อเป็นลวดลายสวยงาม
คันทวยมีทั้งที่เป็นไม้และปูนปั้น ตามแต่ประเภทของอาคาร

บริเวณมุขด้านทิศตะวันตกของอาคารโรงเรียนวัดบวรนิเวศ (หลังแรก)
ปรากฏรูปแบบคันทวย ๓ รูปแบบ ศิลปะ art nouveau
คือการดัดแปลงลวดลายพันธุ์พฤกษาในกรอบเรขาคณิตอย่างง่ายๆ


อาคาร “หอสมุดมหามกุฏราชวิทยาลัย”



อาคาร “หอสมุดมหามกุฏราชวิทยาลัย”
ปัจจุบันใช้เป็นสถานที่ตั้งของ “สำนักงานแม่กองธรรมสนามหลวง”
ด้านบนชั้น ๒ มุขด้านทิศใต้ของอาคาร ได้ประดิษฐาน
พระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕
เพราะอาคารหลังนี้ได้รับทุนทรัพย์ในการสร้าง
มาจากบรรดามหาดเล็กในพระองค์
พร้อมด้วยพระบรมรูปจำลอง เพื่ออุทิศถวายเป็นพระราชกุศล
เมื่อปี ร.ศ.๑๓๑ (พุทธศักราช ๒๔๕๖)

*********

ประวัติ...วัดบวรนิเวศวิหาร กรุงเทพมหานคร
วัดของคณะสงฆ์ธรรมยุติกนิกายแห่งแรกในประเทศไทย
http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?f=24&t=19342

พระประวัติและปฏิปทา
สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส
http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?f=22&t=21082

*********

ขอขอบพระคุณที่มาของข้อมูล :
หนังสือตำนานวัดบวรนิเวศวิหาร, หนังสือศิลปกรรมวัดบวรนิเวศวิหาร
ขอขอบพระคุณที่มาของรูปภาพ : พระศรัณย์ ปญฺญาพโล