บุญกิริยาวัตถุ หมายถึง วิธีที่จะทำบุญ วิธีที่ทำแล้วได้ชื่อว่าเป็นการทำความดีและได้รับผลคือความสุข
๑. ทานมัย หมายถึง การทำบุญด้วยการให้ มุ่งเพื่อกำจัดกิเลส ความตระหนี่ให้ออกไปจากใจ แบ่งเป็น ๓ ประเภทคือ
- การให้สิ่งของของตนแก่ผู้อื่น ด้วยมุ่งถึงบุญกุศล หรือมุ่งสร้างบารมี เรียกว่า อามิสทาน
- การให้ความรู้ความเห็นที่ถูกต้องตามคลองธรรม เรียกว่า ธรรมทาน
- การให้อภัย ให้ความปลอดภัย ให้ความรักความเมตตาทั้งต่อเพื่อนมนุษย์และสัตว์ เรียกว่า อภัยทาน
๒. สีลมัย หมายถึง การทำบุญด้วยการรักษาศีล ผู้มีศีลก็คือผู้มีปกติสงบเย็น งดเว้นการประพฤติผิดทางกาย วาจา รู้จักควบคุมกาย วาจาให้เรียบร้อยงดงาม กล่าวโดยรวมก็คือ การไม่ทำผิด พูดผิดนั่นเอง เรียกว่า ศีล มี ๓ ระดับ ระดับต้น คือศีล ๕ เป็นศีลของคนทั่วไป, ระดับกลาง คือศีล ๘ หรือศีลอุบาสก-อุบาสิกา, ระดับสูง คือศีล ๒๒๗ หรือปาริสุทธิศีลของพระภิกษุ
๓. ภาวนามัย หมายถึง การทำบุญด้วยการอบรมจิตใจ ในทางปฏิบัติก็คือ การบำเพ็ญกรรมฐาน มี ๒ อย่างคือ สมถกรรมฐาน การอบรมจิตใจให้สงบเป็นสมาธิ เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า จิตตภาวนา, วิปัสสนากรรมฐาน การอบรมปัญญาให้เกิด เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า ปัญญาภาวนา
๔. อปจายนมัย หมายถึง การทำบุญด้วยการประพฤติถ่อมตนต่อผู้ใหญ่ เป็นการแสดงความเคารพนับถือ ยำเกรงต่อผู้ใหญ่ด้วยความจริงใจ ไม่หน้าไหว้หลังหลอก ไม่แสดงอาการกระด้างกระเดื่องแข็งข้อต่อท่าน พูดง่ายๆ ก็คือการเป็นคนมีสัมมาคารวะ
๕. เวยยาวัจจมัย หมายถึง การทำบุญด้วยการขวนขวายช่วยเหลือในกิจที่ถูกต้อง เป็นการแสดงถึงความเป็นคนมีจิตใจเอื้อเฟื้ออาทรต่อผู้อื่น เป็นผู้มีน้ำใจไม่นิ่งดูดาย แม้ในกิจที่ไม่ใช่ธุระหน้าที่ของตน แต่ต้องเป็นกิจที่ชอบและเป็นประโยชน์ไม่มีโทษแก่ตนภายหลัง
๖. ปัตติทานมัย หมายถึง การทำบุญด้วยการให้ส่วนบุญส่วนแห่งความดี เช่น เมื่อได้บำเพ็ญกุศลความดีอย่างใดอย่างหนึ่ง ก็บอกให้ผู้อื่นทราบด้วย ไม่หวงความดีเช่นนั้นไว้ เพื่อให้เขาได้รู้จะได้พลอยชื่นชมยินดีในบุญนั้น แล้วอยากจะทำตามบ้าง
๗. ปัตตานุโมทนามัย หมายถึง การทำบุญด้วยการอนุโมทนาส่วนบุญความดีของผู้อื่น เป็นการพลอยชื่นชมยินดีในบุญที่ผู้อื่นทำแล้วบอกให้ทราบ หรือแม้เขาไม่บอก เมื่อได้ทราบเองก็เกิดมุทิตาจิตยินดีกับเขาด้วย ไม่อิจฉาริษยาบุญความดีของผู้อื่น มีแต่จะคิดทำตามเขาเมื่อมีโอกาส
๘. ธัมมัสสวนมัย หมายถึง การทำบุญด้วยการฟังธรรม คือ การฟังเทศน์ ฟังบรรยาย ฟังคำแนะนำสั่งสอนของพระสงฆ์ ครูอาจารย์ หรือจากผู้รู้ผู้มีประสบการณ์ด้วยความเคารพ ตั้งอกตั้งใจฟัง หวังประโยชน์จากการฟังนั้น
๙. ธัมมเทสนามัย หมายถึง การทำบุญด้วยการแสดงธรรม คือ ตั้งใจเทศน์ ตั้งใจบรรยาย ตั้งใจแนะนำสั่งสอนผู้อื่น เพื่อให้เขาได้ประโยชน์จากการรับความรู้จากตนไปฝึกฝนเพื่อให้เกิดปัญญา ได้ข้อคิดสะกิดเตือนใจ ได้แนวทางการดำเนินชีวิตที่ถูกต้อง
๑๐. ทิฏฐุชุกัมม์ หมายถึง การปรับความเห็นให้ตรง ให้ถูกต้อง เป็นการประคับประคองความคิดเห็นของตนให้ถูกต้องตามความเป็นจริง เป็นสัมมาทิฏฐิ ในบุญกิริยาวัตถุทั้ง ๑๐ นี้ ทิฏฐุชุกัมม์เป็นเรื่องสำคัญที่สุด เพราะเป็นเหตุแห่งการทำดีหรือชั่ว ในบุญกิริยาวัตถุข้อที่เหลือ
เครดิต : หนังสือ "ยอดปรารถนาของพ่อแม่ หน้า ๔๐-๔๕" ส่งเสริมคุณธรรม พัฒนาชีวิต นึกถึงธรรมะ คิดถึงหนังสือธรรมะ