พระรัตนตรัยเป็นยอดสรณะ ที่โยงเราไปยังปัญญา ซึ่งเห็นอริยสัจ


เมื่อได้ฝึกตนจนกระทั่งเข้าถึงธรรมโดยสมบูรณ์อย่างพระองค์ ก็เป็นพุทธะเช่นเดียวกับพระองค์เหมือนกัน


เมื่อมนุษย์มีการฝึกฝนพัฒนาตน เขาก็เริ่มใช้ความสามารถที่มีอยู่ของเขาเดินหน้ามาเข้าถึงธรรม ตัวทัมม์ ท ทหาร (ทัมมะคือผู้ฝึกได้) ก็มาประสานกับตัวธัมม์ ธ ธง (ธัมมะ คือ ธรรม) ตอนนี้ ก็คือ เขาเดินในทางของการที่จะเป็นพุทธะ

เมื่อเขาเดินทางที่จะเข้าถึงความเป็นพุทธะนี้ เขาจะเริ่มเป็นอริยชน และก้าวหน้าไปตามลำดับ คนที่พัฒนาขึ้นมาสำเร็จในระดับแรกที่ท่านยอมรับ ก็คือเป็นโสดาบัน พอพัฒนามากขึ้นก็เป็นสกทาคามี พัฒนามากขึ้น ก็เป็นอนาคามี จนกระทั่งจบก็เป็นพระอรหันต์


ท่านเหล่านี้ทั้งหมดอยู่ในวิถีทางของการศึกษา ระหว่างที่ยังไม่จบการศึกษา ยังไม่บรรลุธรรมสูงสุดก็เรียกว่า เสขะ หรือ เสกขะ

เสขะหรือ เสกขะ ก็มาจากสิกขา สิกขานั้นแปลง อิ เป็น เอ ก็เป็นเสกขา แล้วทำ อา ให้สั้นเป็น อะ เป็นเสกขะ (ตัด ก ออกเป็นเสขะ) ก็คือ คนผู้บำเพ็ญสิกขา หรือพูดง่ายๆ ว่านักศึกษานั่นเอง


ผู้ บำเพ็ญสิกขา ก็เป็นเสกขะ และเริ่มได้ชื่อว่าเข้าสู่ชุมชนที่จะเป็นพุทธะแล้ว พอจบก็เป็นอเสกขะ ไม่ต้องศึกษาต่อไป ก็คือเป็นพุทธะ

คนที่กำลังศึกษาพัฒนาตนทั้ง หลาย ก็พัฒนาอยู่ในระดับต่างๆกัน เป็นโสดาบัน เป็นสกทาคามี เป็นอนาคามี ตลอดจนคนที่พัฒนาตนศึกษาจนสำเร็จเป็นพระอรหันต์ เป็นอเสขะ หรืออเสกขะ รวมกันแล้วก็เกิดเป็นชุมชนขึ้นมา คือชุมชนของคนที่มีการศึกษาพัฒนาตน ชุมชนนี้กำหนดให้เรียกชื่อว่า สังฆะ


สมาชิก ของชุมชน ซึ่งเป็นนักศึกษาผู้บำเพ็ญสิกขา ได้สร้างชุมชนนี้ขึ้นให้เป็นจริง มีอยู่จริง เป็นไปได้ และเราก็จะองเข้ามาร่วมในชุมชนนี้ด้วย เพื่อสร้างสรรค์ชีวิต และสังคมที่ดีงามขึ้น

ถ้าเราเอาหลักสังฆะมาเตือนใจ เราก็จะได้เพิ่มกำลังใจที่โยงมาถึงตัวเอง


๑. เรามองพุทธะว่า มีมนุษย์ผู้หนึ่งที่ได้พัฒนาตนสูงสุด กลายเป็นพุทธะ ขึ้นเป็นแบบอย่าง

๒. เราเกิดกำลังใจที่จะพัฒนาอย่างนั้นได้สำเร็จ ด้วยการดำเนินตามธัมมะ และเข้าธัมมะ

๓. ตัวเราก็จะเข้าไปอยู่ร่วมในชุมชนที่เป็นสังฆะได้ ดังมีประจักษ์พยานให้เห็นว่า เราก็จะเป็นได้อย่างนั้น


ถ้า เราระลึกถึงพระรัตนตรัยอย่างถูกต้อง เราจะเกิดกำลังใจ และสำนึกในการปฏิบัติหน้าที่แห่งการฝึกฝนพัฒนาตน และเราปฏิบัติตามหลักคำสอนของพระพุทธเจ้าได้ถูกต้องด้วย

อันนี้คือหลักพระรัตนตรัย ซึ่งมาเป็นไตรสรณะ เป็นที่พึ่ง ที่ระลึกเตือนใจเรา ๓ ประการ


ตกลงว่า หลักพระรัตนตรัยนี้ ก็เป็นเครื่องนำเราเข้าสู่ธรรมนั่น เอง เมื่อเราระลึกถึงพระรัตนตรัยอย่างนี้ เราก็จะเข้าสู่หลักการที่ว่า สิ่งทั้งหลายจะต้องปฏิบัติให้เป็นไปตามกฎแห่งธรรม คือ ความเป็นไปตามเหตุปัจจัย ตอนนี้แหละที่หลักอริยสัจจะมา


พอน้อมรำลึกถึงพระรัตนตรัยถูกต้องแล้ว หลักพระรัตนตรัยนี้ จะโน้มนำไปสู่หลักอริยสัจ ๔ ประการ ดังที่พระพุทธเจ้าได้ตรัสไว้เองในคาถาธรรมบทว่า

พหํ (หุง) เว สรณํ ยนฺติ ปพฺพตานิ วนานิ จ

มนุษย์ ทั้งหลาย ถูกภัยคุกคามแล้ว พากันยึดถือเจ้าป่า เจ้าเขา ต้นไม้ศักดิ์สิทธิ์อะไรต่างๆ เป็นที่พึ่ง แต่สิ่งเหล่านั้น มิใช่เป็นที่พึงอันเกษม บุคคลถือเอาสิ่งเหล่านั้นเป็นที่พึ่งแล้ว จะพ้นไปจากทุกข์ทั้งปวงหาได้ไม่


โย จ พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ สรณํ คโต

จตฺตาริ อริยสจฺจานิ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสติ

(ขุ.ธ.25/24)


ส่วน ผู้ใดมาถึงพระพุทธเจ้า พระธรรม พระสงฆ์ เป็นสรณะ มองเห็นด้วยสัมมาปัญญา ซึ่งอริยสัจ ๔ รู้เข้าใจทุกข์ เหตุเกิดแหง่ทุกข์ ความดับทุกข์ และทางให้ถึงความดับทุกข์ นั้นจึงจะเป็นสรณะอันเกษม บุคคลเข้าถึงสรณะนี้แล้ว จึงจะพ้นไปได้จากทุกข์ทั้งปวง

นี่แหละเป็นส่งสำคัญ พระพุทธเจ้าทรงให้หลักพระรัตนตรัยไว้ เพื่อโยงเราเข้าสู่ธรรมนั่นเอง ถ้าพระพุทธเจ้าจะชี้ไปที่ตัวธรรมทันที คนจำนวนมากก็จะมองไม่ถึง


นอก จากนั้น ถ้าไม่มีพระรัตนตรัยมาเชื่อมโยง คนมากมายก็จะไปหลงสิ่งอื่นๆ อย่างที่ว่า เมื่อถูกภัยคุกคามแล้วก็ไปยึดถือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ต่างๆ อ้อนวอนของผลดลบันดาลอย่างที่เป็นมาในสังคมอินเดีย จนกระทั่งปัจจุบันก็วุ่นวายอยูกับเรื่องเหล่านี้ เทวดาอินเดียแทนที่จะน้อยลงกลับมากขึ้นทุกที

เพราะฉะนั้น จึงเป็นหลักเตือนใจชาวพุทธว่า จะต้องคอยตะล่อมตัวเองให้เข้าสู่หลักพระพุทธศาสนา มิฉะนั้นเราจะเพี้ยน ความหวาด และความหวังอำนาจดลบันดาลเร้นลับภายนอกในรูปของเทพเจ้า และสิ่งศักดิ์สิทธิ์ต่างๆ นั้น เป็นทั้งสิ่งล่อ และสิ่งกล่อม และการ ที่จะไปขออำนาจดลบันดาลจากภายนอกนี่ก็ง่ายเหลือเกิน


คนเราใจมัน น้อมไปที่จะอ่อนแอ และให้คนอื่นช่วยหรือทำให้ส่วนการที่จะฝึกฝนพัฒนาตนเอง ทำกรรมด้วยตนเองนี้มันยาก แต่ความจริงที่สิ่งทั้งหลายเป็นไปตามเหตุปัจจัยก็เป็นความจริงอยู่อย่างนั้น แหละ หลักการนี้ไม่เคยเปลี่ยนแปลง จริงอย่างไรก็จริงอย่างนั้น ความอ่อนแอ และการกล่อมใจด้วยความหวังในอำนาจดลบันดาลไม่ใช่การแก้ปัญหาที่แท้จริง


มนุษย์ทั้งหลายถูกภัยคุกคามแล้ว นี่คือจุดเริ่มต้นของมนุษย์ พอถูกภัยคุกคาม ก็มีความโน้มเอียงที่จะหันไปหาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ หันไปพึ่งสิ่งภายนอก ขอให้สิ่งโน้นช่วยสิ่งนี้ช่วย แล้วพิธีอ้อนวอนตลอดจนการบูชายัญก็พัฒนาขึ้นมา


พระพุทธเจ้าทรง เข้าถึงธรรมแล้ว ก็มีใจกอปรด้วยมหากรุณา จะช่วยให้หมู่มนุษย์เข้าถึงธรรมเหมือนพระองค์ด้วย แต่การจะนำคนเข้าถึงธรรม คือ ตัวความจริงนี้ ต้องมีตัวเชื่อมโยงให้ พระพุทธเจ้าก็เอาพระองค์เองมาเป็นตัวเชื่อม โดยเป็นสรณะ ข้อแรก


หลักพุทธะนั้น ก็มาเป็นสรณะ โดยคอยย้ำเตือนให้เราระลึกตระหนักว่า พุทธะก็เกิดขึ้นจากมนุษย์นี่แหละ เราทุกคนคนเป็นมนุษย์เหมือนกัน สามารถพัฒนาได้ เป็นพุทธะได้


พอมีพุทธะมาเป็นแบบให้ ก็ทำให้เรามองเห็นธรรมชาติของเราเองที่เป็นสัตว์ที่ฝึกฝนพัฒนาตนได้ (เป็นทัมม์ ท ทหาร = ทัมมะ) แล้วก็มีกำลังใจที่จะฝึกฝนพัฒนาตนเอง ตามแบบอย่างของพุทธะนั้น โดยทำตามธรรม จนเข้าถึงธรรม พุทธะก็โยงเราเข้ามาสู่ธรรม

พร้อมกันนั้น เราสำนึกในการที่เราก็เป็นคนคนหนึ่ง มีตัวอย่างของคนที่พัฒนาในระดับต่างๆ เข้าช่วยสังฆะกันใต้เอยะแยะแล้ว ล้วนแต่เป็นกัลยาณมิตรแก่กัน เราก็ต้องทำได้ และเป็นได้อย่างนั้นด้วย เราก็มาปฏิบัติตามธรรม