ธรรมวิจัย หรือ ธัมมวิจยะ
ธรรมวิจัย หรือ ธัมมวิจยะ
อันเป็นหนึ่งในกลุ่มธรรมในการทำงานร่วมกัน
เพื่อให้เกิดโพธิ หรือปัญญาตรัสรู้ ที่มีชื่อว่า “โพธิปักขิยธรรม”
สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ป.อ.ปยุตฺโต) ได้ให้ความหมายของธรรมวิจัย
การเลือกเฟ้นธรรม ว่าหมายถึงการการใช้ปัญญาสอบสวน
พิจารณาสิ่งที่สติกำหนดไว้ หรือนำเสนอ ให้เข้าใจ และเห็นสาระความจริง
แต่ “อย่างไร” หรือ “คืออะไร” ที่เราควรเลือกเฟ้น
หลวงพ่อทูล ขิปฺปปญฺโญ
ได้เขียนถึงการสิ่งต่างๆ ที่ควรเลือกเฟ้นเพื่อปฏิบัติไว้ดังนี้
ทิฏฐิวิจยะ การเลือกเฟ้นความเห็น
คือเลือกเฟ้นความเห็นต่างๆ ว่าถูกต้องตามทำนองคลองธรรม
ควรที่จะนำไปใช้หรือไม่ โดยใช้หลักไตรลักษณ์เป็นตัวตัดสิน
ความเห็นใดที่ไม่สอดคล้องกับไตรลักษณ์
ความเห็นนั้นย่อมผิด ควรละทิ้งไป
สังกัปปวิจยะ การเลือกเฟ้นความคิด
ตามปกติจิตเรามักคิดเรื่องต่างๆ อยู่ตลอดเวลา
ถ้าฝึกจิตให้คิดไปทางใด จิตจะโน้มเอียงไปทางนั้น
เช่น ถ้าฝึกระลึกถึงลาภสักการะบ่อยๆ ก็จะโน้มเอียงเข้าสู่ความโลภ
แต่ถ้าฝึกจิตคิดถึงไตรลักษณ์บ่อยๆ
จิตก็จะค่อยๆ เกิดการรู้เห็นตามความเป็นจริง ค่อยๆ ปล่อยวาง
ในการฝึกคิด ทำได้ ๒ วิธี คือ
๑. ในขณะดำรงชีวิตตามปกติ
ไม่ว่าในอิริยาบถใด ให้พิจารณาสิ่งต่างๆ รอบตัว
อารมณ์ต่างๆ โดยน้อมลงสู่ไตรลักษณ์
๒. ในขณะทำสมาธิ
โดยอย่าใฝ่ใจให้สงบเกินไปนัก
เพราะความสงบในสมาธิจะปิดกั้นไม่ให้เกิดปัญญา
ควรบริกรรมเพียงพอประมาณ
เช่น ๑๕ นาที เมื่อจิตมีสมาธิแล้ว
ก็นำสิ่งต่างๆ ขึ้นมาพิจารณาด้วยหลักไตรลักษณ์
วจีวิจยะ การเลือกเฟ้นคำพูด
เลือกว่าพูดอย่างไรจึงเกิดประโยชน์ตนและผู้อื่น
อย่างไรเกิดสามัคคี อย่างไรเกิดความรัก
ความหวังดี หรืออย่างไรควรงดเว้น ไม่พูดเสีย
กัมมันตวิจยะ การเลือกเฟ้นทำในสิ่งที่เป็นประโยชน์ โดย
(๑) ไม่ผิดศีลธรรม เช่น ไม่ฆ่าสัตว์ ไม่ลักทรัพย์
ไม่ประพฤติผิดในกาม ไม่ดื่มสุราของเมา
(๒) ไม่ทำให้ทั้งตนผู้อื่นเดือดร้อน
อาชีววิจยะ การเลือกเฟ้นในการเลี้ยงชีพ คือประกอบอาชีพโดยสุจริต
วายามวิจยะ การเลือกเฟ้นความเพียร ความเพียร
ความเพียรใดมีสติปัญญาเป็นองค์ประกอบ
ถือเป็นความเพียรชอบในศาสนาพุทธ
เพียรละความเห็นผิด หรือความชั่ว
เพียรสร้างความเห็นถูก หรือเพียรทำความดีให้เกิดขึ้น
สติวิจยะ สติ หมายถึง ความระลึกได้
วิจยะ หมายถึง การเลือกเฟ้น
รวมแปลว่าเลือกเฟ้นในสิ่งที่มาระลึกรู้ นั่นคือ
(๑) ระลึกรู้ในความเห็นตนว่าผิดหรือถูก
(๒) ระลึกรู้ในคำพูดตน ทั้งก่อนพูด ขณะพูด
ที่พูดไปแล้วเพื่อรับผิดชอบคำพูดของตนเอง
(๓) ระลึกในงานที่ทำว่าเกิดประโยชน์ต่อตนและผู้อื่นอย่างไร
(๔) ระลึกรู้ว่าเลี้ยงชีพถูกต้องหรือไม่
(๕) ระลึกรู้ในความเพียรของตนว่ามีความเพียรใดที่ต้องปฏิบัติ
(๖) ระลึกรู้ใจตนอยู่เสมอว่ามีอารมณ์อะไรที่ยังต้องละ
ใจยังมีโลภะ โทสะ โมหะ ราคะ อย่างไร ต้องแก้ไขด้วยธรรมหมวดอะไร
สมาธิวิจยะ เลือกการปฏิบัติในการทำสมาธิ
พิจารณาว่าทำสมาธิอย่างนี้ถูกต้องหรือไม่ เป็นสัมมาสมาธิหรือไม่
หรือเป็นการทำสมาธิที่หลง เป็นวิปัสสนูปกิเลส
เหล่านี้คือสิ่งที่เราควรเลือกเฟ้น ถ้าทำอยู่ตลอดเวลาที่นึกได้
ปัญญาที่ทำให้รู้ ให้ตื่นให้เบิกบาน ย่อมเกิดขึ้นแก่ผู้ปฏิบัติแน่นอน
รวบรวมและเรียบเรียงเนื้อหาจาก :๑. ปฏิบัติธรรมให้ถูกทาง (ตอน ๒) โดย สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ป.อ.ปยุตฺโต),
สำนักพิมพ์ระฆังทอง นครปฐม พ.ศ. ๒๕๔๗
๒. ทวนกระแสโลก พบกระแสธรรม โดย หลวงพ่อทูล ขิปฺปปญโญ,
สำนักพิมพ์อมรินทร์ธรรมะ ๖๕/๑๖ ถนนชัยพฤกษ์ เขตตลิ่งชัน กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๕๕๒
:: รวมคำสอน “สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ป.อ.ปยุตฺโต)”
http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?f=72&t=48552
:: นี่คือ กุฏิท่าน ป.อ.ปยุตฺโต จริงๆ เหรอครับ
http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?f=1&t=45092
